Woensdagochtend lanceren Afrikaanse leiders in de Egyptische badplaats Sharm el-Sheikh een fonkelnieuw handelsverdrag onder de naam Tripartite Free Trade Area (TFTA). Zo wil Afrika, net als Europa, op termijn een eigen gemeenschappelijke markt gaan creëren.
Die markt moet vorm gaan krijgen door om te beginnen drie bestaande Oost- en Zuid-Afrikaanse economische blokken te integreren in het TFTA-verdrag. Op die manier kunnen veel handelsbarrières tussen maar liefst 26 Afrikaanse landen in één keer weggenomen worden, en bijvoorbeeld de wederzijdse inreismogelijkheden voor zakenlui vergemakkelijkt worden. Door de markten van al die in het oosten en zuiden van het continent gelegen landen te integreren willen Afrikaanse leiders de regio economisch vooruit helpen en meteen de industriële ontwikkeling en de aanleg van de daarvoor broodnodige infrastructuur stimuleren.
Van Caïro tot de Kaap
Het idee om ook in Afrika een gemeenschappelijke markt te creëren is niet nieuw. De eerste gesprekken voor de TFTA begonnen tien jaar geleden al. In 2011 werd het daadwerkelijke onderhandelingstraject gestart. Het doel van de TFTA is om drie economische blokken, de Common Market for Eastern and Southern Africa (COMESA), the East Africa Community (EAC) en de South African Development Community (SADC), in een grote handelszone van in totaal maar liefst 625 miljoen inwoners en een opgeteld bruto binnenlands product van 900 miljard euro samen te laten komen.
Die nieuwe vrijhandelszone gaat zich uitstrekken van Caïro in Egypte tot Kaap de Goede Hoop in Zuid-Afrika en wordt de basis voor een veel groter Afrikaans vrijhandelsgebied in de toekomst, waardoor de totale Afrikaanse handelsstr0men uiteindelijk met ruim 25 procent moeten gaan toenemen, zo is de officiële verwachting. Het ambitieuze project moet uiteindelijk zorgen voor de economische en politieke empowerment van het Afrikaanse continent op het wereldtoneel, sprak de Keniaanse president Uhuru Kenyatta hoopvol tijdens een regionale topontmoeting in 2014.
Afhankelijkheid
De Oegandese politiek activist en schrijver Yash Tandon heeft net een nieuw boek uitgebracht getiteld ‘Trade is War’ en staat normaal gezien erg kritisch tegenover vrijhandel. Toch kan het TFTA-verdrag nou net leiden tot de zo vurig gewenste Afrikaanse onafhankelijkheid van westerse handel en hulp, denkt hij: “De visie om een Afrikaanse vrijhandelszone die we nu kennen als TFTA te willen verwezenlijken is niet nieuw. Toch ben ik bang dat TFTA ook nu niet de belofte gaat waarmaken. Afrikaanse politieke leiders zijn nog teveel opgesloten in de vicieuze cirkel van ontwikkelingshulp en afhankelijke handelsrelaties met het rijke westen. Wat Afrika eerst nodig heeft, is een nieuwe generatie politici.”
Toch is niet iedereen even enthousiast over het verdrag. Chibuike Uche is als onderzoeker verbonden aan het African Studies Centre in Leiden. Hij kent de dynamiek van het Afrikaanse continent als geboren Nigeriaan goed: “Afrikaanse integratie is belangrijk in een veranderende wereld, maar op deze manier wordt de verkeerde weg bewandeld. Als ik naar een conferentie wil in Zuid-Afrika wil, dan kost dat jou als Nederlander veel minder moeite dan mij als Nigeriaan. Minder belemmeringen bij Afrikaanse grenzen is dan ook geen slecht idee. Maar dan zou je moeten beginnen met mensen, niet met goederen. Je kunt geen economische integratie bewerkstelligen als er niet tot op zekere hoogte ook politieke eenheid bestaat.”
Partizaneninitiatief
Afrika is groot en kent flinke culturele verschillen. Het westerse vrijhandelsmodel één op één overnemen in een regio die daarnaast ook nog eens heel grote verschillen in ontwikkelingsniveaus kent, is vragen om problemen, denkt de Nigeriaanse onderzoeker: “Voor rijkere Afrikaanse landen als Zuid-Afrika en het Zuid-Afrikaanse kapitaal dat daarachter zit, is dit verdrag natuurlijk een speerpunt. Maar als op die manier nationaal kapitaal gebruikt wordt om economische integratie te bewerkstelligen eindig je met een soort partizaneninitiatief, niet met échte integratie.”
