Dit jaar was de beurt aan #Ieder1 medeoprichter en acteur Nasrdin Dchar. Hoogleraar Manuela Kalsky en antropoloog Sinan Çankaya presenteerden columns en Zwart Licht verzorgde een optreden. Na het zien van dit rijtje namen valt er iets op, het entertainment werd verzorgd door zwarte muzikanten maar de sprekers waren allemaal niet-zwart. Hoe kan dat bij een lezing vernoemd naar Martin Luther King Jr.?
Het lijkt erop dat men in Nederland met de erfenis van King Jr. vuile handen schoon wil wassen.
Vuile handen
Als we naar Asscher, Balkenende en Scheffer kijken zien we drie witte mannen die allemaal institutioneel geweld jegens zwarte lichamen hebben gebezigd. Onder Balkenende vond de Schipholbrand plaats waar ongedocumenteerden levend verbrandden. Ook moeten we niet vergeten dat Rutte onder Balkenende staatssecretaris was en racistisch beleid over Somalische Nederlanders mocht invoeren. Aan Scheffer hebben we te danken dat in Nederland de racistische beerput salonfähig is geworden: hij presenteerde vanuit wetenschappelijk oogpunt de multiculturele samenleving als mislukt, wat vervolgens gretig werd opgepikt als motivatie voor meer repressief beleid tegen raciaal, etnisch en cultureel gemarginaliseerden – zoals ook Asscher dat heeft gedaan tijdens de vorige kabinetsperiode. Het lijkt erop dat men in Nederland met de erfenis van King Jr. vuile handen schoon wil wassen. En het bestuur van de Stichting Martin Luther King Jr, haar raad van advies en de samenstellers van de lezingen maken dit mogelijk.
Natuurlijk zijn niet alle sprekers in de lezingencyclus zo fout als de genoemde drie: je zou Dchar en de andere deelnemers van deze editie in lijn met Jesse Jackson en Mpho Tutu kunnen plaatsen. Maar dan valt alsnog op dat tot nu toe alle zwarte mensen die de lezing hielden, uit het buitenland komen. Van Tutu en Jackson kun je niet verwachten dat ze reflecteren op het gedachtegoed van King Jr en de relevantie daarvan voor zwarte mensen in Nederland. Ze zijn daarvoor simpelweg onvoldoende vertrouwd met de situatie hier. Ook met Dchar als spreker was het de vraag of de organisatie wilde dat hij bij de behandeling van MLK’s gedachtegoed Kings kleurgenoten in Nederland als vertrekpunt nam.
Universeel
Om universeel toegepast te worden, wordt het gedachtegoed van zwarte denkers vaak ontdaan van de zwarte wereld en zwarte lichamen waarin het werd ontwikkeld. Alsof hun kleur een bijkomstigheid is die amper bijdroeg aan de ontwikkeling van hun denken – terwijl juist de ervaring van de wereld via hun specifieke huid hun opvattingen hebben gevormd. Het terzijde schuiven van deze geleefde ervaring doet precies het gedachtegoed dat men zegt te willen eren, geweld aan. Liever wil men grote namen voor soortgelijke lezingen aantrekken, zoals Asscher, Balkenende of Scheffer, dan mensen die het geleefde gedachtegoed van King Jr. daadwerkelijk in hun eigen ideeën integreren.
Of je krijgt situaties als toen Geert Wilders zijn verklaring bij de politie, over zijn belofte tegen een juichende menigte in een Haagse café om Nederland te zuiveren van Marokkanen, afsloot met een citaat van King Jr. over het belang van vrijheid. Wilders kan aanhalen wie hij wil, maar ik zie hem niet snel burgerrechtenactivist Fanny Lou Hamer of onafhankelijkheidsstrijder Amilcar Cabral citeren. De behandeling van hun werk maakt het namelijk vrijwel onmogelijk om hun gedachtegoed los te weken van hun lijfelijke ervaring van de wereld om hen heen. Bij King Jr. is dat jammer genoeg wel gebeurd.
Is het niet juist je taak als handlanger tegen racisme om niet langer in het middelpunt te staan en te werken aan het verwijderen van je privileges?
Uitsluiting
Vorige week zaterdag op Facebook werd dat nogmaals duidelijk, nadat Sinan Çankaya gewag maakte van zijn bijdrage aan de Martin Luther King Jr. lezing dit jaar. Toen schrijfster Hélène Christelle Munganyende vroeg waarom zwarte mensen als sprekers ontbraken, deed dat mij denken aan de discussie over de Anton de Komlezing vorig jaar. De reactie van Çankaya op Munganyendes vraag kun je vergelijken met die van Robert Vuijsje indertijd. Ook op Twitter reageert Vuijsje recent ietwat beledigd toen er vragen werden gesteld over zijn deelname aan evenementen over diversiteit in de Nederlandse literaire wereld.
Is de structurele en institutionele uitsluiting van zwarte mensen binnen de literaire wereld niet een argument om juist bij dat soort gesprekken als witte man plaats te willen maken? Maar Vuijsje beroept zich op zijn geleefde ervaring dat hij als Jood na de Tweede Wereldoorlog ‘geen witte man’ is. Hij claimt verwantschap met raciaal en religieus gemarginaliseerden in de Nederlandse samenleving. Maar die opvatting maakt zijn welwillende acceptatie van de afwezigheid van zwarte stemmen in het debat nogal tegenstrijdig, zeker gezien de institutionele bescherming die Vuijsjes culturele en religieuze identiteit historisch nu geniet. Wordt het bijvoorbeeld geen tijd om zijn interviewserie over diversiteit in de Volkskrant, waar ik in 2014 zelf ook aan heb deelgenomen, over te dragen aan een getalenteerde interviewer uit een gemarginaliseerde raciale groep? Vuijsje komt heus wel elders aan de bak. Is het niet juist je taak als handlanger tegen racisme om niet langer in het middelpunt te staan en te werken aan het verwijderen van je privileges?
Gettoïsering
Het is belangrijk om te onthouden dat Çankayas uitgesproken culturele identiteit niet dezelfde institutionele bescherming geniet als die van Vuisje. Maar het is zwaar beledigend om als iemand die niet voor zwart
wordt aangezien en wel een podium krijgt in het kader van de bevrijding van zwarte lichamen, de definitie van zwart te willen oprekken. Waar hij schrijft empirisch bewijs te hebben dat islamofobie een groter fenomeen is dan anti-zwart racisme gaat hij ook de mist in. Hij ziet het kruispunt waar zwarte moslims bestaan over het hoofd. Daarnaast gaat het centraliseren van de bevrijding van zwarte lichamen expliciet niet om een hiërarchie van onderdrukking. Bij een lezing vernoemd naar iemand die vermoord is vanwege zijn strijd tegen institutionele uitsluiting en structureel geweld tegen zwarte lichamen, is het extra belangrijk om niet te reproduceren waartegen hij streed.
Frisse, status quo-bevragende en kritische inzichten afkomstig van lokale gemarginaliseerde zwarte lichamen laat men links liggen.
Om met de woorden van Martijntje Smits, lid van de Raad van Advies voor de Martin Luther King Jr. lezing, te spreken: het is een 'zelf opgelegde gettoïsering' van het onderwerp. Zij suggereerde met die opmerking dat een ‘verplichte’ zwarte spreker voor de Martin Luther King Jr. Lezing neerkomt op een segregatietactiek. Maar ze had niet door dat de organisatie zelf al een getto heeft gecreëerd: een institutioneel opzettelijk intellectueel verpauperde plek waar men buitenstaanders op een voetstuk hijst of verouderde ideeën blijft herhalen. Frisse, status quo-bevragende en kritische inzichten afkomstig van lokale gemarginaliseerde zwarte lichamen laat men links liggen. Die tendens zie je in de Nederlandse literaire wereld, bij de film en televisie, en nu dus ook in het mensenrechten-lezingencircuit. Deze lezingenreeks, vernoemd naar iemand die specifiek vanuit een zwart lichaam vrijheid nastreefde, en die weigert om lokale zwarte lichamen centraal te stellen, doet mijns inziens het gedachtegoed van haar naamgever geweld aan.
Het is niet alleen belangrijk om het ontregelende activisme van Martin Luther King Jr. in ere te herstellen, maar ook om – vanuit zijn aandacht voor lokale strategieën – juist de lokale kritische zwarte denkkracht te bevorderen. En wanneer de organisatie dát niet wil inzien, lijkt het me beter de lezingenreeks een andere naam te geven. Dan kan niemand zich meer vergissen wat het gedachtegoed van Martin Luther King Jr. inhoudt.
Hoofdfoto:
