Tijdens de Bosnische oorlog van '92 – '95 werden naar schatting 20.000- tot 50.000 vrouwen seksueel misbruikt. OneWorld Love sprak een aantal van hen. Het verwerkingsproces is voor velen pas net begonnen.
Ze was nog maagd toen ze werd gedwongen om met een Servische orthodoxe man te trouwen. In haar geboortedorp Vlasenica, 35 km van Srebrenica, wordt ze nog altijd voor een verrader aangezien omdat ze met de vijand, een Serv, huwde. Een goede vriendin van Sadzida werd vermoord voor haar ogen omdat zij een huwelijksvoorstel van een van haar Servische ontvoerders had afgewezen.
“Er is een gezegde: de mensen die je niet op straat kon begroeten voor de oorlog, konden je wel in bed krijgen tijdens de oorlog. Er werd mij verteld dat dit de enige manier was om mijn leven te redden.” Sadzida vertelt haar verhaal zonder blikken of blozen. Ze heeft kort in een Servisch kamp gezeten totdat ze op die ene bewuste dag naar een huis werd vervoerd waar ze maandenlang verbleef. “Overdag hadden we het goed en moesten we werken maar ’s nachts was het vreselijk. Als wij ze niet bevredigden zoals ze dat wilden, werden we mishandeld.”
Een van de Bosnische vrouwen die uit durft te komen voor wat er met haar gebeurd is. De foto is onderdeel van een project van het
Post-Conflict Research Center om seksueel geweld te beëindigen.
Foto: Midhat Poturović.
Blijven praten
Sadzida Hadzic, een Bosnische moslima, is een vrouw die altijd heeft geweigerd om in de anonimiteit op te gaan. Ze maakte van haar hart geen moordkuil en sprak twintig jaar geleden ook openlijk over haar misbruik. Toch wordt haar dat niet altijd in dank afgenomen. “Soms ga ik naar mijn geboortedorp Vlasenica. Dat zou ik eigenlijk niet moeten doen omdat ik daar niet meer welkom ben maar ik denk dat het belangrijk is dat ik spreek over wat er met mij gebeurd is.” |
Ondanks de vele therapiesessies die Sadzida achter de rug heeft blijft het verleden voor haar nooit afgesloten. “Als er gerechtigheid bestaat dan had dat er allang moeten zijn. Mijn man is al jaren geleden overleden en van de anderen verkrachters weet ik de naam niet, en dat geldt voor meer vrouwen.”
Taboe-onderwerp
Sadzida Hadzic’s verhaal staat niet op zichzelf. Tijdens de Bosnische oorlog van ’92-’95 werden volgens Amnesty International naar schatting 20.000 tot 50.000 vrouwen misbruikt, en te werk gesteld in een van de vele kampen langs de Servische grens. De plattelandsvrouwen, met een Bosniakse, Bosnisch-Kroatische, of Bosnisch-Servische entiteit, vinden het nog altijd moeilijk om over dit taboe-onderwerp te praten. De barrières worden gevormd door de religieuze en het conservatieve milieu waar de vrouwen uitkomen.
Dat de Bosnische oorlog ruim twintig jaar geleden plaatsvond, maakt het nog een stuk lastiger om de trauma’s te verwerken. Psychiater en oprichtster Branka Antic Stauber van de non-gouvermentele organisatie Snaga Zene ziet de complexiteit van het probleem dagelijks terug in haar praktijk. “Het trauma was net na de oorlog makkelijker behandelbaar geweest. Maar velen waren destijds vrij jong, vaak tieners, toen ze het slachtoffer werden van seksueel misbruik en in veel gevallen hebben zij nu een gezin. Velen van hen voelen zich schuldig en schamen zich. Een gevoel dat door de gemeenschap vaak instant wordt gehouden.”
Rechtsgang
20 jaar na de oorlog oefent de internationale gemeenschap nog altijd druk uit op Bosnië-Herzegovina. De Bosnische rechtsgang moet worden verbeterd en aan de internationale rechtsnormen voldoen. Het is een van de harde eisen van de Europese Commissie wil Bosnië-Herzegovina in de toekomst kans maken op toetreding tot de EU.
Ook de OVSE uit zijn kritiek op de rechtsspraak in het vooruitgangsrapport uit 2014.
‘In de tien jaar dat de afdeling voor oorlogsmisdaden bestaat, zijn er 111 rechtszaken geweest die verband houden met seksueel geweld. 36 zaken zijn opgelost. Het beleid voor de opsporing en vervolging van conflicten rondom seksueel geweld moet als een prioriteit worden gezien.’
Een woordvoerder van het Openbaar Ministerie in Bosnië-Herzegovina, Boris Grubesic zegt ‘geen informatie te hebben’ over het rapport van de OVSE. “In 2014 zijn er 119 mensen aangeklaagd voor het plegen van oorlogsmisdaden. Dat is het beste resultaat tot nu toe, maar het blijft moeilijk om exacte statistieken te geven over zaken die met seksueel geweld te maken hebben. De zaken die worden voorgeleid, zijn vaak complex en aanklachten worden vaak met verschillende oorlogsmisdaden in verband gebracht.”
Het Joegoslavië Tribunaal heeft zijn expertise gedeeld met de rechtbank van BIH dat in Sarajevo gevestigd is zodat zij de zaken die te maken hebben met seksueel geweld ging behandelen.
Het hele proces
Antic Stauber wordt als een pionier in het gebied. Ze begon afgelopen oktober samen met haar team voor de eerste keer in twintig jaar met het geven van therapiesessies aan de slachtoffers van seksueel geweld. Ook begeleidt en ondersteunt zij haar cliënten maandenlang in aanloop en tijdens de lange processen in de rechtbank. “De meesten vrouwen getuigden in het begin allemaal anoniem, maar steeds meer vrouwen leggen ook een verklaring af met hun volle identiteit dat de processen versneld. Dat is iets wat wij bereikt hebben.”
Deze vrouwen konden in het begin alleen behandeld worden voor symptomen van posttraumatische stres. Praten over het seksueel geweld was te pijnlijk. De vrouwen stuiten in hun naasten omgeving op een hoop onbegrip. Ze krijgen vaak de schuld het misbruik te hebben uitgelokt. Het is volgens Antic Stauber daarom des te moeilijker voor deze vrouwen om met deze ervaringen naar buiten komen. “De vrouwen weten vaak niet zo goed hoe ze deze gebeurtenissen met hun man moeten delen, en de mannen weten er op hun beurt niet mee om te gaan en leggen vaak de schuld bij zichzelf. Huiselijk geweld komt veel voor. We zien in de praktijk dat het trauma tot in de vierde generatie doorwerkt.” Het geven van therapie en de berechting van de daders is van cruciaal belang voor de slachtoffers, maar dat is niet genoeg, vindt Antic Stauber. Het gaat volgens haar om het hele proces van verzoening.
Een lang proces
Antic Stauber schreef samen met meer dan 70 experts uit de regio het advies-rapport ‘Transitie van Gerechtigheid’ en overhandigde dat in 2008 aan de Bosnische regering. Uit het rapport wordt duidelijk hoe complex de situatie eigenlijk is. Er wordt oa. gehamerd op een betere samenwerking tussen de Bosnische overheid en publieke instellingen. Daarnaast moet er aan waarheidsbevinding worden gedaan en moeten de vrouwen door professionals begeleidt worden tijdens de zitting.
De rechtbank van Bosnië-Herzegovina lijkt gehoor te geven aan het advies en heeft al wat aanpassingen gemaakt. Zo is er op de dag van de zitting een vrouwelijke rechter aangesteld die de gevoelige processen leidt, en is er voorafgaand aan een proces altijd professionele begeleiding aanwezig voor de vrouwen. De meeste rechtszaken die gerelateerd zijn aan seksueel geweld vinden plaats in de rechtbank van Bosnië-Herzegovina in Sarajevo. In de nabije toekomst gaat de rechtbank ook met de lagere rechtshoven samenwerken om kennis uit te wisselen dat de processen moet verbeteren. Antic Stauber: “Ik heb goede hoop dat we in de toekomst vooruitgang gaan zien en dat dit de processen ten goede zal komen.”
Lees hier deel 2 van de serie over seksueel misbruik ten tijde van Srebrenica.
