Achtergrond

Wie behoedt de ‘Mandela van Sudan’ voor de doodstraf?

Doctor Mudawi hangt de doodstraf boven het hoofd. De charme en intelligentie die hem tot de ‘Mandela van Sudan’ maakten, kunnen hem dit keer fataal worden. Zeker nu het Westen op steeds grotere afstand komt te staan van dit complexe Afrikaanse conflictgebied.

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Update 30 augustus: Dr Mudawi is op 29 augustus vrijgelaten, meldt Amnesty International. Alle aanklachten tegen hem zijn ingetrokken. Sarah Jackson, Amnesty International’s Deputy Regional Director voor Oost-Afrika, de Hoorn van Afrika en het Grote Meren Gebied, meldt: ‘Het is een grote opluchting dat er een einde is gekomen aan dit verschrikkelijke hoofdstuk. Dr Mudawi, een gewetensgevangene, is herenigd met zijn familie. Zijn acht maanden in de gevangenis waren een justitiële dwaling. Laat zijn vrijlating een stap zijn in de goede richting. De brute aanvallen van de autoriteiten op iedereen die zich durft uit te spreken, moeten stoppen.’

Met een koffer vol baobabpoeder liep Mudawi Ibrahim Adam een paar jaar geleden nog door Schiphol. Op sommige plekken staken de zakjes met wit poeder tussen de randen van zijn koffer door. Normaal gesproken zouden dan alle alarmbellen afgaan, maar de douaniers lieten de Sudanese man doorlopen.

“Ze vertrouwden hem meteen”, herinnert Mark van Dorp zich, onderzoeker en conflictdeskundige bij denktank SOMO. “Zijn ontwapenende lach en magnetiserende stem ademen rust en zelfvertrouwen. Het werkt bij iedereen die hem ontmoet.” Niet dat de Nederlandse douaniers iets te vrezen hadden. Het witte poeder is door Sudanese vrouwen gewonnen uit de baobabboom, de meest voorkomende bomensoort van het land. Want behalve prominent mensenrechtenactivist is Mudawi ook professor aan de universiteit van Khartoum en sociaal ondernemer in baobabproducten.

Nu zit hij vast. Al acht maanden. En dat is niet voor het eerst. Mudawi zat al vele malen gevangen. Hij is gemarteld geweest en aanschouwde massamoorden tijdens de Darfoer-crisis die in 2003 begon en uiteindelijk 300.000 mensen het leven zou kosten.

“Hij heeft zo vaak gevangen gezeten dat hij, toen hij eens vrijkwam, zei: ‘Die vakantie heeft mij goed gedaan’”, vertelt Alec Thurnham lachend vanuit Londen. Hij is de directeur van de Sudan Organization for Social Development (SUDO) en een goede vriend van Mudawi. Die lach verdwijnt op slag wanneer hij praat over de situatie nu. “Dit keer is het anders. Het voelt absoluut niet goed.”

Arrestatie

In december vorig jaar wordt Mudawi – bewonderaars noemen hem liefkozend ‘Doctor Mudawi’ – gearresteerd in de universiteit van Khartoum. Nadat een bevriende activist al in november is gearresteerd, verscheen Mudawi steeds minder in het openbaar, vertelt zijn dochter Wafa Mudawi. “Maar de diploma-uitreiking van zijn studenten wilde hij absoluut niet missen.” Daar wordt hij gearresteerd.

Zijn familie wist aanvankelijk van niets. “Wij belden hem de hele dag, maar zijn telefoon stond uit”, zegt Wafa Mudawi. Uiteindelijk belt een student ze op om te vertellen wat er is gebeurd. De familie schrikt, maar raakt niet in paniek. Dit is vaker gebeurd en onderdeel van het machtsvertoon dat gepaard gaat met een autoritair regime. Pas als Wafa Mudawi ziet hoeveel andere mensenrechtenactivisten er in dezelfde periode worden opgepakt, slaat de paniek toe.

