De drastische krimp van het aantal kerkgangers zorgt voor een afname van het aantal vrijwilligers in Nederland. Maar hoogopgeleiden vullen dit gat op, zo stellen onderzoekers van de Radboud Universiteit.
In de Verenigde Staten, verschillende Europese landen en ook in Nederland blijkt religieuze betrokkenheid invloed te hebben op het doen van vrijwilligerswerk. Vanwege de secularisering is het aantal kerkbezoeken de afgelopen decennia drastisch gedaald in ons land. Het aantal vrijwilligers in seculiere organisaties is weliswaar relatief gezien ook afgenomen, maar opmerkelijk genoeg in veel mindere mate.
Waarom gaat de afname in het aantal kerkbezoekers in Nederland niet samen met eenzelfde afname in het aantal vrijwilligers? Paul Vermeer, Peer Scheepers en Manfred te Grotenhuis van de Radboud Universiteit Nijmegen (Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen/Sociale Wetenschappen) zochten het uit.
Over het onderzoek. De onderzoekers gebruikten data van een serie vragenlijsten over vrijwilligerswerk voor niet-religieuze organisaties, onderwijsniveau en kerkbezoek. Al het vrijwilligerswerk dat niet voor een religieuze organisatie gedaan wordt is volgens hen seculier vrijwilligerswerk. Denk hierbij aan het helpen van gehandicapten tot vrijwilligerswerk doen voor een sportclub. Verder verstaan ze onder de groep regelmatige kerkgangers mensen die minimaal één keer per twee weken de kerk bezoeken. De groep hoogopgeleiden definiëren ze als mensen die HBO of WO hebben afgerond. De data is verzameld onder ongeveer 2.000 Nederlandse respondenten van 16 jaar en ouder en beslaat de periode 1988-2006. Het onderzoek van Vermeer, Scheepers en te Grotenhuis is gepubliceerd in januari 2016.
Secularisatie beïnvloedt hoeveelheid vrijwilligers
In de Nederlandse samenleving is door secularisatie de afgelopen decennia een flinke terugval in kerkbezoeken zichtbaar. In 1988 ging 22 procent van de Nederlanders nog regelmatig naar de kerk; in 2006 was dit nog maar 14 procent. De onderzoekers verwachtten dat deze afname het aantal vrijwilligers in niet-religieuze organisaties zou beïnvloeden, aangezien het vrijwilligerswerk vooral gerelateerd is aan religieuze betrokkenheid. Echter, een andere ontwikkeling blijkt ook van invloed te zijn op de populariteit van vrijwilligerswerk.
Hoogopgeleiden vullen het gat op
In Nederland nam in de afgelopen decennia het aantal kerkgangers weliswaar af, maar het aantal hoogopgeleiden nam juist toe. Het onderwijsniveau van de Nederlandse bevolking is beduidend gestegen in dezelfde periode dat het aantal kerkbezoeken daalde. Net als gelovigen doen ook hoogopgeleiden veel vrijwilligerswerk. Wat de onderzoekers vonden, is dat het verlies van vrijwilligers door secularisatie gecompenseerd wordt door de toename in het aantal hoogopgeleiden. Door betrokken te zijn bij vrijwilligerswerk, zouden hoogopgeleiden volgens de onderzoekers hun sociale status in de samenleving bevestigen en versterken. Ze hebben dus zelf profijt van het vrijwillig helpen van anderen.
Alsnog afname in hoeveelheid Nederlandse vrijwilligers
Tegen de verwachtingen van de onderzoekers in zijn zowel hoogopgeleide Nederlanders als Nederlanders die regelmatig naar de kerk gaan in de loop der jaren minder betrokken bij vrijwilligerswerk voor seculiere organisaties. In 1988 deed 55 procent van de kerkgangers vrijwilligerswerk; in 2006 is dit afgenomen naar 50 procent. Onder de hoogopgeleiden is in dezelfde tijdsperiode het percentage van 54 procent gedaald naar 43 procent.
Zelfs de groepen die bekend staan om hun maatschappelijke betrokkenheid, doen tegenwoordig minder vrijwilligerswerk
Vooralsnog vormt de groei van de hoeveelheid hoogopgeleiden wel degelijk een tegenwicht voor de afname van kerkgangers. Deze groei is echter niet sterk genoeg: het aantal vrijwilligers in seculiere organisaties blijft licht dalen. Het onderzoek wijst uit dat er gedragsveranderingen in de Nederlandse samenleving zijn: zelfs de groepen die bekend staan om hun maatschappelijke betrokkenheid, doen tegenwoordig minder vrijwilligerswerk.
Reden voor bezorgdheid?
De maatschappelijke betrokkenheid van vaste kerkgangers blijkt stabieler te zijn dan die van hoogopgeleiden. In absolute getallen zijn er echter wel véél meer hoogopgeleide vrijwilligers dan kerkgaande vrijwilligers. Bovendien zal het aantal kerkgangers verminderen door de voortdurende secularisatie. Tegelijkertijd doen meer Nederlandse kerkgangers vrijwilligerswerk in religieuze organisaties naarmate het aantal kerkgangers afneemt. Ook zal de gemiddelde leeftijd van deze groep alleen maar hoger worden, waardoor deze tegenwoordig nog steeds belangrijke bron van maatschappelijke betrokkenheid in de nabije toekomst uitgeput zal zijn. Dus hoe vangen we dit verlies op?
Onzekere toekomst, maar hoopvol
De sombere vooruitzichten kunnen nog wel rooskleuriger worden. Hoe? De groei van het aantal hoogopgeleiden blijft cruciaal. Met een hoger gemiddeld Nederlands opleidingsniveau zal maatschappelijke betrokkenheid een algemene sociale norm worden, en niet alleen onder hoogopgeleiden.. Jongere generaties zullen opgroeien in een over het algemeen hoger opgeleide omgeving. Ongeacht hun eigen opleidingsniveau zullen ze het vrijwillig bijdragen aan het welzijn van anderen daarbij meekrijgen als iets normaals, hopen de onderzoekers. De vrijwilligersvloedgolf van de afgelopen maanden laat in elk geval de betrokkenheid van Nederlanders zien in de context van vluchtelingen.
Meer weten? Kaleidos publiceerde het rapport Nederlanders & de Wereld 2015. Hier kun je meer informatie over de maatschappelijke betrokkenheid van Nederlanders lezen.