Achtergrond

De Olympische erfenis voor de arme bewoners van Rio

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

“Mij was een huis beloofd. Een mooi nieuw huis. Volgens de ambtenaren woonden we in een risico-gebied dat te gevaarlijk zou zijn bij hevige regenval. Ze boden ons een huis aan. Maar dat is nooit gebouwd. Alleen de plaats waar het gebouwd zou worden is gemarkeerd.”

Ana Paula, 43, woont met haar moeder, broer en twee van haar kinderen op de bovenverdieping van een klein huisje bovenaan de berg van de favela Chapéu Mangueira. Deze ligt tegen de favela Babilônia en achter Leme en Copacabana in de zuidelijke, meest dure zone van Rio de Janeiro. Haar oudste zoon zit in de gevangenis wegens drugshandel. Na de aankondiging van de gemeente dat ze zou worden ge-relokaliseerd, is haar huis alsnog door de regen weggespoeld. Nu huurt ze een plekje. Inmiddels is haar broer gestart met het bouwen van een nieuw huis, op eigen kosten.


Ana leeft in de heuvels van Rio. De overheid beloofde haar een huis dat nooit werd gebouwd. Foto: Sanne Derks.

Olympische Spelen en soortgelijke mega-sport evenementen, zijn vaak katalysatoren voor grootschalige urbanisatieprojecten. Dit gebeurde in Londen, waar in 2012 de Olympische Spelen plaatsvonden, en is momenteel gaande in Tokyo, dat in 2020 de Spelen zal hosten. Ook in Rio de Janeiro, waar naast de Olympische en Paralympische Spelen ook in 2014 de Wereld kampioenschappen voetbal werd gehouden, startte in 2009 met een ambitieus ‘favela-upgrading’ programma, genaamd Morar Carioca. Favela wordt gemakshalve, en vaak onterecht, vertaald met krottenwijk, en geassocieerd met armoede, drugshandel en geweld. Een adequatere beschrijving van favela is een dichtbevolkte, clandestien gebouwde informeel ontstane arbeiderswijk, door ruimtegebrek vaak gelegen tegen en op de heuvels. In Rio zijn meer dan 1000 favela’s waar maar liefst 24 procent van de meer dan zes miljoen inwoners woont.

Morar Carioca

Onder ‘Morar Carioca’ worden water en afvoersystemen verbeterd, worden er zowelwegen en straatverlichting aangelegd, als recreatie gebieden en sportfaciliteiten gecreerd. Tevens worden er verschillende woningen gebouwd om de mensen die door de overheid, vaak gemeentelijke instanties, worden gedwongen om te verhuizen, te huisvesten. Door een gebied te betitelen als ‘risico-gebied’ worden uitzettingen gelegitimeerd. Hoewel het programma in eerste instantie geroemd werd om de participatieve opzet en het acherliggende idee de situatie van de favela-bewoners te verbeteren, blijkt de realiteit niet altijd even rooskleurig.

Door te bezuinigen op bouwmateriaal is er veel geld achterover gedrukt. Corruptie!

In Chapéu Mangueira en Babilônia zouden in totaal drie sociale woningbouwcomplexen gebouwd worden, maar tot nog toe zijn er maar twee uitgevoerd. ‘Toen was het geld op,’ verklaart Andre Constantine, voorzitter van de bewonersvereniging in Babilônia. ‘En waaraan? Daar zou ik de rekening van willen zien. Door te bezuinigen op bouwmateriaal is er veel geld achterover gedrukt. Corruptie!” De in het oog springende witte flat die op de heuvel gebouwd is, biedt woonruimte aan 16 huishoudens. Vier jaar geleden zijn de mensen er in komen wonen. Maria, een vijftigjarige vrouw die werkt als schoonmaakster in de rijke wijk Leme onderaan de heuvel, geeft een rondleiding en laat de vele vochtvlekken zien. “Als het regent, loopt het water hier naar binnen. En kijk, we hebben geen muren maar gipsplaten. Die zijn binnen de drie jaar dat ik hier woon al helemaal verzakt.” 

