DJ Edna Martinez: ‘Via picó voer ik een levend gesprek met Afrika’

Ze zijn kleurrijk, luid en niet weg te denken uit het straatbeeld van sommige wijken in Colombiaanse steden: zogeheten ‘picó’s’, uitbundig versierde geluidsinstallaties, met de hand gebouwd en beschilderd door buurtbewoners om harde, ritmische muziek te laten klinken bij feesten op straat.

De Colombiaanse dj en curator Edna Martinez (1989) gaat nog iets verder: voor haar zijn picó’s niet zomaar geluidsinstallaties, maar ‘gedurfde uitingen van identiteit, gemeenschap en alledaags verzet’. Op zaterdag 8 november is Martinez een van de performers die op het internationale muziekfestival Le Guess Who? in Utrecht draaien, op een avond die Martinez zelf samenstelde. De line-up van haar programma (Edna Martinez presents PICÓ) bestaat uit ARN4L2, BCLIP, Edna Martinez, Nayi Lokura en Wilfred Guerrero.

Wat staat bezoekers die voor het eerst picó-muziek horen te wachten?

“Picó is muziek met een attitude: het is sterk, melodieus en ongegeneerd luid. De muziek zelf is een mix van Afrikaanse, Caribische en andere ritmes van over de hele wereld. Het is nogal een sfeer: als een picó speelt, trilt alles, straten, mensen, de atmosfeer…”

“Picó heeft een soort universele energie. Zelfs als mensen het nog nooit eerder hebben gehoord, kunnen ze de vitaliteit ervan onmiddellijk voelen. De festivalsetting helpt daarbij. Die stelt het publiek in staat om picó echt te ervaren als een levend stuk cultuur. Ik hoop dat mensen erdoor gegrepen worden.”

Wat maakt een picó anders dan andere geluidsinstallaties?

“Picó’s zijn meer dan hun enorme luidsprekers of de handgeschilderde kunst, hoe opvallend beide ook zijn. Picó’s onderscheiden zich echt door de rol die ze vervullen in de gemeenschappen die eromheen dansen. Picó-dj’s draaien bijvoorbeeld niet alleen hun muziek, ze zijn ook onderwijzers voor de volgende generatie: ze geven hun repertoires, die zijn opgebouwd uit een wijd spectrum aan muzieksoorten, door. Als een picó speelt, hebben alle mensen die eromheen dansen het gevoel dat de machine ook van hen is.”

Hoe kwam jijzelf met de picócultuur in aanraking?

“Ik ben opgegroeid in Cartagena, een toeristische stad in de Colombiaanse Cariben met een koloniale, maar ook erg muzikale geschiedenis. Picó is daar niet iets wat je ‘ontdekt’; het is er gewoon. Picó-installaties zijn deel van de soundscape, het muzikale landschap, en van de culturele hartslag van de stad. Ik ben altijd omringd geweest door muziek en door dans; als kind luisterde ik naar de platen die we thuis hadden en bedacht ik allerlei choreografieën.”

“In de Colombiaanse Cariben, zoals de steden Cartagena, Barranquilla en Santa Marta, is picó onderdeel van het dagelijks leven. Wel is het vaak naar de marge geduwd en wordt het lang niet altijd erkend als cultureel erfgoed. Maar het leeft op straat, op de feesten, in de kleine alledaagse momenten. Buiten de Cariben is het niet heel bekend, zelfs in Colombia zelf niet. Daar komt langzaam verandering in, bijvoorbeeld dankzij internationale festivals.”

In een promotievideo voor het Le Guess Who? Festival zeg je: ‘Picó is herinnering, identiteit, migratie en pure vreugde.’ Wat bedoelde je daarmee?

“Picó is voor mij een levend gesprek met Afrika en met de rest van de wereld. Sommige ritmes en melodieën in picósets zijn afkomstig van de andere kant van de Atlantische Oceaan en bevatten teksten in talen als Igbo, Lingala, Xhosa (Inheemse talen uit West-, Midden- en Zuid-Afrika, red.) en Kreyòl (een taal die op Haïti ontstond onder tot slaaf gemaakten, red.). Die herinneringen, identiteiten en migratieverhalen komen allemaal samen in picó. Dat maakt het pure vreugde.”

“Picó is ook een instrument van herinnering en verbondenheid, omdat het me in staat stelt om mijn Caribische roots tot uitdrukking te brengen, ongeacht waar ik ben. In al mijn sets hoor je de wortels, geschiedenis en de energie terug van de wereld waarin ik ben opgegroeid.”

Hoe belangrijk is picó voor jou, persoonlijk en als DJ?

“De cultuur van picó klinkt door in elk geluid van mijn sets. Ze deelt haar wortels met andere muziektradities, zoals reggae en dub, die net als picó muziek naar de straat brengen en een gevoel van gemeenschap creëren. Maar picó heeft ook zijn eigen veelzijdige spectrum aan klanken en genres. Picó is energiek, neemt ruimte in en zit vol vreugde. In mijn sets probeer ik al die dingen samen te laten komen.”

In een eerder interview zei je dat jouw eigen identiteit wordt gevormd door het feit dat je deel uitmaakt van de Latijns-Amerikaanse diaspora. De Cariben zijn natuurlijk een gebied waar veel diaspora’s samenkomen. Heeft dat de picó-cultuur gevormd?

“Absoluut. De Cariben zijn gevormd door eeuwenlange gedwongen migratie. In die pijnlijke context werd muziek zowel een overlevingsmechanisme als een vorm van verzet. Picó is gemaakt door de mensen die historisch gezien onderaan de koloniale machtsverhouding stonden en gedijt in een regio die nog steeds wordt gevormd door extractie en uitbuiting, bijvoorbeeld door toerisme. Het is een bewijs van zowel veerkracht als aanhoudende strijd. In mijn sets probeer ik de ervaringen van Caribische gemeenschappen tot leven te wekken.”

Je kondigde aan dat je, voor je optreden op 8 november, een ‘intergenerationele line-up’ hebt samengesteld. Waarom vond je dat belangrijk, en waar heb je de artiesten op uitgekozen?

“Ik zocht naar artiesten die verschillende facetten van picó’s geschiedenis en geluid konden vertegenwoordigen. Kwaliteit en authenticiteit stonden centraal, evenals hun verbinding met het bredere verhaal van picó. Ik wilde een levend verhaal van deze cultuur vertellen. Daarom vond ik het ook belangrijk dat mensen van verschillende generaties in de line-up stonden: om de continuïteit van het genre te benadrukken. Picó is een gesprek door de tijd heen: de oudere dj’s geven kennis en energie door aan de jongere, en krijgen ook weer kennis en energie terug.”

Je bent niet alleen curator van de avond, maar draait zelf ook. Hoe zie jij jouw rol in het programma?

“Als curator en performer zie ik het als mijn taak om de performers van verschillende generaties en regio’s met elkaar te verbinden, maar ook om het Caribische gebied met Europa, en het verleden met het heden te verbinden. Het gaat voor mij om het creëren van een verhaal waarin het publiek picó kan ervaren als iets krachtigs en levendigs. Want het gaat uiteindelijk niet om de luide, felgekleurde installaties; het gaat over een cultuur die leeft en in beweging is.”