De diploma-uitreiking van zijn studenten wilde hij niet missen. Uiteindelijk werd hij daar gearresteerd

Elk recht wordt Mudawi ontzegd. Hij mag lange tijd niemand ontmoeten, zijn zaak wordt niet behandeld en de overheid zwijgt over de arrestatie. Als hij in hongerstaking gaat, wordt hij volgens Human Rights Watch en Amnesty International letterlijk aan de ketting gelegd: vastgeketend zit hij in een overvolle cel zonder ventilatie of wc. Studenten van de universiteit protesteren massaal en openlijk. “Ongelooflijk riskant. In het verleden zijn studentenleiders voor minder vermoord”, zegt Thurnham. “Maar juist daarom was die actie zo krachtig. De studenten houden van hem.”

Vechten voor mensenrechten

Het is een verhaal dat elke bekende van Mudawi onderstreept. De 61-jarige ingenieur met zijn zachte maar diepe stem heeft decennialang gevochten voor mensenrechten en democratisering in zijn land. De afgelopen vijftien jaar deed hij dat zeer zichtbaar. “Die stem en z’n intelligentie zijn zijn voornaamste wapens”, zegt Van Dorp. Hij ontmoette Mudawi tien jaar geleden voor het eerst op een conferentie in Duitsland, waar vertegenwoordigers van het regime in Khartoum en mensen uit opstandige delen van Sudan elkaar ontmoeten.

Vrienden en vijanden uit alle delen van Sudan spreken op het congres om beurten. Zo ook Mudawi. Zijn betoog is op het eerste gezicht simpel, maar voor Sudan revolutionair: hij wil dat zijn land een streep zet door tribale, raciale en religieuze geschillen en gaat bouwen aan een nationale identiteit. “Hij houdt van Sudan en gelooft in Sudan”, onderstreept iedereen. In plaats van terug te vallen op oude geschillen wil hij de rijke geschiedenis van het land vieren: een land dat ooit Egypte als vazalstaat had, en dat nog altijd meer piramides telt. Een land waar tot in de jaren vijftig alcohol werd gedronken op de terrassen en mensen vrijer leefden dan vandaag.

“De hele zaal werd betoverd door dat verhaal, juist omdat het zo eenvoudig was en Mudawi het met zijn oprechte charme ook simpel doet klinken”, herinnert Van Dorp zich. Na afloop ging hij naar buiten, waar Doctor Mudawi een sigaret stond te roken tegen een muurtje. Ze praatten wat, wisselden contactgegevens uit en na thuiskomst zorgde Van Dorp er direct voor dat de ontwikkelingsorganisatie waar hij toen werkte, Mudawi en zijn werk gaat ondersteunen. “We waren niet de enige die dat deden”, lacht hij. “Mudawi is een donor darling. Elke ngo pronkt met hem en dat is niet voor niets.”

Postief geluid voor verbroedering

De Sudanese ingenieur richtte in 2001, tijdens de tweede burgeroorlog, de Sudan Organization for Social Development (SUDO) op, een stichting die aanvankelijk vooral humanitaire hulp verleende in een conflict dat het land al decennialang verscheurt. In de jaren die volgden, vocht SUDO voor mensenrechten in het land. Mudawi ontving voor zijn werk de Human Rights First Award en de Front Line Award for Human Rights Defenders at Risk.

Zelfs milities die verkrachtend door het land trokken, wilde hij bij de verbroedering van het land betrekken

Mudawi is de personificatie van een positief geluid voor verbroedering in het Oost-Afrikaanse land. Daarbij sluit hij principieel niemand uit. “Zelfs milities die verkrachtend door het land waren getrokken, wilde hij betrekken”, zegt Thurnham. “Hij is ervan overtuigd dat elke Sudanees onderdeel moet zijn van een oplossing voor het land.”

Niet zelden leidde dat tot onbegrip. Veel mensen uit de mensenrechtenbeweging fronsten de wenkbrauwen toen Mudawi in 2014 aanschoof bij ‘De Nationale Dialoog’. Die is door president Omar Hassan Ahmad al-Bashir in het leven geroepen om verschillende bewegingen en partijen met elkaar te laten spreken over de toekomst van het land. Vrijwel niemand geloofde dat dit een oprechte stap tot verzoening is. “Het was pure symboliek om de internationale gemeenschap te paaien. Iedereen wist dat”, zegt ook zijn dochter Wala Mudawi. “Veel mensen waren sceptisch, ik ook.”