Ricardo woont sinds twee jaar in het nieuwere huizenblok dat 10 families huisvest. Hij werkt voor een waterbedrijf in de twee favela’s en is bekend in de bouw. Hij vertelt: “Het materiaal is pessima, verschrikkelijk slecht. Ons is verboden om iets te veranderen aan het huis, maar ze zetten overal de goedkoopste troep in. Ik heb in de keuken een mooi aanrecht gebouwd, ik heb aan het plafond verbouwd en ik heb nu een proces lopen tegen de gemeente. Ik heb een advocaat in de hand genomen om een schadevergoeding te eisen. Ik wil gerechtigheid. Ik eis het geld terug voor de investeringen die ik zelf in het huis heb moeten doen om het te fatsoeneren en een compensatie voor het feit dat ze ons in een krot wegstoppen.”

Het huis is wel beter, maar we zitten nu met overlast. Honden, katten, stank, troep en enorm veel lawaai

De meningen zijn verdeeld. Ruda (67) is heel tevreden over haar nieuwe stek. Ook Ana Paula had maar al te graag, met haar familie in een gemeente-appartement willen wonen. Maar het valt niet altijd mee. Teresa (73) is met haar man van 76 in het grootste huizenblok terecht gekomen nadat hun huis in Babilônia na hevige regenval instortte. Ze zegt: “Er is eigenlijk geen verschil tussen de ‘barak’ waar we vroeger woonden en dit huis. Het huis is wel beter, maar we zitten nu met de overlast. Honden, katten, stank, troep en enorm veel lawaai. Dag en nacht staat de muziek van de bovenste bewoners op het allerhoogste volume.” Haar man vertelt: “Vijf jaar zijn we verplicht hier te blijven, daarna verhuizen we linea recta naar een andere plek.”

Ook Walter, die blind is, en in een aangepaste woning in het nieuwste huizenblok woont is niet enthousiast: “Ik werd verplicht te verhuizen omdat er een plein zou worden aangelegd. Dat plein is er nooit gekomen. En nu zit ik hier. Mijn huis is geruïneerd dus ik kan ook niet meer terug. Omdat ik niet kan zien, ben ik heel auditief ingesteld. Ik woon nu direct aan de straat waar alle motors voorbij komen. Ik heb enorm veel last van het lawaai.”

Protest

In totaal zijn er tussen 2009 en 2016 meer dan 22.000 mensen verplaatst. Dit ging niet overal zonder slag of stoot. Het bekendste voorbeeld is Villa Autódromo dat volledig van de kaart is geveegd, omdat het ‘het zicht verpestte’ in de area waar het Olympisch Park werd gebouwd. Vierduizend mensen zijn verplaatst. 20 families hebben zich tot het uiterste verzet en hebben uiteindelijk bedongen dat er voor hen op diezelfde plek 20 nieuwe huisjes werden gebouwd, waar ze een maand geleden zijn ingetrokken, een paar dagen voor de Olympische Spelen van start gingen. Slechts één van de originele huizen staat nog overeind, als een symbool van verzet. Voor de bewoners ervan staat er al een wit nieuwbouwhuisje klaar op het verder braakliggende terrein, maar ze weigeren er in te trekken, tot ze officiële documenten krijgen en recht op hun land.

 

H

et laatste huis van Villa Autódromo, een symbool van protest. Foto: Sanne Derks

Ook in Chapéu Mangueira en Babilônia is het proces nog niet afgelopen, terwijl de mega-events inmiddels tot een einde zijn gekomen. Er is nog geen officieel uitsluitsel van de gemeente of het laatste gebouw al dan niet gebouwd gaat worden. Wel is er een proces gaande waarbij de gemeente de mensen, die nu al zes jaar in onzekerheid zitten over een verhuizing, aanbiedt om 65 kilometer verderop te gaan wonen. “Weer een schending van de mensenrechten”, beaamt Andre. “Alsof het leven van de arme zwarten geen betekenis is. Ze willen ons het liefst verwijderen. Maar de favela zal niet zwijgen!”

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons