Migrantenouderen 10 keer vaker kans op armoede: ‘Ik heb geen leven meer’

Pedro Andrade (86) schuift twee grote multomappen met administratie opzij en legt een bruinleren doosje op tafel. Hij klapt het deksel naar achteren en een gouden speldje van de Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV) komt tevoorschijn. “Deze kreeg ik toen ik vijftig jaar lid was”, zegt hij. De pensionado, die in 1970 als gastarbeider uit Kaapverdië kwam en jaren in de Rotterdamse staalindustrie werkte, grijpt een dik Nederlands-Portugees woordenboek dat met grote stukken tape bij elkaar wordt gehouden.

Andrade slaat het boek open. De woorden ‘waardevol’, ‘waardig’ en ‘waardigheid’ springen van het papier door alle onderstrepingen en aantekeningen die Andrade er in het rood bij gezet heeft. Terwijl hij naar de woorden wijst zegt hij: “Ik heb geen leven meer.” Twee jaar geleden belandde een vonnis van de rechter op Andrades deurmat. Zijn energieleverancier had hem aangeklaagd vanwege achterstallige betalingen. De rechter achtte Andrade schuldig en hij moest honderden euro’s terugbetalen. “Uit het niets!” zegt hij. “Ik heb nooit een dagvaarding gehad!”

Artikel gaat verder onder de foto.

Het lukte Andrade zijn betalingsachterstand weg te werken, maar toen hij de kosten van het deurwaardersbureau nog te moeten betalen. Een schuld van bijna drieduizend euro, waar nu nog iets minder dan tweeduizend euro van over is. Waar die kosten vandaan komen, weet Andrade niet. Hij leunt voorover uit zijn stoel. “Heel mijn leven heb ik alles gedaan wat ik moest doen. En nu word ik vies gemaakt.”

Uit onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) blijkt dat ouderen met een niet-westerse migratieachtergrond, zoals Andrade, een tot wel tien keer hogere kans hebben om in armoede te leven dan ouderen zonder migratieachtergrond. In 2022 becijferde het CBS dat gemiddeld één op de vier 55-plussers uit ‘vluchtelingenlanden’ (zoals Syrië, Afghanistan en Irak) jarenlang leeft van een inkomen onder het sociaal minimum, oftewel minder dan 1266 euro per maand. Hetzelfde geldt voor ongeveer één op de vijf ouderen uit Marokko, Turkije en China en één op de acht ouderen uit Suriname en de Nederlandse Antillen. Ter vergelijking: slechts één op de vijftig ouderen zonder migratieachtergrond leeft langdurig onder het sociaal minimum.

Stichting Ik Wil-medewerkers1 Esra en Ziya Altmis, moeder en zoon, noemen het zogenoemde AOW-gat de hoofdoorzaak voor de financiële problemen bij migrantenouderen. Als je in Nederland woont, bouw je rechten op die je vanaf je 67e toegang verlenen tot een basisinkomen vanuit de Algemene Ouderdomswet (AOW). Dat moet voorkomen dat ouderen in Nederland in armoede leven. Blijf je je hele leven in Nederland wonen, dan heb je vanaf je 67e 100 procent AOW-rechten en ontvang je per maand zo’n 1260 euro. Maar mensen die jaren in het buitenland wonen of pas op latere leeftijd naar Nederland komen, bouwen minder rechten op en krijgen dus een lager basisinkomen. Dat zogenoemde ‘AOW-gat’ komt vaak voor bij migrantenouderen, die daardoor algauw honderden euro’s per maand mislopen.

In de afgelopen twintig jaar beschreven verschillende onderzoekers meermaals de extra precaire situatie van migrantenouderen. Desondanks gebeurde er weinig om het tij te keren. Integendeel. Uitkeringen werden de afgelopen jaren juist versoberd, zegt de Landelijke Cliëntenraad (LCR) – een organisatie die opkomt voor mensen met en uitkering. Ook allerlei inkomensondersteunende maatregelen zoals de bijzondere bijstand voor onverwachte en onvoorziene kosten worden duidelijk minder vaak toegekend. Ondertussen daalt de koopkracht van migrantenouderen al jaren, stelt het CBS. En de groep die last heeft van deze problematiek wordt alleen maar groter. Lucía Lameiro García van het Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten (NOOM) gaat uit van een verdrievoudiging van het aantal migrantenouderen in de komende 25 jaar. Cijfers van het CBS bevestigen dat beeld.

Artikel gaat verder onder het kader.

Decennialang had Andrade een goed leven. Op zijn 34e kwam hij als gastarbeider vanuit Kaapverdië naar Nederland. Hij ging aan de slag in de metaalindustrie in Rotterdam en werkte onder andere als inpakker en schoonmaker bij staalbedrijf Nedstaal. Doordat hij zoveel mogelijk overuren maakte verdiende hij goed. Loonstrookjes uit de jaren 80 laten zien dat hij rond de 3200 gulden per maand binnenkreeg. Genoeg om hem, zijn vrouw en zoon te onderhouden.

Ook als gepensioneerde was zijn leven prima. Toegegeven, zijn pensioen was met zo’n 125 euro per maand verrassend laag voor iemand die ruim dertig jaar gewerkt had. En hij kreeg geen volledige AOW omdat hij een deel van zijn volwassen leven in Kaapverdië had doorgebracht. Maar met de steun van de ‘aanvullende inkomensvoorziening ouderen’ (AIO) – de bijstand voor ouderen – kwam hij, inmiddels als alleenstaande, de afgelopen jaren wel rond.

Met de hulp van een thuiszorgmedewerker bracht Andrade in kaart wat er nou precies gebeurd was met de energieleverancier. Tussen 2018 en 2020 verdriedubbelden zijn jaarlijkse energiekosten, terwijl het jaarlijkse voorschot dat hij moest betalen met honderden euro’s daalde. Waar hij eerder geld overhield aan het eind van het jaar, bouwde Andrade in 2018 en 2019 een betalingsachterstand op. Naar eigen zeggen hoorde hij daar niks over.

Door het vonnis kreeg Andrade een bewindvoerder en verloor hij de controle over zijn geld. Met zijn onvolledige AOW, AIO-aanvulling en gebrekkige pensioen leefde hij al van een inkomen onder bijstandsniveau. Dat is al vreemd, want in theorie vult de AIO je inkomen aan tot het sociaal minimum, maar sinds het vonnis is Andrades financiële situatie extra lastig. Hij kon zijn zorgpremie niet meer betalen en zag zich gedwongen om zijn aanvullende verzekering op te zeggen, waardoor hij nu zelf zijn medische pedicure en gebitsbehandeling moet betalen. Tripjes zitten er niet meer in, en het vlees voor de Kaapverdische eenpansmaaltijd ‘cachupa’, een van zijn favorieten, kan hij niet meer betalen.

Artikel gaat verder onder de foto.

In principe kan het AOW-gat gedicht worden met de AIO, de bijstand voor ouderen. Maar door taalbarrières, culturele verschillen en gebrekkige digitale vaardigheden weten veel migrantenouderen hun weg niet te vinden in de wirwar van regeltjes en online overheidsdiensten. Daardoor lopen ze voorzieningen mis die hun financiële last zouden kunnen verlichten, zoals de AIO.

Stichting Ik Wil merkt dat er tijdens het inloopspreekuur steeds meer migrantenouderen komen die zich zorgen maken over hun inkomen. Mensen zoals Amino Abukar Mukthar (67), die sinds twee jaar AOW krijgt. Omdat ze pas op haar 54e vanuit Somalië naar Nederland kwam, is haar basispensioen een stuk lager. Ze heeft een inkomen van zevenhonderd euro per maand. Mukthar woont samen met haar dochter en kleindochter. Zij betaalt de huur, haar dochter het eten. “De vakantietoeslag van mijn dochter sparen we voor wanneer we een maand niet rond kunnen komen”, zegt ze.

Andrade zit nu nog met een schuld van iets minder dan tweeduizend euro voor de kosten van het deurwaardersbureau, die hij moet betalen. Zijn thuisbegeleider probeert uit te zoeken waar de kosten vandaan komen, maar heeft slechts één uur per week voor hem. Is er misschien iets misgegaan vanwege een taalbarrière? De vraag is olie op het vuur. “Ik begrijp alles”, zegt hij terwijl hij weer naar zijn woordenboek wijst.

De rechtbank van Rotterdam kan niet op een individuele zaak ingaan, maar laat in een reactie op het verhaal van Pedro Andrade weten: “Als iemand niet op zitting verschijnt toetst de rechter aan allerlei formaliteiten om vast te kunnen stellen of iemand op de hoogte had moeten zijn van de zitting. Als dat het geval is kan de rechter besluiten om de zaak bij verstek (dus zonder degene die is opgeroepen) te behandelen.” Verder herkent de rechtbank de negatieve impact van deurwaarderskosten op iemands schuld. Zij geeft aan meerdere projecten te hebben lopen om mensen daarbij te helpen.