We kennen hem van The state of Africa, een historisch boek over postkoloniaal Afrika. Martin Meredith is terug, en nog ambitieuzer. Zijn nieuwste boek, De schatten van Afrika, omvat maar liefst 5000 jaar Afrikaanse geschiedenis. Die ‘schatten’ zijn de (natuurlijke) rijkdommen van Afrika.
[[{“fid”:”30066″,”view_mode”:”file_styles_artikel_kwart_breedte”,”fields”:{“format”:”file_styles_artikel_kwart_breedte”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:”Martin Meredith”,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:”Martin Meredith”},”type”:”media”,”link_text”:null,”attributes”:{“class”:”styles file-styles artikel_kwart_breedte media-element file-file-styles-artikel-kwart-breedte”,”id”:”styles-5-0″}}]]
Wie is Martin Meredith?Martin Meredith is historicus, journalist en biograaf. Hij was vijftien jaar (1964-1979) correspondent voor The Observer en Sunday Times in postkoloniaal Afrika.
Later werd Meredith onderzoeker aan St Antony’s College in Oxford. Tegenwoordig is hij een onafhankelijk commentator en auteur en woont in Oxford.
Meredith schreef een aantal internationale bestsellers, waaronder The State of Africa (2011) en een biografie van Nelson Mandela (1998).
Sinds de tijd van de Egyptische farao’s is Afrika benijd om symbolen van welvaart. En ook nu nog, in de 21e eeuw, laven China en multinationals zich aan metalen en mineralen. Afrikaanse leiders zijn er schatrijk mee geworden. Een interview over rijkdom, hebzucht en ambitie in Afrika.
The State of Africa was al een uitgebreid standaardwerk. Waarom opnieuw een boek over Afrika?
“The State of Africa ging over het hedendaagse Afrika sinds de onafhankelijkheid van voormalige Europese kolonisatoren. Daarvóór heb ik een boek geschreven over de geschiedenis van olifanten in Afrika en de handel in ivoor. Ook heb ik geschreven over Zuid-Afrika in de 19e eeuw. Gedurende het schrijven ontdek je een historisch patroon. Afrika kent een enorme hoeveelheid rijkdommen waar velen door gegrepen worden en werden. Het was zaak dit op een begrijpelijke manier in kaart te brengen. Dat was nog nooit gedaan.”
Hoe vat je 5000 jaar geschiedenis samen in 744 pagina’s?
“Ik heb een jaar nodig voor het basisonderzoek. Ik bouw voort op eerdere boeken, maar heb tijd nodig om alles in perspectief te zien en een thema te kiezen. Daarna ga ik schrijven op basis van geschreven bronnen, van fictie tot non-fictie. De rode draad zie ik pas na een tijdje.”
Voor welk publiek is De schatten van Afrika geschreven?
“Voor iedereen die geïnteresseerd is in geschiedenis en in Afrika. Academische boeken hierover zijn prachtig, maar worden geschreven door experts en gaan slechts over bepaalde deelgebieden. Een rode draad ontbreekt. In mijn boek schrijf ik de geschiedenis aan elkaar op basis van ‘building blocks’: de natuurlijke rijkdommen. Dit werkte ook goed bij The State of Africa. Dat wordt ook wel een ‘airport bestseller’ genoemd, makkelijk genoeg om in het vliegtuig te lezen.”
Uw boekpresentatie in Amsterdam werd bezocht door een overwegend blank gezelschap. Worden uw boeken vooral gelezen door Europeanen?
“Poeh, dat weet ik niet. Het viel me wel op ja. In Londen is het anders, daar komen juist veel migranten. Daar lijkt het migrantennetwerk hechter dan hier. Maar over het algemeen denk ik dat Afrikanen inderdaad niet zo heel erg geïnteresseerd zijn in de geschiedenis van hun continent. Misschien wel in het gebied waar zij vandaan komen, of hun eigen clan. Maar niet in een breder perspectief. De kolonisatie heeft er voor gezorgd dat men in Europa minder moeite heeft met dit brede Afrikaanse perspectief. Aan de andere kant zou het hier niet anders zijn bij een boek over de geschiedenis van Europa. Waarom zou een Noor geïnteresseerd zijn in de Italiaanse geschiedenis van een aantal eeuwen terug?”
Ik denk dat de Chinese invloed in Afrika meer goed is dan slecht
Uw boek heet de ‘schatten’ van Afrika, dat klinkt nogal positief voor natuurlijke hulpbronnen. In de academische wereld spreekt men wel over de ‘grondstofvloek’: landen met een rijkdom aan grondstoffen zijn uiteindelijk vaak economisch zwakker en hebben meer kans op corruptie en conflict. Zijn die rijkdommen nu een vloek of zegen?
“In het Engels heet mijn boek de Fortunes of Africa. Eigenlijk dekt dit de lading beter. Je kan namelijk ‘good fortune’ en ‘bad fortune’ hebben. Zo is het ook met natuurlijke rijkdommen. Ik vind het begrip van de ‘grondstofvloek’ overigens wel onjuist. Het zijn namelijk niet de grondstoffen zélf die slecht zijn voor een economie. Sterker nog, je kan er heel rijk van worden, kijk maar naar de olie in Noorwegen. Het gaat om het beheer van deze grondstoffen. Dat is door de geschiedenis heen te vaak slecht geweest in Afrika.”
Wat je zeker moet lezen over Afrika (volgens Martin Meredith)
• Joseph Conrad – The Heart of Darkness
• Albert Camus – De vreemdeling & De Pest
• Lawrence Durrell – The Alexandrian Quartet
• Elspeth Huxley – The Mottled Lizard
• David van Reybrouck – Congo
Het hoofdstuk over Het Gat van Kimberley, Britse bedrijven en het begin van de mijnbouw in Zuid-Afrika eind 19e eeuw doet denken aan de verhalen over China’s invloed in Afrika aan het begin van de 21e eeuw. Zijn hier parallellen te trekken?
“Zeker. Maar wel op de Chinese manier. China bouwt voetbalstadions in ruil voor olie. Ze profiteren van de ‘ontwikkelingshulpmoeheid’ van Europa. En Afrikaanse landen zijn het zat om de les gelezen te worden over goed bestuur. China maakt slim gebruik van de hebzucht van leiders in veel Afrikaanse staten. Over het algemeen denk ik dat de Chinese invloed in Afrika meer goed dan slecht is. Vooral nu in China ook meer aandacht komt voor milieu en voor arbeidsrelaties. De Chinese overheid en bedrijven bemoeien zich liever niet met binnenlandse politiek. Maar in mijn boek noem ik ook het voorbeeld van Sudan. Daar moest China zich wel in de politiek mengen. Er is duidelijk verandering.”
Er zijn de laatste jaren steeds meer initiatieven rond maatschappelijk verantwoord ondernemen, er zijn strengere wetten, de OESO en de VN bemoeien zich steeds meer met de problemen rond grondstoffendelving. Helpt dit, of is de hebzucht voor de rijkdommen historisch bepaald?
“Het helpt zeker, maar geld zal altijd de eerste drijfveer zijn. Zeker bij de ‘gatekeepers’ van de natuurlijke rijkdommen, de Afrikaanse leiders. Uit een rapport van de Wereldbank bleek dat zij en hun families de afgelopen jaren maar liefst 40 procent van hun geld hebben doorgesluisd naar andere landen. Daar kan geen maatschappelijk initiatief tegenop.”
De leiders in Afrika zijn sowieso een rode draad in het boek. Van Ramses II in Egypte tot de bemoeienis van de Belgische koning Leopold in D.R. Congo. Welke leider blijft u het meest bij?
“Dat is waarschijnlijk de negende koning van Mali, in de 14e eeuw: Mansa Moussa. Volgens een Amerikaans onderzoek uit 2012 is hij de rijkste persoon die ooit geleefd heeft. Hij was een devoot moslim. Gedurende zijn bedevaart richting Mekka stopte hij in Caïro. De verhalen over de hoeveelheid goud die hij schonk aan de Egyptenaren zijn legendarisch. De verhalen over Mansa Moussa drongen twintig, dertig jaar later door in Europa en hebben waarschijnlijk de ontdekkingsreizen richting West-Afrika behoorlijk aangewakkerd.”
Geld zal altijd de eerste drijfveer zijn
In één van de laatste hoofdstukken wordt de toekomst van Afrika geschetst als zeer ‘stedelijk’. Wordt de stad van de 21e eeuw in Afrika ook een ‘schat’ en een bron van rijkdom?
“Ik ben bang van niet. Of voor maar een hele kleine happy few. Uit een VN-rapport van 2010 blijkt een gigantische bevolkingsgroei. In 1900 woonden er 130 miljoen mensen in Afrika, tegenwoordig 1 miljard. In de laatste 27 jaar zijn er 500 miljoen mensen bijgekomen, in de komende zeventien jaar nog eens 500 miljoen. Waarschijnlijk is de rijkdom voor een kleine groep in het centrum van de stad en in het ‘business district’. Rondom en buiten de stad zul je struikelen over arme mensen. Dat zie je zelfs ontstaan in het best bestuurde Afrikaanse land, Zuid-Afrika. Maar vooral in steden als Luanda, Libreville en Nairobi.”
Tot slot: heeft u al plannen voor een volgend boek?
“Ja, ik ben alweer in de onderzoeksfase voor een nieuw boek. Ik twijfel nog tussen een paar thema’s. Daarover doe ik nog geen uitspraken. Het zou wel weer over Afrika kunnen gaan…”
