Debat zonder radicaal-rechts verademing voor moslims: ‘Hier had ik behoefte aan’

“Slechts 1 procent van de moskeebesturen vertrouwt de Rijksoverheid”, zegt Melek Erdogan in haar introductie voorafgaand aan het verkiezingsdebat ‘De Stem van Moslims’. Erdogan is directeur-bestuurder van de Stichting Platform Islamitische Organisaties Rijnmond (SPIOR), een landelijke islamitische koepelorganisatie en een van de organisatoren van het debat.

Daarmee is de toon gezet in het Haagse perscentrum Nieuwspoort. Op uitnodiging van SPIOR en het Collectief Jonge Moslims (CJM) gaan daar woensdagavond acht politici met elkaar in debat over drie thema’s die onder Nederlandse moslims spelen: institutionele islamofobie, onderwijsvrijheid en de houding van de Nederlandse politiek tegenover Israël en de genocide op de Palestijnen. Aanwezig: GL-PvdA, D66, NSC, DENK, PvdD, VOLT, SP en het momenteel zetelloze BIJ1.

Grote afwezigen: zo’n beetje alle (uiterst) rechtse partijen, waaronder de partijen uit het huidige demissionaire kabinet: de VVD en de BBB. “Treurig, maar eigenlijk vinden we het niet zo erg”, zegt moderator Alia Azzouzi als ze het publiek welkom heet. “Met bepaalde partijen aan de rechterkant zouden we een vervelend gesprek krijgen, nu kunnen we de verdieping opzoeken.”

De behoefte aan een debat over thema’s die moslims aangaan is groot, vertelt Esma Kendir, voorzitter van CJM, voorafgaand aan het debat. “Moslims zijn continu onderwerp van gesprek, maar over onze zorgen en belangen gaat het bijna nooit.” Dat heeft ook gevolgen voor het vertrouwen van moslims, ziet zij. “Van de jonge moslims heeft 89 procent geen vertrouwen in de politiek. Dat komt enerzijds door hardnekkige en systematische discriminatie vanuit overheidsinstanties, anderzijds door de taal van politici, zoals een VVD-staatssecretaris (Jurgen Nobel, red.) die zegt dat islamitische jongeren een ‘integratieprobleem’ zouden hebben.”

Wantrouwen

In de verkiezingsperiode klinkt die islamofobe taal nog meer, ziet Kendir. “JA21 zegt dat de islam niet thuishoort in Nederland, de SGP en BBB spreken over het ‘probleem’ van ‘islamisering’ – wat dat ook moge zijn.” Dat de partijen die Kendir noemt woensdagavond niet bij het debat aanwezig zijn, vindt ze ‘heel jammer’. “Als je zo vaak óver moslims praat, zou je ook mét ons moeten praten. En ze waren uitgenodigd.” Alleen de PVV kreeg geen officiële uitnodiging: “We hebben alleen democratische partijen uitgenodigd.”

Volgens SPIOR-directeur Erdogan zijn het wantrouwen en de demonisering van moslims voor veel van hen een reden om niet te gaan stemmen. Daarom ontwikkelde de Monitor Politieke Ontwikkeling (MPO) van moskeekoepel K9 een stemwijzer met vragen over de zorgen van Nederlandse moslims. Erdogan: “We willen dat moslims beseffen dat hun stem er echt toe doet.” De stemwijzer is al duizenden keren ingevuld. “En opvallend genoeg zegt ongeveer de helft van de invullers te overwegen strategisch te gaan stemmen.”

Een van die strategische stemmers is Tamimount El Morabit (35). Ze zit woensdagavond op de tweede rij in het publiek en hoopt ‘verrast’ te worden. “Ik hou eigenlijk niet van debatten, het is allemaal zo nep. Mijn stem staat al vast, ik stem strategisch, op een partij waarvan ik hoop dat die groot wordt.” Welke partij het is, houdt El Morabit liever voor zich. “Maar het is een partij die voor rechtvaardigheid staat. Ik vind dat je als moslim altijd rechtvaardig moet zijn.” Een veertiger achter in de zaal, die niet met zijn naam in de media wil, is cynischer: “Ik heb al besloten niet te gaan stemmen. Dat komt door de continue negativiteit over moslims.” Waarom hij dan wel is gekomen? “Om te horen wat ze te zeggen hebben over thema’s die ons aangaan.”

Hoewel veel partijen verstek laten gaan, zitten woensdagavond toch acht politici schouder aan schouder op het podium. Ze komen bij elk van de drie stellingen aan het woord. Maar veel ruimte om zich te profileren hebben ze niet, door de afwezigheid van de rechtse partijen. NSC is als meest rechtse en enige (voormalige) coalitiepartij de vreemdste eend in de bijt. NSC-Kamerlid Willem Koops voelt zich geroepen te zeggen dat hij ‘noch de PVV, noch een andere oud-coalitiegenoot van NSC’ zal verdedigen.

De voor- en nadelen van een debat met acht politici, die ideologisch meer overlap dan verschillen vertonen, steken algauw de kop op. Zo reageert het panel unaniem instemmend op de eerste stelling (‘Ook linkse en progressieve politieke partijen maken zich schuldig aan islamofobie en moslimdiscriminatie’). Het publiek wordt getrakteerd op oneliners: “Niemand is gevrijwaard van islamofobie” (Olivia Butterman, kandidaat-Kamerlid van de PvdD), “De tijd van praten over discriminatie is voorbij, ik wil aan de slag” (Tweede Kamerlid Mikal Tseggai, GL-PvdA). Doğukan Ergin (Tweede Kamerlid DENK): “De harde taal komt van rechts, maar de maatregelen komen van links.” Waarmee hij doelt op een verbod op onverdoofd slachten en verscherpte inspectie op islamitische scholen.

Piketpaaltjespolitiek

Leerzamer is de introductie van de stelling door Joram van Klaveren, voorzitter van moskeekoepelorganisatie K9. Van Klaveren zat tot 2014 in de Tweede Kamer namens de PVV en bekeerde zich in 2019 tot de islam. Hij geeft een minicollege ‘piketpaaltjespolitiek’, zoals het binnen de PVV schijnt te heten: met extreme voorstellen, zoals een hoofddoekbelasting, verschuift de partij al jaren de grenzen (piketpaaltjes) van wat acceptabel wordt gevonden. Een strategie die werkt, aldus Van Klaveren: “Een minder extreem voorstel, zoals een verbod op gezichtbedekking in het ov, lijkt dan ineens redelijk. Maar het hoofddoel blijft de islam uit Nederland verdrukken.”

De eensgezindheid dreigt opnieuw tijdens het debat over de tweede stelling, over onderwijsvrijheid: ‘Islamitische, christelijke en bijzondere scholen moeten de vrijheid houden om onderwijs te geven volgens hun overtuiging.’ Nourdin El Ouali, oud-politicus en bestuurder van de islamitische scholengemeenschap Avicenna, die de stelling introduceert, denkt dat het niet toevallig is dat Nieuwsuur vlak voor de verkiezingen diepgravende artikelen brengt over lhbti+-discriminatie op islamitische scholen. Alleen Emre Gungor (VOLT) stemt tegen de stelling: zijn partij wil überhaupt af van bijzonder onderwijs. “Rekenen, lezen en schrijven kent geen religie. Kinderen van alle kleuren moeten bij elkaar kunnen studeren. Identiteitsvorming kan plaatsvinden in informeel onderwijs.”

De andere politici vrezen vooral een spagaat: hoe voorkom je dat maatregelen die bedoeld zijn tegen discriminatie in het onderwijs, discriminatoir worden misbruikt? Volgens BIJ1-lijsttrekker Tofik Dibi is het overduidelijk dat debatten over vrijheid van onderwijs, over gezichtsbedekkende kleding bij demonstraties of over onverdoofd slachten eigenlijk gaan over islamitische scholen, niqabs en halal vlees.

Hoewel het eigenlijk niet het onderwerp was, gaat het dan plots toch over onverdoofd slachten. Ergin (DENK) verwijt Butterman van de PvdD dat haar partij dierenrechten belangrijker vindt dan de rechten van moslims. Het ontlokt hooguit wat nerveuze lachjes uit het publiek.

Wat onderwijsvrijheid betreft, vlucht Koops (NSC) in de nuance: ‘Grondrechten kunnen botsen, daar moeten we mee leren omgaan.’ Ook Kamerlid Bamenga (D66) schippert: “We staan voor de vrijheid van onderwijs en religie, én voor het recht van iedereen om zichzelf te zijn.” SP’er Emin Başoğlu beantwoordt een ingezonden vraag: wil de politiek überhaupt islamitisch onderwijs in Nederland? “Wij waren voor deze stelling, dus we zijn er niet op tegen.”

Palestina heetste hangijzer

Het is duidelijk waar de meeste mensen in het publiek voor zijn gekomen: het derde onderdeel van het debat, over de genocide op de Palestijnen en de Nederlandse houding ten opzichte van de regering-Netanyahu. Israëls bloedvergieten in Gaza en de Westelijke Jordaanoever is voor veel Nederlandse moslims een belangrijk thema, zeggen ook aanwezige moslims in het publiek woensdagavond. De politici lijken dat te hebben aangevoeld: twee van hen – Butterman van de PvdD en Gül Streutker, veertiende op de kandidatenlijst van BIJ1, dragen een keffiyeh. Streutker vervangt bij de derde stelling Dibi, die zich verontschuldigt: “Ik ben uitgenodigd voor een FunX-debat, en zoals jullie weten wordt BIJ1 al voor zo weinig uitgenodigd…”

Tot nu toe is de avond relatief kalm gebleven, maar dat verandert bij de derde stelling: Nederland zou Israël moeten ‘desinvesteren, boycotten en sanctioneren’. Op die stelling antwoorden opnieuw alle politici instemmend, op één na: Koops van NSC. Hij maakt er een grapje over: “Ik zit liever bij een FunX-debat dan dat ik over genocide spreek.” Maar zijn korte betoog over nuance, emoties en de vraag wanneer je van genocide moet spreken, landt niet bij het publiek.

Andere politici gaan er met gestrekt been in. Met een ‘genocidestaat’ valt niet te overleggen, zegt Streutker namens BIJ1. Butterman (PvdD) wil het EU-Associatieverdrag met Israël opzeggen en ‘royaal bijdragen’ aan de wederopbouw van Gaza. “Desnoods uit bevroren tegoeden.” Emin Başoğlu, lid van de Rotterdamse gemeenteraad namens de SP, noemt de recente ‘vredesdeal’ een ‘koloniaal dictaat’. “Het is niet normaal dat Tony Blair en Donald Trump controle krijgen over dat stukje land.”

De grootste onenigheid bij deze stelling gaat over het erkennen van Palestina als onafhankelijke staat. Gungor van VOLT vindt de erkenning van een Palestijnse staat al ‘een klap voor Netanyahu’. “Palestijnen willen een keer winnen.” Ergin van DENK, draait halverwege het debat zijn groene bordje om, om alsnog tégen de stelling te stemmen: die gaat hem niet ver genoeg. Hij vindt dat ‘de zionistische entiteit Israël’ moet worden ontmanteld. “Niet twee staten, maar één land waarin joden, moslims en christenen gelijke rechten hebben. En wat mij betreft heet die staat Palestina.” Het ontlokt het publiek het eerste, luide applaus van de avond.

Als moderator Alia Azzouzi aan het eind van de avond aan de zaal vraagt of iemand dankzij het debat een keuze heeft gemaakt voor 29 oktober, blijven bijna alle handen omlaag. Niet die van de 37-jarige Sanne, die op de één na achterste rij zit en liever niet met haar achternaam in de media komt. “Ik twijfelde voor het debat tussen DENK en BIJ1”, vertelt ze na afloop, terwijl om haar heen het publiek de zaal uit schuifelt. “Ik heb vanavond vooral gekeken welke partijen de verbinding opzochten. Mijn stem gaat naar de partij die dat in mijn ogen het meeste deed. Dat was BIJ1.”

Dat de meeste politici het bij alle stellingen in grote lijnen met elkaar eens waren, vond Sanne niet erg. Integendeel: “Ik vond het daardoor een heel kalm en genuanceerd debat, maar ook inhoudelijk en kritisch. Als álle partijen die waren uitgenodigd aanwezig waren geweest, was dit debat ongetwijfeld vuriger, maar niet beter. Ik denk dat het klopt wat de moderator aan het begin zei: doordat veel rechtse partijen er niet waren, konden we de diepte in. Daar had ik echt behoefte aan.”

Een livestream van het debat is terug te kijken op het YouTube-kanaal van de Monitor Politieke Ontwikkelingen (MPO).