Achtergrond

Poetins identiteitspolitiek: van hoop tot militarisering

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

‘Niemand moet de illusie hebben dat ze ooit militaire superioriteit over Rusland zullen krijgen’, stelde Vladimir Poetin tijdens zijn State of the Nation speech in december 2013. ‘Rusland zal reageren op alle mogelijke provocaties, zowel politiek als militair.’ Dit statement past bij de identiteitspolitiek die Poetin sinds zijn aantreden in 2000 voert. Echter, waar Poetin tijdens de millenniumwisseling nog gold als de man die de Russische natie zijn zelfvertrouwen zou doen herwinnen, lijkt hij nu doorgeslagen. Rusland moet in zijn ogen weer een militaire supermacht worden. Poetins imago als de man van de hoop op een betere toekomst wordt langzaamaan vervangen door het imago van krijgsheer. Het lijkt erop dat het als rookgordijn dient voor de werkelijke problemen en militarisering van het land.

Identiteitspolitiek

Ten tijde van Poetins aantreden was het Russische zelfvertrouwen compleet verlamd. De uiteenval van de Sovjet-Unie in 1991 leidde ertoe dat Rusland bijna een derde van zijn territoriale landmassa verloor. Onder het bewind van Boris Jeltsin (1991-1999) kromp de economie bovendien  met bijna veertig procent , waren corruptie en criminaliteit aan de orde van de dag, stond het onderwijssysteem op losse schroeven en kelderde de levensverwachting van de gemiddelde Rus omlaag. De kloof tussen arm en rijk was enorm, en als klap op de vuurpijl hadden de Russen ook nog een beschamende nederlaag geleden in de Eerste Tsjetsjeense Oorlog die van 1994 tot 1996 werd uitgevochten. Het verlangen onder de bevolking naar betere tijden nam een vlucht en heimwee naar het communistische systeem van de Sovjet-Unie was alom aanwezig.

De fris ogende Poetin was een verademing voor de Russen na de ‘dronkenlap’ Boris Jeltsin

Aan Vladimir Poetin de taak om de puinhoop van zijn voorganger op te ruimen en het vertrouwen van het volk terug te winnen. Zodoende formuleerde het Kremlin een identiteitspolitiek die Rusland weer een trotse en zelfverzekerde natie moest maken. Poetin werd gepresenteerd als de man die Moedertje Rusland weer op zou lappen. Na een leider als Boris Jeltsin die bekend stond als een dronkenlap, was de fris ogende Poetin een verademing voor de Russen. De foto’s van Poetin vissend in de natuur met ontbloot bovenlijf of met een ‘shotgun’ in de hand zijn dan ook zorgvuldig geregisseerde pogingen van het Kremlin om de kersverse president als een letterlijk sterke leider neer te zetten. Het was onderdeel van de persoonscultus die rondom Poetin werd gecreëerd en die een ontegenzeggelijk onderdeel vormde van de identiteitspolitiek van het Kremlin.

Daarnaast was de retoriek die Poetin bezigde een strategie om het Russische zelfvertrouwen een stimulans te geven. Met betrekking tot Tsjetsjenië, waar begin 2000 de Tweede Tsjetsjeense Oorlog oplaaide, liet Poetin niets aan de verbeelding over. Hij verzekerde het volk dat ‘we de terroristen uit de plee zullen wegvagen.’ Dit was een leider die Rusland weer groot kon maken. Bovendien speelde Poetin op zeer bekwame wijze in op de heersende nostalgie onder de bevolking naar het verleden. Op symbolische wijze refereerde hij naar de grootse geschiedenis van de Sovjet-Unie. Zo herstelde hij het Sovjet volkslied in ere en noemde hij de val van de communistische heilstaat ‘de grootste geopolitieke catastrofe van de twintigste eeuw.’ Maar hij omarmde eveneens het pre-Sovjet tijdperk, zo haalde hij de banden aan met de Russisch Orthodoxe Kerk dat als moreel kompas voor de samenleving ging dienen. Rusland krabbelde uit het diepe dal en Poetin werd de personificatie van de breed gedragen hoop op een betere toekomst.

