Het begin en einde van conflicten voorspellen is lastig. Eén enkele gebeurtenis kan ontwikkelingen flink laten kantelen, of prille hoop op vrede doen verschrompelen. Toch kunnen we om een hele reeks aan lopende conflicten niet heen. Een lijst in willekeurige volgorde.
1. Syrië en Irak
De oorlog in Syrië – en vooral de gevolgen ervan – krijgen momenteel de meeste aandacht. En niet voor niks. Het is 's werelds meest verstrekkende oorlog. Islamitische Staat loopt dan wel te koop met allerlei gruwelijkheden, maar de Syrische president Assad is en blijft verantwoordelijk voor de meeste burgerdoden. Het humanitair drama heeft inmiddels geleid tot meer dan een kwart miljoen dodelijke slachtoffers en elf miljoen vluchtelingen, verspreid binnen Syrië zelf, de omliggende landen en tot in Europa. De impact spant zich uit over de hele regio en supermachten worden het conflict ingezogen, waarbij Poetin door zijn militaire bemoeienis in korte tijd Obama overvleugeld heeft.
In de schaduw van Syrië valt Irak uiteen door sektarisch geweld. Een internationale coalitie bestrijdt IS voornamelijk vanuit de lucht, met Irakese regeringstroepen en Koerdische strijders als grondtroepen. En passant zien de Koerden een eigen staat steeds iets dichterbij komen. Dat Islamitische Staat gedijt in de puinhopen van Syrië en Irak is lang niet de enige overeenkomst tussen de twee conflicten. Voor beide landen ontbreekt het aan internationale strategie en eensgezindheid om de conflicten te beslechten.
2. Burundi
Sinds president Nkurunziza in april 2015 aankondigde zich – tegen de grondwet in – verkiesbaar te stellen, is Burundi rijp voor burgeroorlog. Een staatsgreep door militairen mislukte en in juli werd Nkurunziza herkozen, maar boze generaals zweren Nkurunziza het land uit te jagen. Aanhangers en tegenstanders van de president maken elkaar af in de straten van hoofdstad Bujumbura. De teller is inmiddels de 300 gepasseerd. De angst leeft voor een herhaling van etnisch geweld en jarenlange oorlog, zoals die in 2005 na 12 jaar en 300.000 doden tot een einde kwam. De VN en de Afrikaanse Unie proberen via diplomatieke weg nieuw bloedvergieten te voorkomen, maar verzoening lijkt ver weg. Om verdere escalatie te voorkomen wil de Afrikaanse Unie een vredesmacht naar Burundi sturen, maar Nkurunziza ziet dat niet zitten. De president zegt dat hij zijn leger op de vredemacht zal af sturen.
3. Libië
Sinds de militaire interventie van de NAVO en de val van Ghadaffi in 2011 is Libië verworden tot een cocktail van corruptie, illegale wapenhandel, wetteloosheid en mensensmokkel. Politieke partijen, stammen en milities vechten om de macht en de olie- en gasvoorraden van het land. Vanaf midden 2014 zijn twee regeringen aan de macht, wat eigenlijk wil zeggen dat niemand de baas is.
De grensoverschrijdende gevolgen zijn niet alleen te zien in de vorm van de stroom bootvluchtelingen die Europa probeert te bereiken. Ook omringende landen gaan gebukt onder de ellende uit Libië: Voorbij de Sahel en bij het Tsjaadmeer flakkeren conflicten. De VN probeert via diplomatieke weg tot een oplossing te komen, maar zo lang dat niet lukt, zal Libië de gehele regio blijven destabiliseren. De omstandigheden in dit land aan de overkant van de Middellandse Zee zijn ideeal voor IS, dat steeds meer voet aan de grond krijgt.
4. Tsjaadmeer
Zes jaar geleden was Boko Haram nog een kleine protestbeweging in het noorden van Nigeria, maar inmiddels is Boko Haram gegroeid tot een grensoverschrijdende gevechtsmachine die in staat is om in het grote gebied rondom het Tsjaadmeer dood en verderf te zaaien. Boko Haram houdt zich net als IS in Syrië, Irak en Libië niet aan landsgrenzen en slaat toe met grondoffensieven en terroristische aanslagen in Nigeria, Niger, Tsjaad en Kameroen, waarbij het meer dodelijke slachtoffers heeft gemaakt dan IS. De nieuwe president van Nigeria Buhari heeft na zijn belofte om Boko Haram militair te verslaan al wel grondgebied herwonnen op Boko Haram, maar aan de terroristische aanslagen komt geen einde.
5. Turkije
Al vanaf 1984 zijn de Turkse overheid en de Koerdische Arbeiderspartij PKK met elkaar in conflict, met tot nu 30.000 dodelijke slachtoffers. De afgelopen decennia sluimerde het conflict voort, maar na stuk gelopen vredesbesprekingen in 2015 escaleert het conflict de afgelopen zes maanden naar het meest gewelddadige niveau van de afgelopen 20 jaar. Dit is niet los te zien van de oorlogen in buurlanden Syrië en Irak, waar Koerdische groeperingen dichter bij onafhankelijkheid komen dan ooit. Een gruwel voor Erdogan, die in eigen land, in Syrië en in Irak liever de Koerden bestrijdt dan IS, terwijl de terreurorganisatie ook in Turkije slachtoffers maakt met aanslagen. Tegelijkertijd wordt de band tussen Erdogan en Europa inniger, omdat Turkije als opvang- en doorgangsland een belangrijke rol speelt in de vluchtelingencrisis.
