Mexicanen zoeken vermiste geliefden in illegale graven

Maar ze gaan ook verder dan dat, en bezoeken lijkenhuizen of leggen illegale graven bloot op zoek naar de stoffelijk resten van hun naasten.

De staatssecretaris schiep geen helderheid, integendeel. Waren die graven al geopend en onderzocht, of niet? Hoeveel lichamen werden erin aangetroffen? Wie zijn de slachtoffers? Waar? Waarom? Hoe? Er kwam geen antwoord, enkel dat onverschillige en tegelijk verpletterende cijfer. De necro-boekhouding van een land in crisis.

Deelstaat Michoacán haalt tegenwoordig de krantenkoppen omdat meer dan tien misdaadbendes er elkaar naar het leven staan. Het resultaat daarvan is talloze doden en vermisten.

Hoe werken deze reddingsbrigades? Hun strategie is tweeledig: zoeken in de veronderstelling dat de vermisten nog leven en zoeken in illegale graven. Familieleden gaan bijvoorbeeld mensen op straat aanspreken waar de vermiste de laatste keer gezien werd.

Ze stellen vragen, winnen informatie in. Soms krijgen ze een tip, fluistert iemand hen iets toe: ‘daar, achter het schooltje of beneden in deze of die kloof, zijn lijken begraven’. Rondslingerende kledingstukken zijn een aanwijzing dat er inderdaad iemand begraven ligt. Ook een hoop lege flessen water betekent doorgaans dat er graven gedolven zijn.

De familieleden beschikken inmiddels over een heel arsenaal aan technieken om graven te herkennen, om te zien waar aarde is omgewoeld. Ze leren bij, leiden anderen op en worden alsmaar bekwamer in hun roeping. ‘De pijn maakt experts van ons’, fluistert de moeder van een vermiste ons toe.

Maar het werk van de brigades werpt wel degelijk vruchten af en toont dat het mogelijk is om iets te doen aan deze enorme Mexicaanse tragedie.

De meest recente karavaan leverde zeventien mogelijke ‘positieven’ op: bruikbare informatie over vermisten, die uiteindelijk naar hun locatie kan leiden. De karavaan legde maar liefst 39 nieuwe verdwijningen vast. Veel mensen zijn te bang om de verdwijning van een naaste aan te geven bij de autoriteiten, omdat die vaak onder een hoedje spelen met misdadigers. De komst van de zoekbrigades, allen lotgenoten , schept veiligheid en vertrouwen: mensen durven hun hart uit te storten.

De regering van president López Obrador, die op 1 december aantrad, heeft een reeks maatregelen voorgesteld om meer illegale graven te openen en te onderzoeken. Sommigen werpen geen vruchten af, anderen zijn nog niet eens ingevoerd. Sterker nog: de werking van de overheidsorganen die aan de taak gewijd zijn, lijkt erop achteruit te gaan.

“Deze mensen zijn erop uit de pijn te stillen die ze voelen bij de afwezigheid van hun geliefden”, zegt Herculino Medina, aartsbisschop van de stad Morelia, die ochtend. “Daarom steunen wij hen en voegen we ons bij hun strijd, solidair en respectvol. We staan erop engagement en begeleiding aan de dag te leggen voor diegenen die lijden.”

Het is moeilijk om iets gedaan te krijgen van precies die overheidsinstellingen die opgericht zijn om het zoeken naar vermisten te vergemakkelijken. Ondanks de mooie, gebroken beloftes beginnen de families aan de zoektocht. Ze trekken er nogmaals op uit, ondanks alles.

Een 31-jarige bouwvakker keert op 15 april na zijn werkdag in de stad Zitácuaro (in het oosten van Michoacán) nooit meer huiswaarts. Niemand weet waarom. Pas tien dagen na zijn verdwijning wordt hij als vermist opgegeven.

Een deel van de zoekbrigade was materiaal over recente moorddossiers gaan verzamelen bij het Openbaar Ministerie. Ze namen een foto mee van een unieke tatoeage van een moordslachtoffer. De familie van de 31-jarige bouwvakker verscheen toevallig tijdens een openbaar evenement van de zoekbrigade in hun stad. Er was hen gevraagd foto’s mee te nemen van kenmerkende eigenschappen, zoals tatoeages. De puzzelstukjes vielen meteen op hun plaats.

De bouwvakker verdween op 15 april. Een dag later nam de lijkschouwer zijn lichaam in ontvangst, zonder medeweten van zijn familie. Niet veel later werd hij in een gemeenschappelijk graf begraven, opeengepakt met drie andere niet-geïdentificeerden.

Begin 2014 nemen burgers in de regio het recht in eigen handen. Ze richten zelfverdedigingsmilities op, de zogenaamde autodefensas. Ze openen de jacht op de Ridders Tempeliers, pakken hen op en ondervragen hen. Bij een van die ondervragingen komt een massagraf ter sprake, bij een verlaten boerderij. De autoriteiten worden erbij gehaald.

Sindsdien is haar moeder drie keer teruggekeerd naar de plek waar haar dochter vermoedelijk begraven ligt. De eerste keer treft ze er zelf enkele beenderen aan, en iets wat lijkt op vrouwenkleding. Ze beweegt hemel en aarde om een overheidsdienst zover te krijgen genetisch onderzoek uit te voeren op de resten. Tevergeefs.

De derde keer arriveert Contreras Ceja in het gezelschap van de karavaan en zo’n 35 forensisch experts van het OM. Deze keer is de hoop van haar gezicht af te lezen: “Ik ben er zeker van dat daar beenderen liggen, ik moet en zal weten of die met mijn DNA overeenkomen.”

Hoe dan ook: de wittepakkenbrigade houdt het voor gezien en wacht op nadere orders. Een aantal familieleden twijfelt, niet goed wetend wat te doen. Dan gaan ze zelf aan de slag in het graf. Ze stellen meteen vast dat de experts slordig te werk zijn gegaan. Ze hebben de aarde niet goed gezeefd en zochten enkel naar grote stukken.

Tranquilina Hernández, een vrouw uit Cuernavaca die op zoek is naar haar dochter en inmiddels redelijk wat ervaring heeft als forensisch burgerexpert, trekt de handschoenen aan. Meteen vindt ze een mogelijke botrestje, het eerste van 43. “Het kan niet dat Tania een derde keer verdwijnt, dat kan ik niet accepteren. Ik wist dat we hier iets zouden aantreffen. Je moet hen laten zien hoe er gewerkt moet worden.” Binnenkort worden de stoffelijke resten onderzocht in een lab en zal de moeder van Tania uitsluitsel krijgen.

De ene methode maakt enkel nieuwe slachtoffers, de andere leidt tot verder zoeken. Tot vermiste geliefden gevonden en geïdentificeerd zijn. Tot het rouwen kan beginnen.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij MO*.