Dat haar vader deelnam aan de gesprekken terwijl zovelen wegbleven, verbaasde haar niet. “Het onderstreept zijn diepe overtuiging dat geweld niets oplost en elke kans tot een politieke oplossing moet worden benut. Mijn vader is geen man van de oppositie of van de elite. Hij is een man van het land.” Ook Thurnham ziet dat zo. “Toen Mudawi deelnam aan die gesprekken grapte hij tegen mij dat hij na afloop waarschijnlijk direct zou worden opgepakt. Hij zag dit allang aankomen.”

Mandela als voorbeeld

Mudawi’s rotsvaste overtuiging komt volgens mensen die hem goed kennen, voort uit de vele politieke en historische boeken die hij verslindt. Nelson Mandela is voor hem een groot voorbeeld, zegt Wala Mudawi. “Mijn zusje heet niet voor niets Winnie.” Het is de naam van de vrouw waarmee Mandela het grootste deel van zijn leven was getrouwd.

Mudawi’s vrienden en collega’s zijn het erover eens: zijn kracht is zijn diepe kalmte, veerkrachtigheid en zachtheid. “Hij is niet radicaal. Verre van, zelfs”, zegt Thurnham. “Je zal hem daar nooit op betrappen. Juist dat maakt hem zo gevaarlijk voor het regime.” Het maakt Mudawi machtig: mensen gaan als vanzelf achter hem staan.

Hij is niet radicaal, verre van zelfs, en juist dat maakt hem zo gevaarlijk voor het Sudanese regime

Zo ook de internationale gemeenschap, die hem jarenlang steunt en beschermt. Niet alleen vrienden, ook experts beamen dat. De man was te groot om neer te halen. Hij werd wel gearresteerd maar kwam snel weer vrij zodra organisaties en regeringen begonnen te protesteren. Nu wordt dat oude patroon doorbroken. Het internationale protest is er wel, maar Khartoum negeert het nu. Mensenrechtenorganisaties voeren nog altijd actie, de Verenigde Naties probeert de stille diplomatie en tijdens rechtszaken zitten vertegenwoordigers van de Amerikaanse, Britse, Noorse, Duitse en Nederlandse ambassade in de zaal. Maar hun invloed op het Sudanese regime lijkt tanende.

“Sudan trekt zich steeds minder aan van het buitenland”, zegt Van Dorp. De ngo’s in het land zijn grotendeels verdwenen of monddood gemaakt. De veroordeling van de Sudanese president al-Bashir in 2009 voor oorlogsmisdaden bij het Internationale Strafhof in Den Haag heeft kwaad bloed gezet. Hij was de eerste zittende president die op zo’n manier is aangepakt. “Niet alleen in Sudan, maar in veel Afrikaanse landen heerst verontwaardiging dat tot nu toe alleen Afrikaanse oorlogsmisdadigers zijn vervolgd. Terwijl Westerse landen – denk aan George Bush en Tony Blair – buiten schot blijven.”

Mensenrechten verdwijnen

Tevens is het Westen afhankelijker geworden van het regime in Khartoum. De Amerikanen zien in hen een strategische bondgenoot in de ‘war on terror’, en staan op het punt om de jarenlange sancties tegen Sudan op te heffen. De Europeanen zijn op zoek naar Afrikaanse partners om migratiestromen in te dammen. Mensenrechten verdwijnen naar de achtergrond. Onafhankelijke experts onderschrijven die analyse.

Van Dorp bidt voor zijn Sudanese vriend en heeft zijn hoop gevestigd op de internationale gemeenschap. “Sudan zal uiteindelijk de afweging moeten maken: ‘wat gebeurt er als we hem ter dood veroordelen en wat gebeurt er als we hem vrijlaten?’ Als ze hem echt doodmaken, zetten ze zichzelf buitenspel en roepen ze nog meer sancties over zichzelf af.”

De familie durft geen voorspellingen te doen, zij klampen zich vast aan het optimisme van hun vader. “Uiteindelijk zal het goede in Sudan overwinnen”, bezweert zijn dochter. “Maar of mijn vader dat zal meemaken, weet ik in alle eerlijkheid niet.”

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons