Achtergrond

Scheve machtsverhoudingen bepalen toerisme Amazonegebied

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Toerisme is booming. De reisindustrie behoort tot de snelst groeiende economische sectoren ter wereld. In de hoop op een meer 'authentieke' culturele ervaring trekken steeds meer toeristen naar afgelegen oorden. Wat betekent deze ontwikkeling voor oorspronkelijke bewoners in de Amazone? In gesprek met onderzoeker Germán Ochoa Zuluaga. “We kunnen de toerismesector niet bestuderen zonder stil te staan bij de vaak scheve machtsverhoudingen.”

Je hebt onderzoek gedaan in het Amazonegebied rondom de Colombiaanse stad Leticia. Hoe ziet toerisme in die regio eruit?
Het aantal toeristen dat richting de Amazone trekt, is in de afgelopen tien jaar flink toegenomen. Dit zou kunnen leiden tot betere leefomstandigheden voor de inheemse gemeenschappen (zie kader), maar dat is helaas niet het geval. Er is sprake van een scheve machtsrelatie: toeristische organisaties strijken het overgrote deel van de winst op en bepalen wat er gebeurt.

InheemsMet de term 'inheems' (EN: indigenous) wordt gedoeld op (groepen) mensen die in het Amazoneregenwoud wonen, voornamelijk in hun levensonderhoud voorzien via jagen, verzamelen en kleinschalige landbouw en weinig gebruikmaken van geld als ruilmiddel. 

Het kleine beetje geld dat inheemse gemeenschappen verdienen met hun toeristische activiteiten, gaat naar de families die hier direct bij betrokken zijn. Niet iedereen ondervindt dus de economische voordelen van toerisme.

We kunnen de toerismesector niet bestuderen zonder stil te staan bij de vaak scheve machtsverhoudingen. Inheemse mensen worden binnen de toeristische industrie nog vaak beschouwd als een soort objecten. Toeristische organisaties proberen het beeld van de harmonieuze, exotische samenleving in stand te houden voor de toerist, met als gevolg dat de ontmoetingen tussen toeristen en inheemse groepen vaak kort en oppervlakkig zijn.

Jij en je onderzoeksteam hebben veel inwoners van het Amazoneregenwoud gesproken. Wat vinden zij eigenlijk van al die toeristen?
Veel van deze inwoners zouden liever willen laten zien hoe ze écht leven. Desondanks beschouwen ze toerisme voornamelijk als een positief en sociaal fenomeen. Toeristen zijn voor hen bezoekers, die ze graag welkom heten in hun gemeenschap en huis. Ik heb nooit gemerkt dat ze zich echt zorgen maken over de situatie. Ze willen vooral gewoon deelnemen. De enige angst die ik ooit heb gehoord, is de angst om niet mee te kunnen doen.

Team en locaties Het interdisciplinaire onderzoeksteam bestond uit economen, biologen, antropologen en sociologen. Het onderzoek werd uitgevoerd in Leticia (38.000 inwoners, Colombia), Puerto Nariño (7000 inwoners, Colombia), Benjamin Constant (30.000 inwoners, Brazilië), Caballo Cocha (7500 inwoners, Peru) en in kleine inheemse gemeenschappen (100-800 inwoners per gemeenschap).

Welke veranderingen brengt de toename aan toeristische activiteiten met zich mee voor het leven van deze mensen?
Aan de ene kant biedt toerisme hen een kleine bron van inkomsten. Aan de andere kant is er het risico dat inheemse gemeenschappen zoveel gaan investeren in toerisme dat ze er afhankelijk van worden. Daarnaast zorgt de toename van toerisme voor veranderingen in sociale relaties. Sociale aspecten die traditioneel gezien van belang zijn, zoals relaties op basis van wederzijdse gelijkwaardige uitwisseling en deelname aan bepaalde rituelen, worden afgewogen tegen nieuwe, economische belangen. 

Cultureel gezien heeft het toenemende toerisme ook geleid tot een opleving van bepaalde dans- en zangactiviteiten; jongeren herontdekken hierdoor een deel van hun wortels. Maar deze herontdekte culturele activiteiten worden over het algemeen alleen vertoond aan toeristen en zijn dus eigenlijk vercommercialiseerd. Andere dans- en zangrituelen, die een grotere waarde hebben voor een inheemse groep, worden bewust niet opgevoerd voor toeristen; die houden ze voor zichzelf. Ze maken dus strategische afwegingen als het gaat om het behouden versus het commercialiseren van hun tradities.

