Op haar zestiende stierf haar moeder aan aids. Nog geen twee jaar later verloor ook haar vader het leven door dezelfde ziekte. “Het moeilijkste moment uit mijn leven heeft mij ook het meest gevormd”, zegt Kundai Chinyenze (37) met een halve glimlach. De pijnlijke ervaring werkt motiverend. Samen met haar collega’s van het International Aids Vaccin Initiative (IAVI) werkt ze aan een vaccin tegen aids. En dat is hoognodig: volgens UNAIDS zijn nu ongeveer 35 miljoen mensen besmet met hiv en komen daar dagelijks 6.000 mensen bij.
MicrobicidenVoorbeelden van microbiciden die zouden kunnen helpen om soa’s te voorkomen zijn een ring, diafragma, gel of ander product dat in de vagina of het rectum kan worden geplaatst. Behalve dat het product werkt – en dus inderdaad het virus geen kans geeft – moet het ook, bijvoorbeeld, comfortabel en toegankelijk zijn. Er zijn nog geen microbiciden wettelijk goedgekeurd voor gebruik.
Waar begon je onderzoek naar hiv/aids?
“In 2003 opende ik samen met anderen de eerste hiv-kliniek in Zimbabwe. Daar behandelde ik alleen maar mensen die al ziek waren. Ik wilde meer stroomopwaarts, dus besloot ik me in te zetten voor het ontwikkelen van microbiciden: ‘producten’ die in de vagina of het rectum worden geplaatst en geleidelijk antivirale middelen afstaan.”
Het wordt dus geplaatst in de vagina. Dat brengt het voorkomen van hiv in handen van vrouwen. Is er geen mogelijkheid voor mannen om ook de verantwoordelijkheid te nemen?
“Een condoom dragen. Vrouwen zijn vaak kwetsbaarder, vooral in Afrika, waar ze lang niet altijd kunnen kiezen voor veilige seks. Als ze hun partner vragen om een condoom te dragen, geeft hij daar geen gehoor aan of wordt hij boos omdat zij hem niet vertrouwt. Microbiciden ziet een man niet en voelt hij niet tijdens de seks. Dit zou een vrouw de optie geven om zichzelf te beschermen. It empowers her.”
Waarom ben je toch overgestapt van het ontwikkelen van microbiciden naar het ontwikkelen van een vaccin?
“Ondanks dat microbiciden vrouwen meer kans geven om zichzelf te beschermen, is het geen optie voor kinderen en mannen. Maar vaccins, daarentegen, zijn al eerder succesvol gebleken voor iedereen. Kijk maar naar de pokken en de mazelen. Als een vaccin mensen voor een langere tijd beschermt tegen hiv, zouden we het virus binnen twee of drie generaties kunnen uitroeien.”
Oneerlijk?Vrouwen hebben biologisch gezien twee keer zoveel kans dan mannen om besmet te raken met hiv tijdens seks. Dit komt onder meer door de langdurige tijdsperiode dat het vaginale vlak is blootgesteld aan geïnfecteerd sperma en doordat het weefsel in de vagina cellen bevat die makkelijker binnen te dringen zijn door het virus.
Op wat voor manier speelt cultuur een rol?
“In Afrikaanse samenlevingen hebben vrouwen vaak de taak om voor de zieken te zorgen. Ze worden zo meer blootgesteld aan hiv. Als een vrouw zwanger is, wordt ze getest op hiv. Vaak blijkt dan pas dat een koppel besmet is. De vrouw is dan wel eerst gediagnosticeerd met hiv, maar dat betekent niet dat zij ook de eerste in de relatie was die besmet raakte. Veel vrouwen hebben moeite hun man te vertellen dat ze positief zijn getest, omdat ze vervolgens worden beschuldigd van vreemdgaan, mishandeld worden of uit huis worden gezet.
Soms is er een stel waarbij de man positief is getest en de vrouw negatief. Toch kan zij zelfs met die kennis alsnog besmet raken. In bepaalde culturen willen vrouwen graag zwanger worden, omdat ze dan meer respect krijgen in de gemeenschap. Ze laten zo zien dat ze vruchtbaar zijn en kinderen kunnen baren. Sommige vrouwen riskeren dus hun leven door seks te hebben met hun besmette man, alleen maar om zwanger te worden.”
Wat zette je ertoe om je te verdiepen in hiv?
“Het staat me scherp bij. Toen ik thuis kwam van school stonden er allemaal mensen voor de deur. Ik had die dag mijn eindexamenresultaten gekregen en ik was er heel blij mee. Diezelfde ochtend, voordat ik naar school ging, was mijn moeder enthousiast en nieuwsgierig naar de resultaten, net zoals ik. ’s Middags toen ik thuis kwam was ze aan het ijlen en herkende ze me niet meer. Ze snapte niet wat er om haar heen gebeurde. In de paar uur dat ik op school zat, was ze mij vergeten. Nu weet ik dat ze op dat moment leed aan het aids dementia complex.
Niemand vertelde me wat er met mijn moeder aan de hand was. Destijds hing er een groot stigma aan hiv. Het was een beschamende ziekte waar mensen niet mee geassocieerd wilden worden. Kinderen wilden ze niet belasten met de kennis. Die eerste avond in het ziekenhuis wachtte ik tot de dokter langskwam. Ik vroeg hem wat er met haar aan de hand was. ‘We praten niet over dit soort dingen met kinderen’, antwoordde hij. Later hoorde ik de verplegers over mij praten: ‘dat is de dochter van de vrouw met hiv.’ Op dat moment beloofde ik mezelf dat ik alles te weten zou komen over deze ziekte, waarop ik vervolgens geneeskunde ging studeren.”
Sharing is caring“Mensen vragen mij wel eens waarom ik zo vrij praat over de dood van mijn ouders. Dat komt omdat het de eerste keer zoveel positieve gevolgen had: nadat ik tien minuten had gepraat in een kerk, zochten meer dan 300 mensen contact met me. Ze vertelden hun verhaal, vroegen om advies. Mijn praatje had mensen geholpen om hun problemen onder ogen te komen.”
Hoe staat het er nu voor met het taboe op praten over hiv?
“Het stigma is nu minder groot, omdat mensen minder bang zijn sinds de komst van antivirale middelen. In die tijd betekende het je doodvonnis, als je gediagnosticeerd was met hiv. Er waren nog geen medicijnen, dus het was gewoon wachten tot je dood ging. Het stigma bestaat nog wel, wereldwijd. Dat komt door de manier waarop je besmet raakt met hiv: onbeschermde seks en de morele vraagstukken die daarmee raken. Mijn vader stierf twee jaar na mijn moeder. Ik deed alsof ik niet wist dat hij aids had. Als ik het zou zeggen zou ik daarmee hem beschuldigen van vreemdgaan of insinueren dat zijn vrouw hem bedroog.”
Vrouwen werken met hun hart.
Hoe zie jij de toekomst van hiv voor je?
“We moeten dat vaccin vinden en hiv uitroeien! Ik zou het geweldig vinden als mijn drie kinderen beschermd waren tegen hiv. Als ze niet bang zouden hoeven te zijn om verliefd te worden en een partner te hebben. Of je nou arm of rijk bent; we zijn allemaal mensen en maken allemaal fouten. Sommigen vergeten een condoom om te doen, sommigen kunnen er niet voor kiezen bij hun partner en sommigen worden gedwongen tot seks.
Om dit te bereiken hebben we wel meer vrouwen nodig in het veld. Vrouwen begrijpen de uitdagingen waar andere vrouwen voor staan. Bovendien hou ik van de passie van vrouwen. Ik wil niet zeggen dat mannen geen passie hebben, maar vrouwen werken met hun hart. Ze zijn begripvol en leven mee. We zijn geen machines; we luisteren naar de verhalen.”