Een economisch model dat internationale handel als belangrijkste uitgangspunt heeft is dan ook niet zonder meer de beste keus voor Afrika, denkt Uche: “Exporteurs als Zuid-Afrika en in mindere mate Egypte of Kenia, kunnen halffabricaten produceren en dus waarde toevoegen aan hun primaire productie. Zij kunnen daardoor flink verdienen aan zo’n exportbevorderend verdrag. Maar niet alle Afrikaanse landen hebben die capaciteit. Veel Afrikaanse leiders ondertekenen dit verdrag omdat ze blind het model willen kopiëren dat in het westen tot welvaart heeft geleid.”
Welvaartsstijging
Een door de Economische Commissie voor Afrika van de VN (UNECA) uitgevoerde studie uit 2011 laat echter wel zien dat de welvaart in Afrika flink zou gaan stijgen als gevolg van TFTA. Al blijkt uit hetzelfde VN-onderzoek dat die rijkdom dan wel erg ongelijk over het continent verdeeld wordt; Egypte, Zuid-Afrika en Zimbabwe zouden zelfs bijna negentig procent van de door TFTA bewerkstelligde groei absorberen. Toch is één van de voornaamste voordelen van het verdrag dat door harmonisering van regels en vermindering van tarieven aan de grenzen tussen Afrikaanse landen, de operationele kosten voor buitenlandse bedrijven fiks dalen. Waarmee het voor buitenlands kapitaal natuurlijk veel aantrekkelijker wordt om in de toekomst op het nu nog vaak vergeten Afrikaanse continent te gaan investeren.
Directievoorzitter Kees van Heijst van de Netherlands-African Business Council (NABC) ziet dan ook grote mogelijkheden in het verdrag. Niet in de laatste plaats voor Nederlandse bedrijven die overwegen om in Afrika zaken te gaan doen: “Nederlandse bedrijven starten vaak in één land in Afrika, om daarna uit te breiden. Als er dan zo weinig mogelijk handelsbarrières bestaan tussen bijvoorbeeld Kenia en Ethiopië heeft dat duidelijke voordelen voor de betrokken partijen.”
Maar ook voor Afrika zelf zijn de perspectieven dus gunstig, benadrukt hij: “Handel tussen Afrikaanse landen is relatief gering, vanwege gebrekkige infrastructuur, verschillende valuta's of cultuurverschillen. Dit verdrag is een goede stap als onderdeel van een lange reis naar meer handel tussen deze landen. Hoe makkelijker het verkeer van goederen en diensten, hoe meer de handel zal floreren. Het oprichten van dit economische blok zal zeker een paar bedrijven extra over de streep trekken om in Afrika te investeren of er handel te drijven.”
Multinationals
Ondanks de broodnodige buitenlandse investeringen en toenemende handel tussen Afrikaanse lidstaten zelf die TFTA in zich draagt, schuilt daarin tegelijkertijd weer een gevaar, waarschuwt Uche. Ook uit onderzoek naar de effecten van het verdrag dat het Europees Parlement begin 2015 liet uitvoeren onderkent dit: “Fears have been voiced that despite the TFTA being an African project meant to boost Africa's own production, the real big winners will be multinational corporations from outside the continent which have settled in big cities and would be provided with easy access to a multitude of markets.”
Of de arme Afrikaan kan gaan profiteren van een nieuw vrijhandelsverdrag is nog maar de vraag, vreest Uche dan ook: “Afrika heeft een groeiende, jonge bevolking. Multinationals willen graag toegang krijgen tot die enorme markt, liefst zonder al te veel verschillende regels. Maar hoe dat kleine Afrikaanse boeren en producenten gaat helpen, daar wordt niet genoeg over nagedacht.”
[[{“fid”:”36878″,”view_mode”:”default”,”fields”:{“format”:”default”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:”Neem een abonnement op OneWorld”,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:”Neem een abonnement op OneWorld”},”type”:”media”,”attributes”:{“alt”:”Neem een abonnement op OneWorld”,”title”:”Neem een abonnement op OneWorld”,”style”:”width: 581px; height: 72px;”,”class”:”file-default media-element”}}]]