Inheemse gemeenschappen willen dus graag laten zien hoe ze écht leven, maar proberen tegelijkertijd te voldoen aan het beeld dat toeristen van ze hebben. Dit lijkt tegenstrijdig. 
Dat is het ook. Het komt voort uit hun afhankelijkheid van grote toeristische organisaties. Gelukkig zijn er steeds meer toeristen die door het geïdealiseerde beeld van een compleet afgeschermde, 'authentieke' gemeenschap heen prikken. Deze groeiende groep toeristen wil wel kennismaken met de échte manier van leven van inheemse groepen, wat deze gemeenschappen de kans geeft om op een meer gelijkwaardige basis aspecten van hun huidige leefstijl te delen. 

Gelukkig zijn er steeds meer toeristen die door het geïdealiseerde beeld van een compleet afgeschermde, 'authentieke' gemeenschap heen prikken

Uit je onderzoek blijkt dat sommige inheemse families hun eigen toeristische initiatieven willen ontwikkelen, maar hierbij tegengewerkt worden door bestaande toeristische organisaties.
Er is sprake van een soort blokkade. Toeristische organisaties willen wel de medewerking van inheemse mensen, maar ze willen hen niet teveel betrekken in het proces. Ze willen wel de controle houden, want ze zijn bang voor concurrentie wanneer ze deze controle – gedeeltelijk – uit handen zouden geven. Aan de andere kant zijn inheemse groepen zich vaak niet bewust van wat er allemaal komt kijken bij het runnen van een toeristische organisatie. En in de regio die wij hebben onderzocht zijn er maar weinig organisaties die inheemse groepen steunen bij het opzetten van toeristische activiteiten. 

Toeristische organisaties willen wel de medewerking van inheemse mensen, maar ze willen hen niet teveel betrekken in het proces

Eigenlijk zou er dus samenwerking moeten zijn op gelijkwaardig niveau tussen de toeristische organisaties en inheemse groepen. Hoe waarschijnlijk is dat in de toekomst?
Om dit te bewerkstelligen, moet de regering zich meer mengen in het debat. De overheid is zich niet ten volle bewust van de implicaties én kansen die toerisme biedt. Maar juist de overheid kan samenwerking tussen inheemse groepen en toeristische organisaties stimuleren. Bijvoorbeeld door meer geld te verstrekken aan Nationaal Park Amacayacu: de autoriteiten van dit park hebben pogingen gedaan om de samenwerking tussen inheemse gemeenschappen en toeristische organisaties te versterken, maar dit liep stuk op gebrek aan budget.

Juist de overheid kan samenwerking tussen inheemse groepen en toeristische organisaties stimuleren

Om samenwerkingsinitiatieven te laten slagen, is er natuurlijk meer nodig dan alleen voldoende budget. Het is vooral van belang dat autoriteiten gaan beseffen dat inheemse gemeenschappen absoluut geen homogene groep vormen, maar juist heel divers zijn. Want ook binnen de overheid heerst vaak nog één bepaald idee van een inheemse gemeenschap.

Hoe zie je de toekomst van toerisme in het Amazonegebied?
Ik denk dat toerisme in de Amazone veel kansen biedt om de natuur te beschermen. Het organiseren van toeristische activiteiten ontmoedigt bijvoorbeeld mijnbouwactiviteiten. Ook het is goed dat inheemse groepen verschillende manieren zoeken om in hun levensonderhoud te voorzien, waarvan dit er dus één kan zijn. Maar voor het welzijn van de bevolking en voor het behoud van de natuur is het van essentieel belang dat deze groepen meer ruimte krijgen om hun eigen initiatieven te ontwikkelen.

Germán Ochoa Zuluaga promoveerde op 18 november aan de Tilburg University op basis van zijn proefschrift 'Global tourism chains and local development in the Amazon: Implications for community wellbeing' (ISBN: 978-94-6295-391-8).

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons