Slimme energiemeters als Toon van Eneco laten ons energieverbruik zien. De meters kunnen onderdeel worden van slimme en duurzame energienetten (smart grids). In de discussie over de mogelijkheden van de slimme meters en netwerken staat één speler buiten spel: de consument. Dat stelt Robin Hoenkamp van de Universiteit van Amsterdam.
Robin Hoenkamp promoveerde op 17 april 2015 op haar onderzoek ‘Safeguarding EU Policy Aims and Requirements in Smart Grid Standardization’.
Allemaal aan de slimme meter
Over de slimme meter, waarmee nauwkeurig het energieverbruik van huishoudens per kwartier wordt gemeten, is inmiddels al veel ophef geweest. Dat was al in 2008 het geval. Toen kwam het wetsvoorstel dat consumenten wilde dwingen om deze meter te accepteren. Wie niet horen wilde moest voelen: weigeraars riskeerden een half jaar cel en een boete van bijna 17.000 Euro. Door commotie over privacy verdween dit plan tijdelijk naar de achtergrond. Nu is het weer boven water. En in plaats van te dreigen met celstraf worden we nu gepaaid met lieve woordjes: we hoeven geen meterstanden meer door te geven, we krijgen tweemaandelijks een overzicht van ons verbruik en besparen energie door inzicht in ons doen en laten. Maar is het echt zo’n goede zaak voor de Nederlandse consument?
Iedere 15 minuten informatie
Al in 2004 besloot het Ministerie van Economische Zaken dat alle slimme meters ongeveer gelijk moesten werken en dat er dus een technische standaard moest komen. Meterfabrikanten, netbeheerders en leveranciers ontwikkelden deze standaard met functies die uiteraard de belangen van deze partijen weerspiegelden. Zo bepaalde de standaard dat de elektriciteit op afstand afgesloten kon worden (handig voor leveranciers bij wanbetalers) en dat iedere 15 minuten de informatie over het energieverbruik naar de netbeheerder werd gezonden (handig voor de netbeheerder).
De consumenten waren de grote afwezigen bij de ontwikkeling van de standaard. Daarom konden zij ook niet protesteren tegen het feit dat zonder hun toestemming iedere 15 minuten gebruikersinformatie naar de netbeheerder ging; een inbreuk op hun privacy. Nog net voor de ingebruikname van de standaard werd dit door onder andere de Consumentenbond en de Commissie Bescherming Persoonsgegevens geconstateerd en aangepast.
Robin Hoenkamp
Betalen voor onze eigen informatie
De huidige standaard laat nog steeds toe dat informatie over gebruik naar verschillende partijen gaat, alleen gebeurt dat niet meer automatisch. Gelukkig kunnen we hier dus als consument zelf over beslissen. Waar de oude meter alleen maar bijhoudt hoeveel energie er is gebruikt sinds de installatie, houdt de slimme meter precies bij hoeveel energie er op ieder moment wordt gebruikt. Maar wie kan die nieuwe informatie inzien? Niet de energieconsument, de enige afwezige partij in het standaardisatieproces. Als we een slimme meter krijgen, kunnen wij- als enige- daarop alleen hetzelfde zien als op de oude meter: het totale gebruik sinds de installatie. Willen we meer inzicht in onze eigen informatie dan moeten we daar meestal extra voor betalen. Zo biedt ENECO een TOON abonnement aan van €3,50 per maand voor toegang tot de details van onze eigen slimme meter.
Consument niet betrokken bij ‘smart grids’
De uitrol van de slimme meter is bedoeld als het begin van een heel nieuw energiesysteem: slimme netten (ofwel ‘smart grids’). Deze smart grids worden als het paradijs voor de energieconsumenten gepresenteerd. Met behulp van de grids kunnen wij onze opgewekte energie zelf verhandelen en inspelen op prijsprikkels. Bovendien vormen smart grids de laatste stap naar duurzame energie door een betere integratie van hernieuwbare bronnen. Al sinds 2011 werken marktpartijen zoals GE, Siemens en T-Mobile, in opdracht van de Europese Commissie hard aan talloze standaarden die bepalen hoe ons energiesysteem er straks uitziet. En net als bij de nationale slimme meter, gebeurt dit zonder wezenlijke invloed van de consument of van partijen die andere maatschappelijke belangen vertegenwoordigen.
De Europese Commissie gaat ervan uit dat standaarden slechts technische bepalingen zijn die geen invloed hebben op de positie van bijvoorbeeld de consument of nieuwe toetreders, laat staan de maatschappij in het algemeen. Daarmee negeert zij dat juist de inrichting van de techniek van doorslaggevend belang is voor de consument en de verduurzaming van ons energiesysteem. Het voorbeeld van de slimme meter illustreert dit.
De slimme meter is nog maar het topje van de ijsberg. Voor de ontwikkeling van het smart grid worden nu duizenden standaarden geformuleerd, zonder toezicht op wat er precies wordt besloten en zonder gedegen vertegenwoordiging van niet-commerciële belangen.
Het is cruciaal dat er meer toezicht komt op de nationale én Europese standaardisatie van smart grids. Anders is de kans groot dat veel potentieel voor de verbetering van de positie van de consument en de verduurzaming van ons energiesysteem verloren gaat.
