Waarom mensenrechten veel groter deel van klimaatakkoord moesten zijn

Katharina Rall is druk, heel druk. Ze komt net uit een afspraak in de Blue Zone van onderhandelingscentrum Le Bourget en staat OneWorld te woord in een ijskoud snijdende decemberwind. In het COP21-klimaatakkoord is de passage over mensenrechten waar Human Rights Watch zo hard voor heeft gelobbyd immers na diplomatieke druk van onder meer de VS, Noorwegen en Saudi-Arabië geschrapt: “Een groep landen waaronder de Verenigde Staten, Saudi-Arabië en Noorwegen hebben voorgesteld om de tekst over mensenrechten te verplaatsen naar de inleiding van het akkoord. Het is bekend dat wat in de inleiding van een verdrag staat doorgaans niet het zwaarst weegt, om het mild te zeggen. Door het uit de kern van het verdrag te halen, lijkt de boodschap te worden afgegeven dat mensenrechten geen prioriteit vormen voor de partijen aanwezig hier in Parijs.”

Saudi-Arabië
“De landen die zich verzetten tegen toevoeging van een opmerking over mensenrechten hebben daar verschillende redenen voor. Samengevat stelt Noorwegen dat mensenrechten niet in een klimaatverdrag thuishoren, en heeft de VS verklaard dat de referentie over mensenrechten niet in de kern van het verdrag hoort maar elders zou moeten staan. Saudi-Arabië heeft de positie ingenomen dat mensenrechten eruit moeten worden gehaald tenzij de rechten van volkeren onder bezetting ook expliciet worden vermeld. Een vermelding daarover stond in de eerdere versie van de teksts omdat Saudi-Arabië dat zo had voorgesteld. Het kan in alle redelijkheid worden aangenomen dat het hier gaat om een referentie naar de bezette Palestijnse gebieden.” 

“De vraag die gesteld kan worden is echter wel waarom een land als Saudi-Arabië iets voorstelt waarvan bekend is dat andere landen zich ertegen zullen verzetten. Israël zal deze tekst bijvoorbeeld niet gaan accepteren. Het kan goed dat zoiets wordt ingezet als wisselgeld in de onderhandelingen, om zo andere zaken voor elkaar te boksen. Dat is de manier waarop het spel wordt gespeeld. Maar naast oppositie, is er ook veel steun geweest voor het idee om mensenrechten op te nemen in het klimaatverdrag. Het is ook waar een klimaatakkoord in de kern om zou moeten draaien; het gaat niet alleen om het redden van de planeet, maar uiteindelijk willen we een gezonde planeet voor de mensen die erop leven.”

Mensenrechten zijn niet nieuw in de internationale politiek. De Verklaring voor de Rechten van de Mens werd immers in 1948 al geratificeerd door de Verenigde Naties. Toch is het belangrijk om mensenrechten nog eens extra vast te leggen in het nieuwe klimaatverdrag, zegt Rall: “Het gaat er om dat het klimaatakkoord dat uit Parijs komt aansluit bij eerdere verdragen, en dat bij het nemen van klimaatmaatregelen mensenrechten worden gerespecteerd, iets dat ook leidt, zo weten we, tot effectiever beleid. Waneer lokale bevolkingen bijvoorbeeld worden betrokken bij de besluitvorming rondom projecten voor hernieuwbare energie, vergroot dat de kans op een succesvolle uitkomst.”

Inheemse volkeren
Op 15 oktober 2015 publiceerde Human Rights Watch nog een 96 pagina’s tellend rapport over de manier waarop klimaatverandering in de Turkanaregio in het noordwesten van Kenia een desastreuze impact heeft op de levenswijze van lokale stammen.

Volgens Rall is de situatie een goed voorbeeld van hoe het keer op keer de meest kwetsbare mensen zijn die in de hoek worden gedreven door de gevolgen van klimaatverandering: “Het gaat hier om inheemse volkeren die leven in een van de armste regio's in het Noorden van Kenia. Het is een gebied dat al decennia wordt getroffen door periodes van grote droogte. Het draait om herders met hun vee, ook vissers, die moeten overleven in een ecosysteem waar de condities nooit gemakkelijk zijn geweest. Wat ons onderzoek heeft aangetoond is dat door temperatuurstijging en veranderende patronen van regenval, de oorspronkelijke bewoners van Turkana het steeds moeilijker krijgen om in hun levensonderhoud te voorzien. Het wordt lastiger om grasland te vinden voor het vee, en voor drinkwater moeten lange afstanden worden afgelegd, iets dat er ook voor zorgt dat met name meisjes minder tijd hebben voor school.”

“Hoe met deze problemen om te gaan? Wij hopen dat klimaatfinanciering uiteindelijk de weg gaat vinden naar deze lokale Keniaanse gemeenschappen. Uit gesprekken die wij hebben gevoerd met regionale bestuurders in Turkana, is duidelijk geworden dat zij nog niks van het geld hebben ontvangen dat tot nog toe door de internationale gemeenschap is vrijgemaakt om klimaatverandering te bestrijden. Een sterke verankering van mensenrechten in het klimaatakkoord geeft de boodschap aan de Keniaanse overheid om de internationale fondsen toe te kennen aan de gemeenschappen die het meest kwetsbaar zijn voor de schoksgewijze effecten van klimaatverandering.”

'Mensen centraal'
De sterkste medestanders om toch nog diplomatieke druk uit te oefenen zijn voor Human Rights Watch landen als Chili, Costa Rica, Mexico en de Filipijnen.

Maar na publieke druk spreekt ook Canada zich uit voor een sterkere passage over mensenrechten in de verdragstekst en hoopt de Duitse onderzoekster dat de Europese Unie op het laatste moment ook nog een duit in het zakje doet: “Wij zien graag een sterke referentie naar de bescherming van mensenrechten, inclusief de rechten van inheemse volkeren, gendergelijkheid en de volledige participatie van vrouwen in de samenleving. Daarnaast bevatte de vorige concepttekst van het Parijse klimaatakkoord ook opmerkingen over voedselveiligheid en solidariteit tussen generaties. Naar onze mening zouden al deze aspecten moeten worden genoemd in een akkoord waarbinnen mensen werkelijk centraal worden gesteld.”

“Natuurlijk gaan de onderhandelingen met name over fossiele brandstoffen en ligt daar ook voor veel landen nu de prioriteit. Er wordt veel gedacht in termen van de economische gevolgen van het klimaatverdrag. Maar landen zoals de Filipijnen en Chili, landen die nu al de effecten ervaren, zijn zich zeer bewust van de directe gevolgen die klimaatverandering heeft voor de bevolking.”