Black Panther

Black Panther en de Afro-discussie

Black Panther is geen film, maar een fenomeen. Vanwege de bezoekersrecords, de zwarte cast, maar ook omdat Afrika voor het eerst centraal staat in een Marvelflim. Een fictief ‘Afrika’. Hoe kijken Afrikanen naar dat concept? En wat is de blik van de Afrikaanse diaspora? OneWorld sprak met Ethiopische, Somalische en Surinaamse Marvelfans. “Waarom continu die trommelgeluiden?”

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
In de blockbuster Black Panther keert de titulaire superheld T’Challa (gespeeld door Chadwick Boseman) terug van zijn superheldendaden wereldwijd naar het fictieve Afrikaanse land Wakanda om daar gekroond te worden tot nieuwe koning. Het afgeschermde Wakanda moet een mini-Afrika voorstellen dat nooit gekoloniseerd was en technologisch op de rest van de wereld vooruit loopt. In de kleding en gebruiken van de verschillende ‘stammen’ in Wakanda zijn bestaande Afrikaanse volken, zoals de Touareg, te herkennen. T’Challa’s Amerikaanse neef Erik Killmonger (Michael B. Jordan) eist ook de troon van Wakanda op. De fysieke confrontatie tussen de twee verbeeldt de verwijdering tussen Afro-Amerikanen, ooit weggerukt uit Afrika, en Afrikanen. De film gaat grotendeels over de pijn, verwijten en misverstanden tussen broedervolken die elkaar kwijt raakten. Dit aspect van de film was ook Marvel-geeks Rowan Blijd, Ebissé Rouw, Abdi Suleiman en Nicole Terborg opgevallen.
Pas op: dit artikel zit propvol spoilers!

Dat Nelson Mandela-accent was wel een heikel punt

De hele wereld is idolaat van deze film, maar laten we stevig beginnen: Wat irriteerde jullie?

Journalist en presentator van Surinaamse komaf, Nicole Terborg, zegt meteen: “De acaciaboom! En dat accent!” Ze krijgt bijval van de eveneens Surinaams-Nederlandse Rowan Blijd, programmamaker en organisator van The Glow Up. “Dat Nelson Mandela-accent van de hoofdrolspeler was inderdaad wel een heikel punt. Je wist gewoon dat ze hadden gezegd: ‘Dat wordt het en nu gaat iedereen die accentlessen volgen.’ Verder had ik andere kleine ergernissen, maar ik probeerde ook te genieten.” De Ethiopisch-Nederlandse Ebissé Rouw, redacteur van Amsterdam University Press en mede-oprichter van de podcast Dipsaus, noemt de film een ‘Afrika-hutspot’. “Het is een blik op Afrika die gecultiveerd is door witte mensen, die nu zelfs wordt gereproduceerd door niet-witte mensen.”
Maar de Afro-Amerikaanse ontwerpers Ruth Carter en Hannah Beachler lieten zich juist inspireren door die al die verschillende volken in Afrika voor de kostuums en het decor.

We zien tekens van de Ejagham uit Nigeria en traditionele make-up van de Himba uit Namibië. Werkte dat?

“Tijdens het kijken lette ik op de Ethiopische elementen. De lipplaten zijn van de Mursi en Ethiopisch-Koptische kruizen stonden op een riem! Dat kan eigenlijk niet; dat is blasfemisch. En de littekens op het lijf van Erik Killmonger komen ook van de Mursi, maar dat zijn rituelen die je ondergaat als je iets bereikt hebt. Het feit dat dat bij hem stond voor elke moord die hij had gepleegd, stond mij ontzettend tegen. Stel dat iemand uit Nigeria een film maakt over zwarte Amerikaanse cultuur en gaat het feest Kwanzaa misbruiken. Je reduceert dan iets traditioneels en spiritueels tot een detail. Dit mogen we Afro-Amerikanen aanrekenen. Ze willen dat witte mensen hun cultuur respecteren, maar behandel ons dan ook zoals je zelf behandeld wil worden.”

Nicole: Ze weten het gewoon niet. Kijk ook naar hoe zij naar Europa kijken, Amsterdam is een land.”

Rowan: “Afgelopen jaar heeft Pixar de film Coco, dat een Mexicaans thema heeft, uitgebracht en die is gemaakt in samenwerking met Latijns-Amerikaanse mensen. Dat is echt terug te zien. Ook in de waardering. Ik voelde dat de manier waarop ze in die film bijvoorbeeld met de dood omgaan cultureel klopt.”

De film verenigde wel de geijkte hutten en speren met het hypermoderne van een futuristisch Wakanda.

Reproduceerde de film stereotypen over Afrika of speelde de film daar juist mee?

“Ze zijn technologisch geavanceerd maar de eerste pr-foto die je eruit gooit, zijn zwarte mensen met speren in een grot. Dan krijg ik kortsluiting”, zegt Ebissé lachend. “Een speer hoeft heus niet primitief te zijn. Europeanen zijn ook heel trots op wat ze 400 jaar geleden hebben gedaan. En ik snap dat ze zich aan de originele Marvel-stripboeken moeten houden, maar ze mochten ook dingen veranderen. Daarin hebben ze, vind ik, foute keuzes gemaakt.”

Supergeavanceerde technologie naast agrarische culturen vond ik verfrissend

De Somalisch-Nederlandse Abdi, broadcast-coördinator, ziet het anders: “Die supergeavanceerde technologie naast agrarische culturen vond ik verfrissend omdat ze daar in Westerse sciencefiction van wegblijven. De toekomst is koud en kil en oude culturen hebben daar geen plek. Maar dat hoeft niet zo te zijn. Waar ik niet tegen kon, is dat ik continu trommelgeluiden hoorde.”

Allen: “Ja! Hahaha!”

Abdi: “Ook die standaard shots van Afrika, waarschijnlijk van Getty Images. Zo willekeurig steeds: ‘Oké en nu zien we bergen’.”

Nicole: “Het is heel erg, maar soms dacht ik meteen aan The Lion King. De tovenaar-figuur gespeeld door Forest Whitaker, dat is gewoon Rafiki uit The Lion King!”

Rowan knikt: “Ook in deze film gaat de hoofdrolspeler zijn vader weer ontmoeten!”

Ebissé: “Je zag een versie van Victoria Falls in Zimbabwe, het Rwenzori-gebergte, de Tafelberg, de Serengeti en de Rift-vallei. Letterlijk het idee van “Africa is a country” waar we ons zo aan ergeren.”

 

Discussie Black Panther
De regisseur, Ryan Coogler, vertelde in een interview dat het sleutelelement van de film de spanning tussen Afrika en Afro-Amerika is. Het centrale plot van de film is dat Wakanda zo vooruitstrevend is omdat het nooit gekoloniseerd is geweest en de rijkdom altijd beschermd heeft. T’Challa’s Amerikaanse neef, Erik Killmonger, wil dat Wakanda de rijkdom en technologie inzet om zwarte mensen wereldwijd van onderdrukking te bevrijden door ze te bewapenen. T’Challa heeft een pacifistische houding.

Er is een duidelijke parallel met de scheiding tussen Afro-Amerikanen, die door de trans-Atlantische slavernij naar Amerika worstelen met hun verbinding met Afrika, en Afrikanen, die dat gevecht niet hebben.

Wat is jullie perspectief op de verhouding tussen Afrikanen en Afro-Amerikanen?

“Door mijn Surinaamse achtergrond voel ik me heel rijk aan cultuur zoals het Winti-geloof, kunst van Remy Jungerman of bepaalde muziek”, reageert Nicole. “Gister zag ik nog een filmpje van een rouwstoet en dan zie je die mannen met die kist dansen. Het ontroert me dat we die rijkdom hebben. Maar spiritualiteit en voorouderverering die in de Black Panther naar voren komt… Ik voelde het niet. Misschien is dit mijn perceptie, maar het was voor mij niet écht. Ze proberen het wel.”

Spiritualiteit en voorouderverering die in de Black Panther naar voren komt… Ik voelde het niet

Rowan: “Ja, ze hebben het geprobeerd. Ook al zijn wij ook ontheemd vanuit Afrika, we hebben toch Suriname om op terug te vallen. Amerika is in principe een wit land, witte samenleving, witte regels. Je bent daar met z’n allen gebracht en je hebt wel een cultuur maar die is niet dominant. Wij hebben bepaalde tradities waar Afro-Amerikanen, denk ik, naar snakken waardoor ze alles op één hoop gooien.”

Volgens Ebissé was de film inderdaad een gesprek tussen zwarte Amerikanen en Afrikanen over pijn. “Zwarte Amerikanen zeggen wel eens over Afrikanen: ‘jullie zijn ons vergeten’. Maar ik vind dat een oneerlijk verwijt. In de hoogtijdagen van de burgerrechtenbeweging in Amerika, waren overal in Afrika onafhankelijkheidsoorlogen. Terwijl zwarte mensen in Amerika aan het vechten waren voor vrijheid in Amerika, waren Afrikanen zich ook aan het loswrikken. We waren allen aan het overleven.”

Rowan herinnert zich een mooie documentaire over een Surinamer die naar Ghana gaat, terug naar zijn wortels. “Maar daar komt hij erachter dat ze geen idee hebben van wat er zich in Suriname heeft afgespeeld. Dus die scheiding is er altijd geweest en dan ontstaat er pijn en misverstand.”

Nicole: “In Amsterdam-Zuidoost weet ik ook van veel Ghanezen die gepest werden op de basisschool door Surinamers. Dus onderling is er nog heel wat uit te vechten.”

Abdi denkt dat er ook veel ruis is. “Sommige verhalen over Afrikanen zijn ook door witte mensen verteld aan Afro-Amerikanen. Zij denken “Afrikaanse mensen hebben ons verkocht aan de Europeanen.” Ja, maar niet op die schaal die jullie is voorgehouden.”

Ebissé: “De Westkust van Afrika was destijds deels onder Brits bewind. Het waren geen gelijke partijen. Ze gingen niet aan een tafel zitten en lekker onderhandelen met elkaar.”

De verwijzingen naar zwarte burgerrechtenbeweging zijn in de film vrij letterlijk, zoals de titel bijvoorbeeld. Erik Killmonger groeit, net als de regisseur, op in Oakland in Californië. Daar is de Black Panther Party ontstaan.

Wat zegt het dat Killmonger de slechterik van de film is?

Rowan: Maar eigenlijk was hij geen slechterik. Hij heeft gewoon een punt want uiteindelijk stelt T’Challa bij de Verenigde Naties voor om de grenzen van Wakanda open te stellen.

Ebissé relativeert dat aspect. “Marvelfilms zijn gewoon Hollywood blockbusters. Ze kapitaliseren op de geschiedenis van de échte Black Panthers. Iemand zei: ‘waarom verwacht je überhaupt zwarte bevrijding in Hollywood?”

Rowan: “Omdat we hongerig zijn!”

Nicole wijst erop dat er “nog steeds echte Black Panthers in de gevangenis” zitten.

Ok, alle kritieken terzijde: wat is het belang van deze eerste Marvelfilm met een zwarte superheld voor jullie zwartzijn?

“Ik was nooit fan van de Black Panther strips”, geeft Abdi toe. “Er zijn betere comics, zeg ik eerlijk. Voor mij ging het bij de film voornamelijk om de zwarte cast. Dat zie je bijna nooit, en als het er wel is wordt het als een niche-film voor een zwart publiek gezien. Films met een witte cast worden geen witte films genoemd omdat Hollywood wit als universeel ziet.”

Voor Ebissé gaat het niet alleen om de zwarte acteurs. “Ook degenen die het creatieve proces bewaakten zijn zwart: de schrijvers, zelfs de producenten hogerop bij Marvel. En dat er Afrikaanse acteurs in zitten zoals Lupita Nyong’o vind ik heel tof.”

Nicole gaat het om de beelden. “We leven in een beeldcultuur. Ik heb Levensbeschouwing en Religie gestudeerd. Er is sprake van ontkerkelijking en tegelijkertijd leer je dat culturele uitingen steeds vaker religieuze dimensies hebben. Dat heeft deze film. Het levert rolmodellen, het heeft een verbindende en helende functie. Ik was niet bezig met mijn Surinaamse perspectief, maar wel met mijn zwartheid. Ik had het erover met mijn zwarte vriendinnen van allerlei komaf: we kunnen met deze film onze blackness vieren.”

Ebissé denkt ook aan het effect op haar kinderen. “Mijn zoontje was net vier toen hij van van school kwam en zei: “Ik wil wit zijn, zoals iedereen in mijn klas”. Ik was in shock. Ik wist niet wat ik moest zeggen tegen hem. Dus beeldcultuur bepaalt inderdaad heel erg veel.”

Volgens Abdi heeft deze film ook voor een echte verandering van zwarte verbeelding gezorgd. “De zwarte beelden die meestal uit Hollywood komen en Oscars winnen hebben allemaal te maken met zwarte pijn en leed. Kijk naar The Help.” Nicole voegt toe: “Twelve Years a Slave.” Abdi: “Moonlight, ook allemaal pijn.”

Nicole: “Ik vraag me af of deze film ons dichter bij elkaar brengt. Ik heb zwarte vrienden in Philadelphia en Zuid-Afrika, allemaal zijn we met deze film bezig.”

Rowan: “In mijn directe omgeving wel. Ik heb vriendinnen uit bijvoorbeeld Rwanda, Curaçao, Suriname, Ghana, you name it. En het maakte andere gesprekken tussen ons los: Wat ga je aantrekken naar de première? Wat is jouw traditionele kleding eigenlijk? Wat is mijn traditionele kleding? Dezelfde kritische discussie die we hier aan het voeren zijn, voeren wij ook. Als er tussen Coming to America uit de jaren tachtig en Black Panther tig andere films waren geweest, dan hadden we meer om uit te kiezen en hoefden we minder kritisch te zijn.”

Op dit moment in het gesprek valt hoofdredacteur van OneWorld Seada Nourhussen, die de middag host, binnen.

Seada: “In Engeland, in Nederland, maar zelfs in Frankrijk waar de Afrikaanse aanwezigheid het grootste is van heel Europa, is alles plat. Je hebt wit en je hebt zwart, want zwart is één ding. Waarom ik denk dat deze film belangrijk is, is dat de dimensies van zwart zijn worden blootgelegd. Zodat we elkaar beter begrijpen. Daarmee krijg je eenheid. Niet door te zeggen “we zijn allemaal hetzelfde” en verschillen en elkaars pijn niet erkennen.”

Nicole: “Maar juist door die verschillen te bespreken en op tafel te leggen.”

Seada: Ja. Toen ik aan mijn Keniaanse vrienden vertelde dat ik een tijdje in Nigeria ging zitten zeiden ze: ‘Nigeria is eng! Weet je het zeker?’. Zwart zijn is niet één ding. Afrikaans zijn is niet eens één ding. Ethiopisch zijn is niet één ding. Ebissé en ik komen uit hetzelfde land, maar zij is Oromo en ik Amhara. Onze talen zijn niet eens hetzelfde.”

Nicole: “Suriname en Curaçao wordt zelfs door elkaar gehaald. Hou op met mij.”

Abdi ziet wel een verschuiving: “We definiëren onszelf nu. Eerst werd dat door de ander gedaan.”

 

Ik denk dat de Afro-Europese identiteit ook groter is dan alleen mensen van het continentale Afrika

Maar daarvoor ‘moeten we onze woorden vinden’, vindt Nicole. “Wanneer noem je iemand Afropees? Ik heb niks met Afro-Caribisch. Wel met Afro-Nederlands. We moeten het erover hebben want woorden zijn belangrijk.”

Seada: “Je hebt continentaal Afrika en de Afrikaanse diaspora, die heel divers is. De term Afropeaan is niet helemaal waterdicht.”

Ebissé: “Ik denk dat de Afro-Europese identiteit ook groter is dan alleen mensen van het continentale Afrika.”

Abdi: “Het maakt ook niet uit wat anderen over ons denken, het gaat er om hoe wij over onszelf praten.”

Seada: “Schrijfster Toni Morrison zei altijd: racisme is één grote…”

Nicole: “Afleiding! Ik zeg dat continu tegen mezelf. “Ik ben hier te veel mee bezig!”

Black Panther

Waar slaagt Black Panther het best in voor jullie?

Ebissé: “Visueel vond ik het een genot.”

Abdi: “Dit was de meest feministische film van Marvel. Shuri, het zusje van T’Challa, is het slimste meisje van het hele Marvel Cinematic Universe.”

Nicole: “En ze is uitvinder! Ik zag hoe vrouwen als krachtige, strijdlustige mensen neergezet worden. Dan denk ik “yes!” Het is een historisch moment. We hebben dit nog nooit gezien op het grote scherm. Wat ik ook heel tof vond om te zien waren donkere, zwarte vrouwen. In zwarte Amerikaanse films is colorism alive and kicking: hoe lichter, hoe beter. Ik ga het niet over body types hebben, dat was wel de standaard. Maar de kleuren… Ik had het nodig.”

Abdi: “Die vrouwen waren ook zo zelfverzekerd. De donkere Lupita Nyong’o was de love interest. De koninklijke wacht bestaat alleen uit vrouwen en hun generaal die ook de sterkste krijger is van Wakanda is ook een vrouw.”

Nicole: “De film stilt mijn honger naar zwarte mensen op het grote scherm. Wij keken in de Bijlmer en het was zo tof hoe mensen reageerden. Die non-verbale communicatie van zwarte mensen over de gehele wereld was bijna gelijk. Dus dat zag je terug in de film.”

Abdi: “Ik zag hem voor het eerst in een voornamelijk wit publiek. Het was zo ongemakkelijk. Soms werd er gelachen als iemand een bepaald accent had. Toen de grap “don’t scare me, colonizer” werd gezegd tegen de Amerikaanse CIA-agent was het echt stil.”

Nicole: “In Bijlmer werd daarop gelachen en geklapt!”

Na veel ervaringen over en weer concludeert Ebissé dat het positieve van de film het wint van de kritiek. “Ik hoop dat de kritiek ervoor zorgt dat zwarte schrijvers en misschien ook witte schrijvers meer interesse tonen in Afrika als een echte plek in plaats van alleen een fictieve plek. Niemand verzint een fictief Europees land en als ze het doen, is het niet in West-Europa. Bijvoorbeeld Sokovia uit Avengers: Age of Ultron moet een plek in Oost-Europa voorstellen.”

Nicole: “Ik had ook geen historische film gewild. Bij non-fictie zijn er een hoop regels. De film gooit alles door elkaar heen, maar je ziet wel de rijkdom van Afrikaanse culturen.”

Rowan ziet een nieuwe horizon: “Als we realistisch zijn, is dit pas het begin. Nu gaat Ryan Coogler gigantische budgetten krijgen om nog meer films te maken. En Michael B. Jordan gaat niet alleen meer Fruitvale Station-films maken. De van oorsprong Ugandese Daniel Kaluuya van Get Out gaat ook toffe dingen doen.”

Abdi: “Ik heb zo’n zin in de toekomst. Er zit zoveel potentie in Afrika.”

Wil je meer weten over wat Rowan, Ebissé, Abdi en Nicole van Black Panther vonden? Kijk dan hun videoboodschappen hieronder.

Bron: twitter.com

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons