Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Ze zijn trots op hun Molukse afkomst. De 33-jarige* Romy Rondeltap (familienaam Tahitu) en Phaidra Lawalata zijn een van de eerste Moluks-Nederlandse vrouwen die traditionele culturele tatoeages op hun gezicht hebben laten zetten. Ze willen daarmee een beweging in gang zetten onder Molukse vrouwen van alle leeftijden, om de identiteit van hun voorouders uit te dragen. Dat was vóór de koloniale geschiedenis van de eilandengroep namelijk heel gebruikelijk: met tatoeages liet je zien dat je bij het Molukse volk hoorde. Vanaf de kolonisatie kwam die identiteit vaak onder druk te staan en de gezichtstatoeages verdwenen vanaf het moment dat de eerste Europeanen voet aan wal zetten.
Hoe duizenden Molukkers in Nederland terechtkwamen
Op 25 april vieren Molukkers de geboorte van de Republiek der Zuid-Molukken (Maleis: Republik Maluku Selatan, RMS). Die werd in 1950 uitgeroepen op het Molukse eiland Ambon. In Indonesië en de Molukken waren veel Molukkers niet veilig. Daarom werden 12.000 Molukkers door de Nederlandse overheid onvrijwillig naar Nederland gehaald. Zij werden onder meer ondergebracht in voormalige concentratiekampen en later in Molukse wijken. Pas in 1970 wordt een officieel einde gemaakt aan de ‘tijdelijke’ situatie. Inmiddels leven zo’n 70.000 Molukkers in Nederland.
De Republiek der Zuid-Molukken is een niet-erkende staat. De regering van de republiek opereert in ballingschap vanuit Nederland.
Invloeden
De komst van de Portugezen op de Molukse eilanden in 1511 zien Rondeltap en Lawalata als het begin van de kolonisatie. “Onze verwoesting, want sindsdien werden er geen gezichtstatoeages meer gezet”, vertelt Rondeltap. Dat werd door de Portugezen expliciet verboden: “Oude aspecten die toen bij de cultuur hoorden, moesten verdwijnen. Het was kleren aan en tattoos af.”
“Wat ons bindt is juist onze geschiedenis en de spiritualiteit
Op de Molukken zijn daarna altijd invloeden van buitenaf gebleven. Na de komst van de Portugezen en even later de Spanjaarden hebben de Nederlanders en de Engelsen hun stempel gedrukt op de eilandengroep. Ook nu nog worden de Molukken niet erkend als eigen staat en vallen ze politiek gezien onder Indonesië. Toch is de onderlinge verbondenheid tussen Molukkers sterk en vormen ze ook in Nederland een hechte gemeenschap.
Rondeltap: “Wat ons bindt, is juist die geschiedenis, onze spiritualiteit en de pelaschappen1.” Die verbondenheid willen Rondeltap en Lawalata uitdragen met de traditionele tatoeages, en door andere Molukkers daartoe ook te bewegen.
Oorspronkelijk stonden de tatoeages, of markeringen, symbool voor families, dorpen of clans. “Het was een soort paspoort om te laten zien wie je bent, waar je vandaan komt en wat je status is”, legt de Moluks-Nederlandse tatoeëerder Joe Patty (32) uit. Hij zet uitsluitend dit soort traditionele tatoeages, bij tattooshop Manifacto in Amsterdam, en heeft ook die van Rondeltap en Lawalata gezet.
Toen de Molukse gemeenschappen nog geen schrift hadden, werden verhalen vooral mond op mond verspreid, of zong men liederen om te communiceren. “Die verhalen werden op het lichaam getatoeëerd om ze vast te leggen en door te geven aan de volgende generatie”, vertelt Patty. Dit gebeurde niet alleen in de Molukse cultuur: ook door de Maori in Nieuw-Zeeland en de Inuit in Canada werden tatoeages op deze manier gebruikt, net zoals gezichtsversieringen bij veel andere oorspronkelijk gemeenschappen gebruikelijk zijn.
Bovennatuurlijke ervaring
In de Molukse cultuur waren het voornamelijk vrouwen die de verhalen doorgaven. Dit werd gesymboliseerd met tatoeages op de kin: een tekening die uit de mond loopt als een soort spraakwaterval. De drie lijnen vertellen het migratieverhaal van de voorouders – zoals dat volgens de overlevering bekend is. “De lijnen staan voor de drie rivieren die ontspringen in de berg Nunusaku, de plek waar onze voorouders vandaan zouden komen. Dat is een mythische plek op het moedereiland Seram, waar de zogeheten levensboom staat. Op de plek waar die rivieren zich van elkaar afscheiden, trokken onze voorouders volgens het verhaal weg van Seram, naar de andere Molukse eilanden”, vertelt tatoeëerder Patty.
“Wij Molukkers zien meer dan mensen uit het Westen
Dit soort mythische verhalen en de spiritualiteit die erbij hoort, spelen in de Molukse cultuur een grote rol. “Wij zien meer dan mensen uit het Westen”, stelt Rondeltap. Toen ze haar eerste tatoeage zette, had ze naar eigen zeggen een ontmoeting met haar voorouders.“Dat was een bovennatuurlijke ervaring. Ik zag mijn voorouders recht voor mijn gezicht en ze zeiden: ‘Wij dragen jou, omdat jij ons draagt’. Toen wist ik dat ik het goed had gedaan.”
Beweging
Rondeltap en Lawalata willen zo veel mogelijk andere Molukse vrouwen stimuleren om terug te grijpen naar de identiteit van hun voorouders door gezichtstatoeages te laten zetten. Daarom zijn ze een beweging gestart. “Het is een wereldwijde movement om je identiteit te reclaimen”, legt Rondeltap uit. Want het terughalen van traditionele gezichtstatoeages zien de Molukse vrouwen als een vorm van cultuurbehoud. Ze zijn trots op hun identiteit, cultuur en afkomst. Rondeltap: “Nu sta ik eindelijk ergens voor.” Ze had al veel tatoeages, maar nog niets typisch Moluks. “Mijn ‘normale’ tatoeages zijn nooit met dezelfde spirit gezet als mijn culturele tatoeages”, vertelt ze.
Maar de gezichtstatoeages worden niet door iedereen mooi gevonden. De vrouwen krijgen regelmatig opmerkingen naar hun hoofd. “Ik zie mensen kijken, of ze zeggen: ‘Je gezicht is zo mooi, echt zonde!’” Rondeltap werkt als tandartsassistente en draag met opzet shirts met lange mouwen, om de tatoeages op haar armen te verbergen. De tatoeage op haar kin zit verstopt achter haar mondkapje: “Ik heb vaak geen zin om al die vragen te beantwoorden tijdens mijn werk. Maar make-up over de tattoo smeren? Dat zou ik nooit doen.”
Lawalata deed dat in het begin nog wel, toen ze in de horeca werkte. Maar nu draagt ze het met trots. “Wie heeft bepaald dat een gezicht zonder tatoeages mooier is? Waar ik vandaan kom is het: hoe meer tatoeages, hoe mooier”, aldus Rondeltap. “Onze Molukse identiteit is voor ons altijd al heel belangrijk geweest, maar nu heeft Joe dat zichtbaar gemaakt met een tatoeage.”
* Dit artikel verscheen eerder op OneWorld.nl op 3 mei 2019. De leeftijden van de geïnterviewden zijn aangepast.
- Een pelaschap was een bondgenootschap tussen verschillende dorpen die elkaar steunden. Nu zijn er nog steeds pelaschappen tussen families. Een pela kun je omschrijven als bloedverwantschap. Zo is het nog steeds verboden met een pela een relatie aan te gaan. ↩︎
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
Terugkerende klant? Klik hier om in te loggen
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen
