Achtergrond

Democratisering is opstap voor journalistieke revolutie in Tunesië

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

De beelden gingen de wereld rond: schokkerige amateuristische filmpjes van boze burgers die met hun smartphone vastleggen wat er gebeurde op het Tahrirplein in Cairo. De Arabische Lente vormt een sprekend voorbeeld van het belang van burgerjournalistiek. Beelden gemaakt door normale burgers vormden een belangrijke bron van informatie voor de rest van de wereld. Tunesië was hierop geen uitzondering maar lijkt nu wel één van de weinige landen te zijn waarin democratisering daadwerkelijk een kans krijgt. Emma Hesselink onderzocht hoe de journalistiek in Tunesië zich ontwikkelt onder de huidige trend van prille democratisering. Hoe kijken Tunesische journalisten naar hun rol in het democratiseringsproces?

OnderzoekEmma Hesselink deed voor haar master International Relations & Diplomacy onderzoek naar de principes, werkwijze en zelfopvatting van burgerjournalisten en 'professionele' journalisten tijdens het democratiseringsproces in Tunesië. Zij interviewde burger- en professionele journalisten via e-mail en Skype. 

Sinds de opkomst van de social media creëren burgers hun eigen nieuws, ook, of misschien juist, in landen waar het nieuws aan banden wordt gelegd door de staat. In 2009 kreeg de opstand in Iran in 2009 de bijnaam ‘Twitter Revolutie’. Burgers verspreidden videobeeld en foto’s van de opstand en hoe deze werd neergeslagen door het leger en de politie. In 2011 volgde Egypte met een ‘Facebook Revolutie’. Precies omdat burgers heftige beelden op sociale media plaatsten, pikten lokale en nationale media, en later ook internationale media, de gebeurtenissen op. Burgerjournalisten speelden een grote rol omdat persvrijheid in deze landen nauwelijks aanwezig is. De rol van meer traditionele media en ‘professionele’ journalisten bleek echter ook heel belangrijk. Juist de samenwerking tussen burgerjournalisten en professionele journalisten tijdens deze revoluties was uniek. In het geval van Tunesië lijkt deze revolutie tot voorzichtige democratisering te leiden. 

Wat is burgerjournalistiek? De term ‘burgerjournalistiek’ wordt in de praktijk voor veel verschillende activiteiten wordt gebruikt. Niet alleen het daadwerkelijk schrijven van tekst of vastleggen van beeld valt eronder, ook het delen, liken of becommentariëren van andermans materiaal kan in zekere zin worden beschouwd als journalistiek werk van burgers. In algemene zin wordt met burgerjournalistiek de nadruk gelegd op de bijdrage van burgers aan het nieuws. Sommige burgerjournalisten doen dat als blogger, vlogger of op sociale media. Sommige sturen foto’s of video’s op naar kranten of televisie. In dit onderzoek wordt het onderscheid gemaakt in het al dan niet bezitten van een journalistieke opleiding en/of journalistiek bedrijven als professie waarmee een substantieel deel van het inkomen wordt verdiend. Als deze factoren aanwezig zijn, betreft het een professionele journalist.

Verkeerde aannames

De afgelopen jaren is er veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar verschillen in principes en werkwijzen van burgerjournalisten en professionele journalisten. Deze onderzoeken zijn echter voor het merendeel gericht op westerse, democratische landen. Niet-democratische of democratiserende landen worden nagenoeg buiten beschouwing gelaten. Hierdoor worden verkeerde conclusies getrokken over bijvoorbeeld normen en waarden van journalisten. Aannames waren onder anderen dat dat burgerjournalisten anders te werk gaan, journalistieke waarden minder respecteren en andere onderwerpen behandelen. Dit lijkt niet zo te zijn in het geval van Tunesië. Uit het onderzoek blijkt dat professionele journalisten en burgerjournalisten bijvoorbeeld dezelfde soort onderwerpen behandelen. Mensenrechten vormen voor beiden een belangrijk onderwerp. Ook vinden zowel professionele als burgerjournalisten het belangrijk om hun publiek objectief en op een transparante manier te informeren. Beide groepen nemen journalistieke normen en waarden heel serieus. Uit voorgaand onderzoek wordt ook geconcludeerd dat burgerjournalisten meer geneigd zijn tot activisme. In Tunesië blijkt echter dat beide groepen journalisten hun publiek willen mobiliseren. Kortom, in Tunesië gelden de aannames uit onderzoek in westerse landen niet of nauwelijks en lijkt de scheidslijn tussen professioneel en burgerjournalistiek te zijn vervaagd. 