6. Oekraïne
Heel lang duurde het niet voordat de aandacht verslapte. Poetin begon in september met zijn militaire bemoeienis in Syrië. Sinds de Russische bommen op Syrië is het conflict in Oekraïne uit beeld verdwenen, ondanks de 9.000 doden en 1,5 miljoen interne vluchtelingen. Het is overigens wel relatief rustig in Oekraïne, maar de internationaal onderhandelde vredesakkoorden en wapenstilstanden tussen de pro-Russische separatisten in het oosten van Oekraïne en de centrale regering in Kiev zijn broos.
Dit jaar zal Oekraïne sowieso terugkomen in de media. Tijdens het Nederlands voorzitterschap van de EU mogen Nederlanders hun mening geven in een raadgevend referendum over het associatieverdrag van de EU met Oekraïne, wat volgens tegenstanders een voorpost is van een EU-lidmaatschap. Voorstanders zien het verdrag met Oekraïne als een manier om de corruptie in Oekraïne aan te pakken, de mensenrechtensituatie te verbeteren en de economie te versterken.
7. Zuid-Sudan
In Zuid-Sudan lijkt er geen einde aan te komen: het geweld dat het piepjong land sinds 2013 in z’n greep heeft. In Zuid-Sudan, waar politiek en etniciteit hand in hand gaan, is de machtsstrijd tussen president Kiir en voormalig vicepresident Machar verworden tot burgeroorlog langs etnische lijnen. De Dinka, Zuid Sudans grootste bevolkingsgroep waartoe Kiir behoort, staan lijnrecht tegenover de Neur, de een na grootste groep waartoe Machar behoort. Een staakt-het-vuren, vredesakkoord en 10.000 doden verder, is het geweld nog steeds niet tot een halt geroepen. Gaat dat wel lukken in 2016? VN-secretaris generaal Ban Kimoon hoopt van wel. Hij presenteert volgende week een nieuw vredesplan en zijn blauwhelmen kunnen rekenen op extra troepen en drones. Maar het is een race tegen klok: keert de rust snel genoeg terug om de dreigende hongersnood te voorkomen?
8. Jemen
De door Saoedi Arabië aangevoerde oorlog in Jemen dendert door sinds maart 2015. Gesteund door de VS, Groot-Brittannië en Golfstaten voeren de Saoedi’s luchtaanvallen uit tegen de Houthi’s, die volgens de Saoedi’s een verlengstuk zijn van de regionale machtsaspiraties van Iran. Maar feitelijk is de rol van Iran in het conflict vrij beperkt. Het einde lijkt voorlopig niet in zicht, maar de teller met het aantal slachtoffers loopt op: 6.000 doden en twee miljoen vluchtelingen, waarvan 120.000 mensen het land hebben ontvlucht.
9. Centraal-Afrikaanse Republiek
Buiten het oog van media kampt de Centraal-Afrikaanse Republiek (CAR) sinds 2012 met een gewelddadige machtscrisis. De strijd, gevoerd tussen moslimmilities uit het noorden – de Séléka – en christelijke rebellen uit het Zuiden – Anti-Balaka – , heeft inmiddels duizenden doden geëist en eenvijfde van de bevolking is op de vlucht geslagen. Hoewel hulp geven moeilijk is, lijkt de situatie te verbeteren na de komst van 10.000 VN-soldaten. Eind 2015 wordt een wapenstilstand afgesloten. Maar in september gaat het alsnog mis. Na de moord op een jonge moslim in hoofdstad Bangui, volgt een grootschalige gewelduitbraak met als gevolg nieuw humanitair leed, 500 ontsnapte gedetineerden en de evacuatie van tientallen hulpverleners. Dat de situatie in CAR dit jaar licht ontvlambaar blijft is zeker. Wie het land zal regeren na de verkiezingen van vorige week daarentegen niet.
10. Afghanistan
Het meest concrete resultaat van wat na 9/11 begon met een klopjacht op het master mind achter de aanslagen op de Verenigde Staten in 2011 en het verjagen van de Taliban, is de kogel door het voorhoofd van Osama Bin Laden. Nu, ruim 14 jaar later lijkt het land terug bij af. De internationale troepenmacht onder leiding van de VS heeft zich grotendeels teruggetrokken, en ondanks de training door onder andere Nederlandse militairen blijkt de Afghaanse overheid niet in staat voor veiligheid te zorgen. Recente offensieven van Taliban, de aanwezigheid van Al Qaeda en het feit dat ook IS aan invloed wint, toont dat de westerse inspanningen maar in beperkte mate beklijven.
In militair opzicht was de Nederlandse missie in Uruzgan nog wel een revanche op Srebrenica, de zwarte bladzijde uit de recente Nederlandse militaire historie, maar ook de Nederlandse nalatenschap ligt onder vuur. Het veiligheidsprobleem van Afghanistan is slechts één kant van het verhaal. De wijdverspreide corruptie en machtsmisbruik door lokale overheidsfunctionarissen zorgt voor een continue steun voor gewapend verzet tegen de centrale regering.
11. Zuid-Chinese Zee
Met zand opgespoten eilandjes, onbewoonde riffen en vissersboten op ramkoers: Op het eerste gezicht lijkt het gedoe om wat onbenullige eilandjes in de Zuid-Chinese Zee, maar voor de landen in die regio is het ernst. In de Zuid-Chinese Zee botst China met Indonesië, Maleisië, Vietnam en de Fillipijnen over het gebruiksrecht van de zee die rijk is aan vis en naar verwachting bulkt van olie en gas. De landen vinden dat China te ver gaat en zoeken steun bij de VS, dat als zittend wereldmacht tegenwicht probeert te geven aan China, de rijzende ster op het wereldtoneel. Is dit de strijd van de toekomst?
