Een Braziliaanse held die gay is?

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Mooier kon Arthur Japin het niet krijgen. Bij de opening van de Olympische Spelen in Rio op 5 augustus vloog een replica van Santos-Dumonts eerste vliegtuigmodel, de 14bis, over Rio. Bijna eerherstel voor een wat vergeten held, die met de Amerikaanse gebroeders Wright strijdt om de titel ‘uitvinder van het vliegtuig’. De discussie over wie ruim honderd jaar geleden nu het vliegtuig uitgevonden heeft is met de opening van de Olympische Spelen dan ook weer opgelaaid.

“Waarom kan een held niet gay zijn?”, daagde Arthur Japin, zelf homoseksueel, een bomvolle zaal op het literaire festival FLIP in het Braziliaanse Paraty (van 29 juni tot 3 juli) uit. De zaal lag aan zijn voeten en de Nederlander had de middag van zijn leven.

japin in Brazilie
Japin bekijkt de goudkleurige bol met het hart van Santos-Dumont. Foto: Wies Ubags

In De gevleugelde beschrijft Japin hoe Alberto Santos-Dumont, zoon van een stinkend rijke koffieplanter, naar Parijs gaat om zich als ingenieur te bekwamen. Zijn vader heeft de plantage verkocht en met de enorme opbrengst hoeft Alberto zich nooit zorgen om geld te maken. Hij kan zich helemaal wijden aan zijn passie: een apparaat ontwikkelen waarmee hij kan vliegen. Het begint met een luchtballon die je kunt sturen en eindigt daadwerkelijk met apparaten met vleugels, zoals de 14bis en de Demoiselle, die beide nog in het Luchtvaartmuseum in Rio de Janeiro zijn te zien. Daar ligt overigens in een goudkleurige bol met sterretjes ook het hart van de held. Waarom dat daar terecht is gekomen, vertelt Japin in zijn roman.

Talloze keren waagt Santos-Dumont met zijn creaties zijn leven. Hij eindigt in bomen en in sloten en dat hij niet zwaar gewond is geraakt of om het leven is gekomen, mag een wonder heten. Dat hij een held was, is boven alle twijfel verheven. Japin laat deze held met vrouwelijke sieraden rondlopen en borduren en breien. Hij heeft een verhouding met zijn Franse mecanicien Albert.

Liefde voor de vrijheid

De Braziliaanse schrijver en uitgever Cláudio Soares schreef een lovende recensie over De gevleugelde en schreef zelf ook een roman en een korte biografie over Santos-Dumont. Hij noemt Japins roman in zijn recensie “een bewijs van liefde voor de vrijheid” en zegt hierover: “De vrijheid om te vliegen, te dromen, lief te hebben en dergelijke. Santos-Dumont stelde zich niet te tevreden met de beperkingen die zijn tijdperk hem oplegde.” Soares is zeer voorzichtig over de seksuele voorkeur van Arthur Japins held. “Over zijn seksualiteit weten we weinig. Hij was behoorlijk discreet en verfijnd.”

Elke periode vraagt om een herinterpretatie van historische figuren en nu zou weleens de tijd aangebroken kunnen zijn dat Santos-Dumonts seksualiteit onder de loep genomen wordt, meent Soares. De Braziliaan vindt dat Japin met De gevleugelde “zeer actuele en belangrijke thema’s” aan de orde heeft gesteld. “Dit verdient een diepgaande reflectie, onderzoek en debat. Ondanks dat hij een Braziliaans icoon is, is er nog veel onduidelijk over hem. Santos-Dumont is nog een sfinx, zelfs in Brazilië.”

Aseksueel

Terugkijkend naar zijn trip naar Brazilië deze zomer zegt Japin zelf: “Wat me vooral is bijgebleven is dat echt iedereen zei: we weten allemaal dat hij homo was, maar niemand zegt het ooit! Een hele toffe, goeie man, die echt niet discrimineert, dat weet ik zeker, opperde zelfs dat Alberto waarschijnlijk aseksueel is geweest. Dat schokte me wel. Kennelijk is het idee dat iemand geen seksueel leven heeft makkelijker te aanvaarden dan dat hij een homoseksueel leven heeft. Het is me, heb ik het idee uit de reacties, erg in dank afgenomen dat ik dit open heb gegooid.”

Het is me, zo blijkt uit de reacties, erg in dank afgenomen dat ik dit heb open gegooid

Op het literaire festival in Paraty betoogde de Nederlandse auteur dat de strijd voor homorechten eigenlijk toch al een gepasseerd station moet zijn en hij werd onthaald met een daverend applaus. “Ik word verliefd op mijn personages. Het zijn allemaal outsiders, die worstelen om zichzelf te kunnen zijn. Als Santos-Dumont over de daken van Parijs vloog, was hij waar hij wilde zijn, in de lucht. De mensen renden dan naar boven om met een witte zakdoek te zwaaien. Dat was zijn contact met de wereld”, zei Japin tegen zijn Braziliaanse publiek. Dat was zo verliefd op hem geworden dat het witte zakdoeken tevoorschijn haalde om naar hem te zwaaien.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons