Goedkeuring CETA verwacht, ondanks koerswijziging PvdA

Aan de vooravond dat het Europees Parlement op woensdag in Straatsburg stemt over CETA, een vrijhandelsverdrag tussen de EU en Canada waar sinds 2009 over is onderhandeld, lijkt een meerderheid van de Europese sociaaldemocraten voor te sorteren op goedkeuring: “Ik denk dat de verdeling zo’n 60-40 is”, zegt een bron binnen de fractie, “60 procent voor en 40 procent tegen”. Leden van de sociaaldemocratische S&D, waar ook de Nederlandse PvdA onderdeel van uitmaakt, zijn noodzakelijk om een meerderheid voor CETA te behalen. De verwachting is dat de S&D zal zorgen voor die meerderheid, al blijft de partij wel tot op het bot verdeeld.

Grote splijtzwam in de partij is de speciale rechtsbescherming voor multinationals, het zogeheten Investment Court System (ICS), dat onderdeel vormt van het handelsverdrag met Canada. Illustratief is dat terwijl minister Lilianne Ploumen (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking) ICS steunt en verdedigt, en ook de PvdA-Tweede Kamerfractie akkoord ging met CETA inclusief deze controversiële rechtsbescherming, de partij op weg naar de Nederlandse verkiezingen op 15 maart een dergelijk systeem nu expliciet verwerpt. 

'Geen handelstribunalen'

“Naleving van handelsverdragen dient te gebeuren in de normale rechtstaat, die het algemene belang goed mee kan wegen en niet via speciaal opgerichte ‘handelstribunalen’ die in naam van investeerders miljoenenclaims kunnen eisen bij overheden”, valt te lezen in het verkiezingsprogramma van de PvdA. Ook is de PvdA nu tegen TTIP, een beoogd verdrag tussen de EU en VS waarvan sinds de verkiezing van Donald Trump de toekomst onzeker is, maar dat de PvdA in de regeringscoalitie nog wel steunt.

De grote vraag is wat de Europese PvdA-fractie met CETA gaat doen. Agnes Jongerius is oud-vakbondsvrouw, voormalig voorzitter van de FNV, en als Europarlementslid woordvoerder handel. Jongerius heeft zich altijd uitgesproken tegen wat ze noemt ‘een snelweg voor rechtszaken voor het bedrijfsleven’, en heeft zich eerder ook kritisch uitgelaten over het verdrag met de Canadezen. Haar woordvoerder laat weten dat de PvdA-fractie in het Europarlement er nog niet uit is, en dinsdagavond de knoop doorhakt.

Coalitie PvdA-VVD

“Ik kan me voorstellen dat het een moeilijke afweging is voor met name Agnes”, zegt Tuur Elzinga van vakbond FNV die campagne voert tegen CETA. “Dat Ploumen het verdrag probeert te verdedigen begrijp ik, en dat ze dat moet doen vanwege de coalitie met de VVD. Maar wij hopen dat Agnes haar vakbondshart zal laten spreken.”

Elzinga: “Het is natuurlijk geen geheim dat wat wij regels voor het algemeen belang vinden – regels voor bescherming van werknemers en consumenten – door bedrijven vaak als ‘handelsobstakels’ worden gezien.” De FNV is tegen CETA omdat zij vreest dat het verdrag de positie van Nederlandse werknemers verslechtert. Publieke diensten zouden door het verdrag onvoldoende worden beschermd  tegen marktwerking. Ook vreest de FNV de claims die investeerders met ICS kunnen neerleggen wanneer regelgeving hun bedrijfswinst bedreigt.

'Bescherming arbeid niet in geding'

Om aan deze zorgen – niet alleen geuit door vakbonden als de FNV, maar ook door Europese milieuorganisaties – tegemoet te komen heeft de Zweedse eurocommissaris Cecilia Malmström (Handel) de Canadezen overtuigd om een soort bijsluiter toe te voegen aan CETA. Het is een 5-pagina's tellend document waarin te lezen valt dat ‘voedselveiligheid (…), milieu en bescherming van arbeid’ met het verdrag niet in het geding komen.

Maar de toegevoegde verklaring zou te weinig specifiek zijn om effect te hebben op de daadwerkelijke inhoud van het verdrag. Zo wordt niet verwezen naar het zogeheten ‘Europese voorzorgsprincipe’, de basis waarop in de EU risicovolle consumentenproducten, bijvoorbeeld landbouwchemicaliën in ons voedsel, kunnen worden verboden: “Er wordt alleen verwezen naar voorzorg in internationale verdragen”, zegt Wybe Douma, onderzoeker Europees en Internationaal Handelsrecht van het T.M.C. Asser Instituut in Den Haag. “Inhoudelijk maakt zo’n zinssnede niet voldoende duidelijk hoe CETA nu met het concept 'voorzorg' om zal gaan.” Ook blijft het risico volgens Douma dat bedrijven met ICS in de hand Europese of Nederlandse wetgeving kunnen aanvechten.

Critici roepen al lange tijd dat CETA, en zeker ook TTIP, illustreren hoe Brussel handel boven milieu stelt. Zij wijzen daarbij ook op het feit dat in het verdrag, een taai juridisch document van meer dan 1500 pagina's, de milieuafspraken niet afdwingbaar zijn, in tegenstelling tot de bepalingen over het liberaliseren van handel.

Gelekte EU-notulen

Dat EU-handelsbelangen nog wel eens voorrang krijgen op de Brusselse milieuambities, is niet volledig uit de lucht gegrepen. Zo tonen gelekte EU-notulen, opgetekend in aanloop naar de Parijse klimaattop eind 2015, dat de EU haar handelsbelangen heeft willen afschermen tegen mogelijke klimaatmaatregelen, zoals CO2-reductie: 

“Hoewel de onderhandelingen binnen de UNFCCC [United Nations Framework Convention on Climate Change, red.] niet over handel gaan, worden specifieke handelsissues met regelmaat in deze context geopperd, iets dat ook te verwachten valt in Parijs”, liet de Europese Commissie op 20 november 2015 in een vertrouwelijke ontmoeting met de EU-lidstaten weten. “Het doel van de EU zal zijn om (…) afspraken te bewerkstelligen zonder dat handel (…) expliciet wordt genoemd, en discussies die gaan over handelsgerelateerde zaken te minimaliseren.”

Botsend handels- en klimaatbeleid: het is bij CETA zeker niet uitgesloten. Uit onderzoek in opdracht van de EU Commissie komt naar voren dat het verdrag met Canada kan leiden tot een groei in de Canadese productie van teerzandolie, en zo  zal “bijdragen aan toename van uitstoot van broeikasgassen”. Teerzandolie is vervuilender dan ‘gewone’ aardolie, met wel 23 procent meer CO2-uitstoot.

Lobby olie-industrie

De Europese Unie heeft in 2014, in de aanloop naar CETA, een belangrijk obstakel weggenomen voor de invoer van Canadese teerzandolie. Toen trok de EU een plan in om teerzandolie te ontmoedigen vanwege het vervuilende karakter, iets dat gebeurde onder druk van oliemaatschappijen zoals Chevron, maar ook de onderhandelingsgesprekken met Canada over CETA, zo beschreef Vrij Nederland.

Pleitbezorgers van CETA zien echter minder risico voor het milieu, maar wijzen met name op het grotere geopolitieke plaatje, waaronder de verkiezing van de Donald Trump in de Verenigde Staten – al wordt die laatste niet expliciet bij naam genoemd: “De EU moet samenwerken met landen die dezelfde opvattingen hebben”, staat in een motie die steun aan CETA betuigt, en ondertekend is door Europarlementslid Marietje Schaake (D66), “met name nu het multilaterale systeem onder druk staat”.

'Elite en volk' 

Schaake is niet beschikbaar voor een toelichting op haar standpunt. Haar visie wordt bekritiseerd vanaf de linkerflank in het Europarlement: “Ik ben het ermee eens dat progressieve landen meer zouden moeten gaan samenwerken”, zegt Bas Eickhout van GroenLinks, “maar dan wel op basis van progressieve akkoorden. Als de afspraken vooral goed zijn voor het bedrijfsleven dan speel je mensen als Trump, die claimen dat de elite niet luistert naar het volk, juist in de kaart.”

De stemming is morgen in het Europees Parlement in Straatsburg om 12.00 uur. Als het parlement instemt met CETA zal het meest controversiële onderdeel, de ICS-rechtspraak, nog niet meteen in werking kunnen worden gesteld. Eerst moeten alle nationale én regionale parlementen van de EU, 38 stuks in totaal, hun goedkeuring geven aan het verdrag. In de tussentijd treden al wel delen van het verdrag in werking. Actievoerders houden hoop dat ze via de EU-lidstaten CETA alsnog weten tegen te houden.

Update 15-02-2017: Het Europees Parlement heeft met 408 stemmen voor, en 254 stemmen tegen ingestemd met CETA. De PvdA-fractie onthield zich van stemming.