Profileren als krijgsheer

Dit imago als ‘president van de hoop’ vervaagt langzaam. De orde in het land werd weliswaar hersteld, maar in plaats daarvan is een systeem op touw gezet dat veel weg heeft van een autocratie. Poetin creëerde een kleine kring van vertrouwelingen om zich heen die op vrijwel alle essentiële posities in de regering en het bedrijfsleden zijn gestationeerd en samen met hem het land besturen. De Tweede Tsjetsjeense Oorlog werd inderdaad (officieel) beëindigd in 2002, maar de Noord-Kaukasus is tot op de dag van vandaag nog steeds een bron van onrust waar geweld en aanslagen veel voorkomen. Bovendien verkeert de Russische economie in een diepe crisis, de koers van de roebel is al jaren instabiel, en mede dankzij dalende olieprijzen ligt de economie op zijn gat.

In plaats van de ‘president van hoop’ begint Poetin zich steeds meer te profileren als een krijgsheer

Poetin heeft voorlopig nog geen antwoord gevonden op deze problemen. Desalniettemin geniet de president nog steeds een grote populariteit onder de bevolking. Dit heeft vermoedelijk te maken met het feit dat hij het accent van zijn imago heeft kunnen verleggen. In plaats van de ‘president van hoop’ begint Poetin zich steeds meer te profileren als een krijgsheer. De identiteitspolitiek draait allang niet meer om louter herstel van zelfvertrouwen, maar om Rusland weer als militaire grootmacht te presenteren. Met dezelfde middelen, maar een ander doel. 

Nieuwe militaire supermacht?

Poetin lijkt de aandacht te willen verplaatsen, weg van de binnenlandse problematiek en met de focus op de hernieuwde militaire supermacht status. Via deze weg tracht hij de patriottische gevoelens onder het volk aan te wakkeren. De annexatie van de Krim in 2014, de oorlog in Oost-Oekraïne, de oorlog in Georgië van 2008, de steeds grotere rol in het conflict in Syrië, de aanhoudende provocatie van de NAVO aan de oostgrens, allemaal zijn het voorbeelden van hoe Rusland zichzelf herdefinieert als een militaire grootmacht. De nadruk op het militaire aspect past ook geheel binnen het beleid omtrent de modernisering van de krijgsmacht dat Poetin onlangs introduceerde en waarvoor hij een bedrag van maar liefst 700 miljard dollar beschikbaar stelde. De recente oprichting van de Nationale Garde sluit eveneens naadloos aan bij dit beeld van Rusland als militaire supermacht. Het nieuwe instituut brengt de veiligheidsdiensten en binnenlandse troepen samen onder één dak en valt direct onder de bevoegdheid van Poetin zelf, die nu feitelijk een privéleger heeft van om en nabij vierhonderdduizend man.

Bliksemafleider

Dat het Kremlin, met Poetin aan het hoofd, Rusland als militaire grootmacht neerzet is evident. Daar waar het in 2000 nog relatief onschuldig begon met de doelstelling om de natie weer trots en zelfverzekerd te maken, lijkt het streven nu om Rusland een militaire supermacht te maken – net als tijdens de Koude Oorlog. Het is voor de Russen te hopen dat dit niet tot verdere militarisering van het land leidt, al heeft het er alle schijn van dat het leger terrein wint onder aanvoering van generaal Poetin. Maar bovenal lijkt de nieuw ingeslagen weg een bliksemafleider voor de werkelijke problemen die er spelen. Zolang Rusland met veel machtsvertoon in het Midden-Oosten en Oekraïne blijft optreden, kan de aandacht over de economische en binnenlandse malaise voorlopig op de achtergrond worden gehouden.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons