Jonge alt-right activist maakt het ambigue 'OK-teken': sommigen beweren dat het symbool staat voor 'White Power'. Beeld: mooch cassidy / Flickr

Onzekere witte mannen op oorlogspad

Honderden witte mannen liepen afgelopen zomer met fakkels door de Amerikaanse studentenstad Charlottesville. Ze scandeerden racistische en anti-feministische leuzen, en gingen op de vuist met tegendemonstranten. Het bloedbad dat hierop volgde, wierp de schijnwerpers op de alt-right beweging. Waarom voelen zoveel westerse jongemannen zich ertoe aangetrokken? Deel 1 van een serie.

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Wanneer ik om me heen kijk, zie ik veel mensen op zoek naar vastigheid in een onzekere wereld. Dat uit zich geregeld in zwart-wit denken, in denken in absolute termen van ‘wij’ en ‘zij’. Diepgewortelde angsten kleuren het wereldbeeld van menigeen: sommige witte mensen vrezen hun cultuur of tradities kwijt te raken. Anderen geloven zelfs dat de Europese beschaving ten onder gaat aan invloeden van buitenaf.

Daarnaast worstelen veel mannen met hun positie in de wereld. De acceptatie van feministische verworvenheden stelt ze op de proef. Want wat betekent ‘man zijn’ nog in de postmoderne wereld? Liever willen ze die vraag helemaal niet hoeven stellen.

Witte mannen hebben het vanzelfsprekend voor het zeggen gehad, een zekerheid die sommigen van hen nu vrezen kwijt te raken. Een deel daarvan voelt ook rancune, omdat ze het idee hebben alsmaar het boetekleed te moeten aantrekken voor allerlei vormen van onderdrukking. En heeft er ooit iets gevaarlijkers bestaan dan mannelijke onzekerheid?

Angst voor vernietiging

Filosoof Achille Mbembe ziet dat deze onzekerheden de gestalte aannemen van een wijdverbreide angst voor vernietiging. “Hele volken hebben de indruk dat ze geen middelen meer hebben waarmee ze hun identiteit kunnen behouden”, schrijft hij in zijn boek Een politiek van vijandschap.

We leven in een wereld van mensen zonder banden, stelt Mbembe. Dat wil zeggen, we leven in een wereld zonder banden met de buitenwereld. Een wereld waarin we het bestaan van anderen dan onze eigen denkbeeldige groep negeren; waarin we in de ban zijn van het onrealistische idee van een ‘gemeenschap zonder vreemdelingen’.

Hele volken hebben de indruk dat ze geen middelen meer hebben waarmee ze hun identiteit kunnen behouden

Wie de illusie koesterde dat we het nationalisme zijn ontstegen, komt van een koude kermis thuis. Nationalisme treedt sinds 9/11 meer op de voorgrond, of de scheidslijnen nu worden getrokken op basis van cultuur, etniciteit of ras. Als er maar sprake is van separatie tussen volkeren, zo lijkt het. De diepgewortelde angsten die dit verlangen naar duidelijke grenzen tussen ‘wij’ en ‘zij’ voeden, uiten zich in tegenbewegingen. Zoals de alt-right beweging.

Wat is alt-right?

Alt-right (Alternatief Rechts) is een verzamelnaam voor een ratjetoe van diverse extreemrechtse stromingen en groeperingen in Amerika en Europa, vaak zonder leiding of formele structuur. De term werd in 2008 bedacht door Richard Spencer, wonderboy van Amerikaans extreemrechts en president-directeur van de wit-nationalistische 1denktank National Policy Institute.

Opvallend is dat alt-right vrijwel uitsluitend uit mannen bestaat. Met name jonge witte mannen, die uit een bepaalde frustratie, of juist uit politiek fanatisme, een antwoord zoeken op wat er in hun ogen mis is met de wereld. Hun gedrevenheid is doordrongen van een verregaand gevoel van urgentie.

Echo chambers en algoritmen

Op uiteenlopende fora, blogs en alternatieve media –tezamen ook wel ‘alt-tech’ genoemd – wisselen alt-righters hun ideeën met elkaar uit. Enerzijds steunen deze mannen er elkaar, anderzijds jutten ze elkaar daar op.

Ze begeven zich willens en wetens in een echo chamber die hun zorgen uitvergroot, en hen meesleurt in een door Google-algoritmen gevoede informatievoorziening, die hun duistere vermoedens steeds opnieuw bevestigt. Dit is de paradoxale flipside van het internet, waarbij informatievoorziening wordt beperkt in plaats van verruimd.

Sommige alt-righters spitsen het debat toe op hun schrikbeeld van witte genocide (de uitsterving van het witte ras), op de gevaren van rassenvermenging, of de teloorgang van de Europese cultuur. Voor anderen zijn joden nooit opgehouden het ultieme Kwaad te zijn.

Bekende alt-righters Tim “Baked Alaska” Gionet (links) en Richard Spencer (rechts) bij een alt-right demonstratie in Washington.Beeld: Blink O'fanaye / Flickr
Maar alt-right bekommert zich niet alleen over ras en etniciteit: er zijn meer mikpunten. Voor de ‘neo-reactionairen’ is de democratie de grote boosdoener. Zij verwerpen het gelijkheidsdenken, en sommigen van hen pleiten zelfs voor de terugkeer van monarchieën.

Anderen voelen meer voor neo-paganisme, waarbij eerder wordt teruggegrepen op idealen die in Europese culturen golden voordat de joods-christelijke traditie dominant werd. Waarden zoals moed en kracht worden geprezen, terwijl universalisme uit den boze is.

Nog weer anderen richten hun pijlen op het feminisme, dat met haar ‘misplaatste’ streven naar gelijkheid de fundering van de samenleving uitgehold zou hebben. 2

Ter verduidelijking. Dit zijn grove schetsen, maar ze bieden een overzicht van de pijlers binnen het gedachtegoed. Vooral de verwerping van het egalitarisme 3 is sterk aanwezig.

Erfgenamen

Alt-right stopt veel energie in de ontwikkeling van ideeën over een fundamentele herijking van Westerse samenlevingen. Veel alt-righters rekenen zichzelf dan ook graag tot de erfgenamen van een bijzonder rijke intellectuele traditie.

Alt-right is natuurlijk door en door identiteitspolitiek

Daarnaast schroomt de beweging niet om linkse thema’s te adopteren en te verbuigen. 4 Zo zou separatie tussen volkeren ‘ware’ diversiteit zijn. En alt-right is natuurlijk door en door identiteitspolitiek.

Het ruime aanbod aan ideeën vormt zowel een kracht als een zwakte van alt-right. Ze weten aan de ene kant binding te vinden met een divers publiek, van antikapitalisten en rechtse anarchisten, met hun ideeën over decentralisatie 5, tot antidemocraten en neofascisten. Aan de andere kant maakt juist die verscheidenheid aan ideeën – en dat gebrek aan structuur – dat de beweging politiek wankel staat. Er zijn veel mogelijke breekpunten binnen en tussen de verschillende groepen. Maar dat lijkt een zorg voor later te zijn.

Overton-venster

De verschillende stromingen nemen vooralsnog veel ideeën van elkaar over, en de meest radicale ervan verschijnen zelden voor de ogen van het grote publiek. Alt-righters beseffen heel goed dat de publieke opinie nog niet rijp is voor sommige onderwerpen. Die vallen nog buiten het zogeheten Overton-venster: het geheel van gedachtegoed dat het grote publiek accepteert.

Alt-righters beseffen heel goed dat de publieke opinie nog niet rijp is voor sommige onderwerpen

Het eerste doel van alt-right? Het Overton-venster op geraffineerde wijze verplaatsen in de richting van haar eigen gedachtegoed. Alt-righter F. Roger Devlin, met name bekend om zijn antifeministisch essay Sexual Utopia in Power, schrijft dat alt-right simpelweg etnopolitiek bespreekbaar wil maken. Volkeren moeten voor hun eigen belangen kunnen opkomen. Een recht op verschil, dat is toch wel zo redelijk, stellen alt-righters.

Perverse prikkels

In Nederland zien we hoe politieke figuren zoals Thierry Baudet en zijn partijgenoten, wiens ideeën duidelijk ontspruiten uit dezelfde intellectuele voedingsbodem die menig alt-righter aanhaalt, vrij baan krijgen om bepaalde radicale onderwerpen de publieke sfeer in te loodsen.

Denk maar aan de recente discussie rondom het verband tussen ras en IQ, het stokpaardje van befaamd alt-righter Jared Taylor, die de terugkeer van wetenschappelijk racisme hoogstpersoonlijk aanvoert. Media maken graag ruimte voor dit soort zaken en de lezer smult ervan, in al zijn gefascineerde verontwaardiging en afkeuring.

Media en publiek kunnen niet wegkijken, gegrepen als ze zijn door de contouren van een mythisch monster. Zo speelt de alt-right beweging gretig in op de perverse prikkels die mainstream media drijven.

De alt-right beweging speelt gretig in op de perverse prikkels die mainstream media drijven

Controverse verkoopt. Memes 6beginnen in de verste hoeken van het internet, worden verspreid via alternatieve media en belanden via nog wat omwegen in het achtuurjournaal. Voordat een invloedrijk medium het doorheeft, heeft het zelf desinformatie – fake news – verspreid. En zo bereikt extreemrechts gedachtegoed zomaar de salon, wat de eerste stap kan zijn op weg naar salonfähig worden.

Oude ideeën in een jonge huid

Veel van de alt-right ideeën bestaan natuurlijk al langer. Maar het afdoen als herboren fascisme levert weinig op: dan ontken je de nieuwe aantrekkingskracht en politieke potentie van deze jonge vertolkingen. We kunnen beter de moeite nemen uit te pluizen waar het alt-right gedachtegoed vandaan komt, wat het precies inhoudt, wie ervoor pleit en waarom.

“Het is aannemelijk dat extreemrechtse ideeën niet zijn uitgestorven na 1945, maar ondergronds zijn doorontwikkeld, en dat hun expressie is verfijnd, door groeperingen die wachtten op het juiste moment om de politieke macht opnieuw te grijpen”, stelt filosoof Matthew Sharpe. De kernideeën zijn misschien niet nieuw, en hun oorsprong is wellicht gemakkelijk te herleiden, maar laten we niet uitgaan van intellectuele stilstand, vooral niet nu er sprake is van vermenging tussen verschillende ideologische stromingen. Juist dit wil ik als uitgangspunt nemen voor een zoektocht.

De eerste groep die ik onder de loep wil nemen, is de mannenrechtenbeweging (ja, dat lees je goed). Deze concentreert zich in de ‘manosphere’, een grote online community waar met name het feminisme wordt bekritiseerd. De notie van een mannelijkheidscrisis doordesemt de online debatten die alt-righters onder elkaar voeren. Maar ook de mannenrechtenbeweging bestaat weer uit diverse stromingen. Zij zijn het onderwerp van mijn volgende stuk.

  1. Wit-nationalisme is een ideologie die staat voor een natie met uitsluitend witte mensen. ↩︎
  2. Lees dit artikel voor een uitgebreid overzicht van de verschillende stromingen en groepen in alt-right. ↩︎
  3. Het egalitarisme duidt op de overtuiging dat ieder mens in politiek en/of sociaal opzicht gelijk is. ↩︎
  4. Deze tactiek komt van de Franse Nouvelle Droite, mede-opgezet door filosoof Alain De Benoist, die linkse retoriek over diversiteit overnam om nieuw leven te blazen in fascistische idealen. ↩︎
  5. Sommige alt-right stromingen pleiten voor kleine etnische enclaves en tegen big government. ↩︎
  6. Memes zijn meestal bewerkte afbeeldingen, voorzien van een pakkende of grappige tekst, die in deze context vaak desinformatie bevatten. Pepe the Frog vormt vaak de basis voor memes binnen alt-right. ↩︎

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons