‘Voordat deze kliniek er was, konden we nergens heen’
Betaalbare zorg
De kliniek bestaat vijf jaar en is onderdeel van de Blue Star-keten in Ghana, een initiatief van de Britse ngo Marie Stopes International (MSI). Het concept is simpel: privéklinieken die lokale gemeenschappen bedienen, kunnen zich aansluiten bij de keten. Die biedt training aan de artsen en verpleegsters, en die korting geeft op de inkoop van medicijnen. In ruil betalen de klinieken een klein bedrag per jaar aan MSI en worden ze jaarlijks geïnspecteerd. Het doel is goede, betaalbare zorg beschikbaar te maken voor mensen met een laag inkomen. “Met deze kliniek bedienen we meer dan tienduizend mensen die niet bij reguliere gezondheidszorg terecht kunnen”, zegt Sandra Mills, die als medewerker van MSI een aantal klinieken in Ghana bezoekt en bijstaat.
Wachtlijsten
Ongeveer de helft van de zorg in Ghana is particulier. “Vooral in de steden gaan veel mensen naar particuliere klinieken, vaak opgezet door een gepensioneerde verpleegster of arts”, zegt de Nederlandse ambassadeur Hans Docter. “De zorg is er betaalbaar en je bent zeker dat je geholpen wordt. In de publieke sector zijn lange wachtlijsten, zijn medicijnen niet op voorraad en moet je vaak extra betalen voor zorg of medicijnen.” In Ghana bestaat een volksverzekering, voegt hij toe, maar iedereen met een beetje geld verkiest de particuliere klinieken.
Startkapitaal
Franchising is eigenlijk het ultieme voorbeeld van marktwerking in de zorg. “Het zijn private klinieken, dus ze moeten winst maken, anders bestaan ze niet”, zegt Bouwe-Jan Smeding, die bij de Nederlandse ambassade in Ethiopië werkt (waar 600 Blue Star-klinieken zijn). Maar dat lukt tot nu toe alleen door hulp van ngo’s zoals Marie Stopes. MSI helpt klinieken als er cashflowproblemen zijn, of vroedvrouwen die een eigen kliniek willen beginnen het startkapitaal bij elkaar te krijgen. Zou die hulp uiteindelijk niet overbodig moeten worden? “Ik denk dat er altijd een rol voor organisaties als de onze zal blijven om te bemiddelen tussen netwerken van klinieken en verzekeraars”, zegt Hayes, “maar op den duur zou je bijvoorbeeld wel willen dat de gemaakte kosten ook meer door klinieken zelf gedragen worden. Wij creëren immers kansen voor ze.”
Patiënten komen dezelfde dag nog aan de beurt
Marktwerking
De patiënten die in de wachtkamer van de kliniek in Bukoum Salaha zitten, komen nog dezelfde dag aan de beurt. Na hun behandeling moeten ze contant afrekenen. Kunnen ze dat wel? “We richten ons echt op arme vrouwen”, zegt Brendan Hayes, hoofd zorgmarkten van MSI. “We proberen nu de klinieken aan te sluiten op de volksverzekering. Dan hoeven patiënten in Ghana niet meer contant af te rekenen.” In andere landen, zoals Ethiopië, deelt MSI soms vouchers uit aan vrouwen zonder geld die een bepaalde vorm van zorgen, bijvoorbeeld een spiraaltje, nodig hebben. “Die kunnen ze inleveren en wij vergoeden de vouchers aan de eigenaren”, zegt Hayes.
Malaria en abortussen
Seksuele voorlichting is de kernactiviteit van Marie Stopes International en de Blue Star-klinieken. Maar langzaamaan wordt het pakket van diensten dat ze aanbieden uitgebreid. “Daar zit toch echt het gat in de markt”, zegt Hayes, “maar natuurlijk hebben de vrouwen die we bedienen ook aanvullende zorgbehoeften. Zo zijn veel vrouwen die in de Ghanese klinieken komen al moeder, en dus breiden ze uit met zorg voor kinderen onder vijf jaar. Ook is malariabehandeling mogelijk, of kunnen patiënten met longproblemen er terecht. Maar seksuele voorlichting blijft de hoeksteen, omdat het volgens Hayes een bijzonder kostenefficiënte manier is om bijvoorbeeld moedersterfte te voorkomen.
Smeding is het daarmee eens. De klinieken bieden bijvoorbeeld ook veilige abortussen aan. Daar “is zeker vraag naar”, zegt Smeding, “maar belangrijker is dat daar voorlichting aan gekoppeld wordt. Een abortus is relatief simpel, maar daarna moet een vrouw weten hoe ze een ongewenste zwangerschap kan voorkomen.”
Ideologisch debat
De Nederlandse overheid heeft het social franchise-model gesteund door MSI in 2009 en 2010 finanieel te steunen met 12 miljoen euro. Hoewel SRGR (seksuele en reproductieve gezondheid en rechten) een speerpunt vormt van het huidige ontwikkelingsbeleid, gaat er vanuit Den Haag op dit moment geen geld naar social franchisingprojecten. Er zijn ook geen Nederlandse ngo’s die zich er op toegelegd hebben. Maar sommige ambassades, zoals die in Ghana en Ethiopië, steunen direct lokale ngo’s die er mee bezig zijn. “Wij vinden social franchising een goede manier om er voor te zorgen dat gevoelige zorg op gebied van seksuele gezondheid goed en betaalbaar wordt aangeboden”, zegt Docter. “Maar we verwaarlozen het publieke systeem niet: we ondersteunen dezelfde zorg in publieke klinieken.”
Niet de enige
Marie Stopes International heeft in zeventien landen in Afrika en Azië ketens van privéklinieken. Pakistan heeft de meeste MSI-klinieken. In India was de naam BlueStar al bezet door een groot airconditionbedrijf, dus werd er gekozen voor een andere naam. Ook in Jemen wordt een andere naam gevoerd, vanwege culturele gevoeligheden.
MSI is niet de enige ngo die zich bezighoudt met social franchising. Bijvoorbeeld DKT International en PSI voeren soortgelijke programma’s uit. Er zijn vooralsnog geen Nederlandse organisaties die zich op grote schaal bezighouden met social franchising.
In een kritische studie uit 2011 uit het vakblad Reproductive Health Matters wordt opgemerkt dat er nog nooit echt onderzoek is gedaan naar de effectiviteit van social franchising in vergelijking met overheidszorg. Onderzoekers stellen de vraag of het geld dat naar het uitrollen van social franchising is gegaan, niet beter besteed was geweest aan gezondheidszorg door nationale overheden. Minister Ploumen geeft desgevraagd aan dat niet zo interessant te vinden. “Er zijn wel degelijk onderzoeken die aantonen dat performance-basedhealthcare effectief is. En ik ben ook in heel veel sjieke ziekenhuizen geweest, die toch helemaal leeg waren”, zegt ze. “We kunnen wel een ideologisch debat voeren over publiek versus privaat, maar ik weet niet of dat wat oplevert voor de vrouwen in Accra die goede zorg nodig hebben.”
