Al bijna drie jaar praat Europa met de Verenigde Staten over een omvangrijk vrijhandelsverdrag. De komende maanden worden cruciaal. Bondskanselier Merkel: 'We moeten nu haast maken.'
'Tijd is niet aan onze zijde' aldus Barack Obama afgelopen zondag op de Hannover Messe, een grote industriebeurs, tegen een publiek bestaande uit politici en Duitse en Amerikaanse captains of industry. 'Als we geen vooruitgang boeken dit jaar', zei de Amerikaanse president over het EU-VS vrijhandelsverdrag TTIP, 'dan zullen de politieke verandering die in de Verenigde Staten en in Europa op handen zijn ertoe leiden dat dit verdrag nog lange tijd op zich gaat laten wachten.'
Met de race om het Witte Huis inmiddels in volle gang, en verkiezingen voor de Duitse Bondsdag op de agenda voor 2017, worden de komende maanden cruciaal voor het welslagen van het ambitieuze vrijhandelsakkoord. 'We moeten haast maken', sprak daarom ook bondskanselier Angela Merkel, die Obama op het podium in Hannover flankeerde, en in Europa geldt als belangrijk pleitbezorger van het verdrag. Volgens Merkel kan TTIP 'extreem behulpzaam' zijn voor de Europese economie, zo stelde ze.
Donkere wolken
Maar met name in de Verenigde Staten beginnen voor TTIP de donkere wolken zich samen te pakken. Presidentskandidaten als Donald Trump aan Republikeinse zijde, en de Democratische Bernie Sanders, hebben zich scherp uitgelaten over vrijhandel, iets dat volgens hen vele gewone Amerikanen hun baan heeft gekost. De politieke stemming baart de voorstanders van TTIP zorgen.
'We hebben sinds de jaren '90 niet meer zulke retoriek tegen vrijhandel gehoord van presidentskandidaten hier in de VS', zegt Tim Benett van de Trans-Atlantic Business Council (TABC), een lobbygroep van grote multinationals als Exxon en Deutsche Bank, over de telefoon vanuit Washington DC. 'De huidige president steunt TTIP volledig, maar van zijn opvolger – of het nu een Republikein of Democraat wordt die wint – kunnen we niet zeggen of TTIP een prioriteit gaat worden, of dat de onderhandelingen nog wel zullen worden voortgezet.'
De TABC staat bekend als één van de belangrijkste drijvende krachten achter het TTIP-akkoord. Het was de TABC die in 2011 de handelspartners opriep een 'ambitieus trans-Atlantisch economisch handelspact' te onderzoeken. Kort daarna startte de EU en VS een werkgroep die precies dat deed, en aanleiding zou geven tot de start van de officiële TTIP-gesprekken in juli 2013.
Maar TABC-baas Benett ziet nu de window of opportunity voor zijn gekoesterde project langzaam sluiten: 'Dit is een historische kans om regelgeving aan beide kanten van de oceaan op elkaar af te stemmen. Onze vrees is dat als TTIP niet succesvol is, zo'n gelegenheid om dat te doen zich niet nog eens zal voordoen.'
TTIP is het meest omvangrijke vrijhandelsverdrag ooit. Doel is om één groot trans-Atlantisch vrijhandelsgebied te creëren dat meer dan 40 procent van de wereldeconomie omvat. Omdat de EU en VS wederzijds voor handelswaar vrijwel geen invoertarieven meer hanteren, gaan de onderhandelingen met name over afwijkende regels die de handel nu nog belemmeren. Voorstanders wijzen op onnodige verschillen, zoals dubbele veiligheidstesten voor auto's. Critici vrezen dat TTIP zal leiden tot verlaging van standaarden voor bescherming van mens en milieu.
De onderhandelaars die vandaag in New York ontmoeten zullen zich moeten buigen over een bijna onoplosbare puzzel. Een van de heetste hangijzers is daarbij nog steeds ISDS, een regeling voor het beslechten van conflicten tussen bedrijven en staten. EU-handelscommissaris Cecilia Malmström heeft onder grote publieke druk vorig jaar een hervormd ISDS-systeem voorgesteld, dat de rechten van staten beter moet waarborgen. De VS zijn echter niet happig.
Om TTIP levensvatbaar te houden moet debat over ISDS worden 'gemanaged'
Jones Act
En er zijn meer beren op de weg voor TTIP, zo zegt Europarlementariër Anne-Marie Mineur (SP): "De Amerikanen zijn op sommige punten nog erg protectionistisch, en willen de eigen economie beschermen. Zo is er de zogeheten Jones Act die ervoor zorgt dat scheepvaart in de VS volledig in Amerikaanse handen blijft. Ook hanteert de overheid het Buy America-principe. Dat laatste betekent dat bij grote overheidsprojecten alleen de eigen bedrijven kunnen meedingen. In de EU bestaan door de interne markt dit soort dingen niet meer, maar Amerika wil er aan vasthouden."
Uit vertrouwelijke TTIP-documenten van de Europese Commissie die OneWorld in bezit heeft, blijkt dat de VS een koppeling heeft gemaakt tussen instemming van de EU met ISDS en het openen van haar overheidsprojecten voor EU-bedrijven. Dat laatste zou Europese ondernemingen voor miljarden dollars aan contracten kunnen opleveren. In het document – notulen van een overleg tussen Commissie en EU-landen – wordt genoemd dat om TTIP levensvatbaar te houden het debat over ISDS moet worden 'gemanaged'. Interessant is dat een paar maanden na dit overleg de sociaal-democraten in het Europees Parlement (de S&D) een draai maken, en van tegenstanders van ISDS, nu akkoord zijn met de hervormde versie van Malmström. Dit gebeurde onder grote druk van onder meer de president van het Europees Parlement: Martin Schulz, zo tekende Vrij Nederland op.
Maar of het voorstel van Malmström genoeg is voor de Amerikanen om mee in te stemmen moet nog blijken. Daarnaast blijft de VS kritisch over wat zij ziet als de 'onwettenschappelijke' vrees van Europa voor gentechgewassen, het klonen van dieren, en het gebruik van groeihormonen in de veehouderij, zaken die in Amerika zijn toegestaan en in Europa verboden of streng gereguleerd.
TTIP-light
Volgens Mineur heeft het publieke protest tegen TTIP de Europese Commissie haar ruimte om concessies te doen op deze controversiële terreinen ontnomen. Een mogelijke oplossing die in Brussel voor de impasse wordt genoemd is ''TTIP-light'': een minder omvangrijk akkoord dat nog dit jaar kan worden bereikt, en waarbij de gevoelige dossiers op de lange baan worden geschoven.
Maar Frankrijk heeft al laten weten daar niks in te zien. 'We zijn ons bewust dat sommige landen tegen elke prijs een akkoord willen sluiten dat binnen het Amerikaanse tijdspad past', liet de Franse handelsminister Matthias Fekl vorige week weten, aldus persbureau Reuters. 'Maar dat is niet de Franse benadering.' Hij voegde toe op korte termijn resultaten te willen zien, en dat anders de TTIP-gesprekken zouden moeten 'worden beëindigd'.
Om de onderhandelingen vaart bij te zetten zijn tot de zomervakantie twee extra onderhandelingsronden gepland, zo maakte de Europese Commissie bekend. In New York wordt deze hele week onderhandeld, en presenteren de partijen op vrijdag de resultaten van hun overleg.
