Op vrijdag 29 november wordt voor de achtste maal de Internationale Dag van de Vrouwelijke Mensenrechtenverdediger gevierd. Deze dag is geboren tijdens de eerste internationale consultatie van vrouwelijke mensenrechtenverdedigers op Sri Lanka in 2005. Maar waarom eigenlijk?
Over de hele wereld strijden vrouwen voor de rechten van individuen en gemeenschappen die te maken krijgen met onderdrukking, geweld en discriminatie. Hun werk is moedig maar vaak ook controversieel: de issues waar zij zich voor inzetten stuiten vaak op bittere en gewelddadige weerstand. Vrouwelijke mensenrechtenverdedigers zijn zich zeer bewust van de risico’s die het werk met zich meebrengt; zij zetten niet alleen hun eigen integriteit op het spel, maar ook de levens van hun families, zichzelf en de mensen voor wie zij strijden.
Vrouwelijke mensenrechtenverdedigers lopen een dubbel zo groot risico. Zij stellen zich kritisch op tegenover diepgewortelde overtuigingen en culturele normen over de rol van de vrouw in de samenleving, gendergerelateerd geweld of seksuele rechten en toornen daarbij aan de status quo in maatschappijen die gedomineerd worden door patriarchiale denkpatronen, machisme en machtsstructuren die de rechten van vrouwen schenden. Als gevolg hiervan ondervinden ze niet alleen structurele vormen van oppressie zoals uitsluiting en discriminatie, maar ook fysiek geweld zoals verkrachting, marteling, detentie en femicide.
Het doel van deze bedreigingen moge duidelijk zijn: het beëindigen van de activiteiten van de vrouwelijke mensenrechtenverdedigers. De daders hebben verschillende tactieken om dit doel te bereiken: door middel van het isoleren van de vrouwen, het criminaliseren van hun activiteiten, surveillance, intimidatie en lastercampagnes en moord. Hoe kun we de ruimte kunnen creëren voor deze vrouwen om hun werk uit te oefenen zonder daarbij gevaar te lopen voor hun eigen leven.
Zijn officiële beschermingsmechanismes voldoende?
In 1998 nam de VN de Declaration on the Right and Responsibility of Individuals, Groups and Organs of Society to Promote and Protect Universally Recognized Human Rights and Fundamental Freedoms, ofwel kortweg de Verklaring aangaande Mensenrechtverdedigers, aan. Deze verklaring leert ons dat het verdedigen van mensenrechten een recht op zichzelf is en erkent hiermee dat dit werk zou moeten worden uitgevoerd zonder bang te hoeven zijn voor represailles. Met deze declaratie zijn de ondertekenaars ervan verplicht om bescherming te bieden aan de vrouwelijke mensenrechtenverdedigers, maar vaak ontbreekt het de overheden aan effectieve en genderspecifieke beschermingsmaatregelen en net zo vaak aan de politieke wil om deze ook daadwerkelijk te implementeren.
Eén van de moeilijkheden is dan ook dat de mensenrechtenbeschermer vaak niet kan rekenen op juist diegene die verantwoordelijk is zijn veiligheid te garanderen, niet in de laatste plaats omdat de bedreigingen onder andere juist vanuit die hoek komen.
In Nederland is het Nederlandse Actieplan 1325 (NAP1325) opgezet, een samenwerkingsverband tussen ministeries, universiteiten en verschillende maatschappelijke organisaties die zich gezamenlijk inzetten voor de implementatie van de VN resolutie 1325, door het bevorderen van vrouwelijk leiderschap en politieke invloed van vrouwen in (post-)conflictgebieden. Vaak wordt verondersteld dat vrouwen niet meer zijn dan de passieve slachtoffers van geweld en armoede; zelden worden vrouwelijke activisten gezien voor wie zij werkelijk zijn.
Beschermende begeleiding
Het lijkt erop dat hoe meer vrouwelijke mensenrechtenverdedigers geïsoleerd zijn in hun werk, hoe kwetsbaarder zij zijn voor gewelddadigheden. Door deze Internationale Dag van de Vrouwelijke Mensenrechtenverdediger te vieren erkennen we in elk geval de risico’s die dit werk met zich meebrengt, maar als we werkelijk een veilige ruimte willen creëren om deze vrouwen hun werk te laten doen zonder bang te zijn voor geweld moeten men ook oor hebben voor de specifieke (genderafhankelijke) veiligheidsbehoeften.
Soms is dat door hun zichtbaarheid te vergroten door internationale campagnes, solidariteitsacties en publiciteit, soms gaat het juist om onopvallendheid, die bijvoorbeeld door middel van digitale veiligheid of het creëren van safe spaces kan worden gewaarborgd
Peace Brigades International biedt sinds 1981 op verzoek beschermende begeleiding aan organisaties waarvan medewerkers bedreigd of tegengewerkt worden vanwege hun werk als verdediger van mensenrechten. Door middel van internationale aanwezigheid en een breed politiek steunnetwerk fungeren PBI waarnemers als ‘de ogen van de wereld’ en creeren zo de ruimte voor mensenrechtenorganisaties om hun werk te doen.
De gezusters Mirabal
De Internationale Dag van de Vrouwelijke Mensenrechtenverdediger valt middenin de ’16 days of Activism Against Gender Violence’ , een internationale campagne die in 1991 door de deelnemers van het eerste Women’s Global Leadership Institute werd bedacht en sindsdien door het Center for Women’s Global Leadership wordt gecoördineerd.
Deze 16-daagse begon op 25 november. In juli 1981, op de eerste feministische conferentie voor Latijns Amerikaanse en Caraïbische Vrouwen in Bogota, Colombia, werd deze dag benoemd als een jaarlijkse protestdag, de Internationale dag tegen het Geweld tegen Vrouwen, ter nagedachtenis van de vermoorde gezusters Mirabel. Teresa en Minerva Mirabel werden om het leven gebracht in ‘een auto-ongeluk’ in de Dominicaanse Republiek in 1960, vanwege hun onvermoeibare strijd als politieke activisten tegen het dictatoriale wind van Rafael Trujillo. Op deze eerste conferentie werden alle vormen van geweld jegens vrouwen door de deelnemers veroordeeld, van huiselijk geweld, aanranding en verkrachting tot staatsgeweld zoals marteling en misbruik van vrouwelijke gevangenen. Pas in 1999 werd deze dag door de VN officieel overgenomen, ondanks dat de Verklaring inzake de uitbanning van geweld tegen vrouwen in 1993 werd aangenomen.
De 16-daagse eindigt op 10 december, de Internationale Dag voor de Rechten van de Mens, de datum waarop de gelijknamige Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in 1948 werd aangenomen.
Vogelvrije Vrouwen
De ‘Vogelvrije Vrouwen’ campagne van Mama Cash en IM Defenders wil een einde maken aan het isolement waarnin vrouwelijke mensenrechtenverdedigers worden gedreven en organiseert daarom op 29 november een twitter explosie waardoor de activistes door middel van jouw tweet weten dat zij niet alleen zijn. Doe mee!
PBI Nederland is jarig!
PBI Nederland bestaat dit jaar 25 jaar en dat vieren wij op 13 en 14 december. Het programma voor deze dagen is te vinden op onze website. Je bent van harte welkom.
Lees meer over Peace Brigades International op www.peacebrigades.nl