“Ik wil mijn publiek wat bijbrengen over democratische instituties, verkiezingen en hun rechten in mijn werk als journalist. Voorheen wisten Tunesiërs hier helemaal niets van af.”
Tunesische professionele journalist, actief in nationaal radioprogramma

Democratisering

Het democratiseringsproces dat gaande is in Tunesië beïnvloedt het werk van journalisten in grote mate. Uit interviews met Tunesische journalisten blijkt dat de situatie voor en na de revolutie van 2011 van elkaar verschillen als dag en nacht. Tijdens het regime van President Ben Ali (aan de macht van 1987 tot 2011) ontbrak persvrijheid en heerste er een grote angstcultuur in het land. In deze situatie konden journalisten hun werk erg moeilijk uitvoeren. Sinds 2014 krijgen journalisten in Tunesië meer ruimte om hun werk te doen. Er zijn nationale afspraken gemaakt rond persvrijheid en de veiligheid van journalisten is gewaarborgd in de nieuwe grondwet. 

“Voor de revolutie was het onmogelijk om juiste informatie over Tunesië te vinden […]. Na de revolutie vond er een explosie van informatie plaats.”
Tunesische burgerjournaliste, actief op online platform

Na de revolutie zijn daardoor nieuwe platforms ontstaan waar progressieve journalisten (zowel burger- als professionele journalisten) hun ideeën delen. Websites zoals Nawaat en Inkyfada vormen interessante nieuwsplatforms, waar nieuwe Tunesische journalistiek wordt ontwikkeld. Het gaat hier niet om de scoop of the day maar om het bovenhalen van de onderste steen in uitgebreide achtergrondverhalen. De rol van online nieuwsplatforms zal waarschijnlijk alleen maar blijven groeien. Ondanks dat traditionele media proberen mee te gaan in de nieuwe ontwikkelingen, ontvangen zij in veel gevallen financiering van spelers die ervan worden beticht teveel invloed uit te oefenen op journalistiek werk. Een aantal online platforms staat geregistreerd als NGO en ontvangt alleen buitenlands geld, waardoor ze niet of nauwelijks beïnvloed worden door machtige Tunesiërs die minder heil zien in het democratiseringsproces. 

Wat brengt de toekomst? 

Journalisten in het democratiserende Tunesië, ongeacht of ze burgerjournalist of professionele journalist zijn, doen hun stinkende best om het democratiseringsproces een handje te helpen. Dit doen zij door hun publiek te onderwijzen, kritisch te blijven en anderen oproepen dat ook te doen en zo objectief en transparant mogelijk te handelen. Overigens roepen dezelfde journalisten op tot scepsis ten aanzien van het democratiseringsproces dat alom geroemd wordt. Sommigen spreken van een chaotische toestand, waarin nog van alles mis kan gaan, zoals gebeurde in Libië en Egypte. Ondanks hoopvolle en interessante trends zoals slow journalism, activistische en soms radicale platforms maar ook meer traditionele nieuwswebsites en radiostation RTCI, waarschuwen journalisten voor een té positief beeld van de ontwikkelingen in Tunesië. 

“Ook in journalistiek en media zijn belangrijke stappen gezet. […] Het systeem is nog niet af. Ik denk dat het nooit perfect zal zijn, maar er is verbetering zichtbaar.”
Tunesische burgerjournaliste, actief op online platform

Journalisten verschillen met elkaar van mening maar lijken allemaal het belang te zien van democratisering als gevolg van de revolutie van de Arabische Lente. Zoals één van de journalisten stelde: journalistiek in Tunesië is momenteel haar eigen revolutie aan het ondergaan. 

Dit is een artikel in de scriptiereeks. OneWorld geeft afgestudeerden die een scriptie over duurzame ontwikkeling (of een thema daaraan gelieerd) hebben geschreven de gelegenheid een artikel te schrijven op basis van de scriptie. Het artikel wordt in overleg met de schrijver geredigeerd. Voorwaarde is dat de scriptie met minimaal een 8 is gewaardeerd.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons