Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
De Ugandese Naomi (23) belandde vanwege haar seksuele geaardheid in de gevangenis, ontsnapte, en overleefde vervolgens mensenhandel in Nederland. Maar bijna vijf jaar later is ze nog altijd verstrikt in een oerwoud van wetten, regeltjes en instanties die haar traumatische ervaringen beoordelen, wikken en wegen. Naomi woont nu in een azc in Almere, en stapte zelf naar regisseurs Elike Roovers en Rutger Esajas van DEGASTEN, met de vraag of ze haar verhaal op het podium mocht vertellen. Het is het enige wat ze nog te bieden heeft. Dit keer tegenover een publiek dat niet oordeelt, maar luistert. Nu, op de planken van het Amsterdamse theater Frascati, vertelt ze haar verhaal, onder haar eigen voorwaarden, in de voorstelling
My name before Naomi.
‘Je kan vragen om een verhaal, maar soms weet je niet goed waar je om vraagt. De emoties, de details, de verantwoordelijkheid. Beslis nu, je kan nog weggaan.’
De therapie dringt binnen
Met een krachtige houding en onderzoekende blik kijkt ze haar publiek aan. Haar decor: een kale, grijze ruimte. Tl-verlichting, een tafel, wat plastic stoelen, een waterdispenser. Een ambtelijke dame in kantoorkleding lees een medisch verslag voor van de Equator Foundation (waar ze psychosociale hulp krijgt): ‘patiënt heeft last van PTSS: slaapproblemen, herbelevingen, angsten, nachtmerries, vermijdend gedrag en dissociaties als gevolg van seksueel misbruik in de Ugandese gevangenis en mensenhandel in Nederland’.
‘De therapie dringt binnen. In je lichaam, in je herinneringen, in je angsten. In je weggegumde herinneringen, in je zwarte gaten. Het is de enige manier om beter te worden. Overal nog een keer doorheen gaan.’
“
Dit is toch háár verleden, háár verhaal?
Naomi moest er weer doorheen. De handboeien die in haar polsen sneden, het flauwvallen, het seksuele misbruik. Ze vertelde alles zo goed en zo kwaad als ze kon. Ze hoopte dat de therapeute trots op haar zou zijn. Vermijdend gedrag? Maar ze had alle vragen toch goed beantwoord? Dit is toch háár verleden, háár verhaal?
De voorstelling blijft schakelen tussen de verschillende instanties die haar bevragen. De IND, de politie, de therapeut, de advocaat. Allemaal lijken ze geïnteresseerd in een ander stukje van Naomi, en voortdurend trekken zij haar verhaal in twijfel, bevragen haar geloofwaardigheid. Dat doet wat met een getraumatiseerd en kwetsbaar persoon. Door het contrast tussen de afstandelijke, ambtelijke toon van de rapporten en verklaringen die zij aflegt en het persoonlijke, emotionele verhaal van Naomi zelf voel je; in deze grijze kunst-verlichte verhoorkamertjes gaat iets wezenlijks en waardevols verloren.
Hoewel de voorstelling een loodzwaar onderwerp bespreekt, voelt ze bij vlagen ontwapenend en licht. ‘Damn, the IND lady is so sexy!’ beschrijft Naomi haar eerste indruk van de vrouw die bepaalt of ze in aanmerking voor een verblijfsvergunning komt. Naomi noemt haar ‘Ticking Nails’. Haar mensenhandelaar is ‘Blue Eyes’. Om in goede genade te vallen verschijnt Naomi in een suikerspinroze pakje bij de IND.
De voorstelling ‘
My name before Naomi’ is geproduceerd door FRASCATI PRODUCTIONS in samenwerking met DEGASTEN en ARQ Psychotrauma Expert Group en is onderdeel van de programmalijn ‘De (on)vertelde stad’. De voorstelling is nog op vrijdag 15 en zaterdag 16 maart te zien in Frascati . Kaartjes kopen kan
via deze link.
Hokjesdenken
Soms zijn ook de woorden van Naomi op. Als zij tegenover de Nederlandse politie moet beschrijven hoe ze in de Ugandese gevangenis seksueel werd misbruikt, wil ze even pauze. Op die momenten verschijnt de energieke danseres Roxy op het podium en geeft zich dansend en schreeuwend over aan muziek van onder meer Nina Simone (
I put a spell on you) en Destiny’s Child (
Bootylicious / can you handle this), uiting gevend aan gevoelens waar geen woorden voor zijn.
‘Ik ben op het vliegveld, ik stap de auto in. Ik val weg, word wakker in een donker huis. Stil blijven of ik vermoord je, zegt een stem dichtbij mijn oor. Een pistool in mijn gezicht. Blue Eyes kijkt me aan. De mannen komen elke dag weer. Mijn lichaam is moe.’
“
Ik stierf voor de twee keer. Sorry, ik moet even pauzeren
Het OM verklaart het mensenhandelrelaas van Naomi als ongegrond, vanwege onvoldoende bewijs. Omdat ze haar mensenhandelaar op basis van de verklaringen van Naomi niet kunnen vinden, stopt de politie het onderzoek. En daarmee vervalt Naomi’s tijdelijke verblijfsvergunning. Vergeet mensenhandel, adviseert haar advocaat, vraag asiel aan op basis van homoseksualiteit, dát was de reden dat je Uganda moest verlaten. Het is typerend voor het versnipperde hokjesdenken van het Nederlandse rechtssysteem.
‘Laten we teruggaan naar het moment dat je ontdekte dat je lesbische gevoelens kreeg, zegt de dame van de IND. Hoe begon dit, op welke leeftijd? Ik was twaalf toen ik bedacht dat ik meer interesse had in meisjes dan in jongens. Op twaalfjarige leeftijd al? Dat is jong. Hmm, ik weet niet, dat is wat ik me herinner. Naomi, het maakt niet uit dat Ticking Nails denkt dat je te jong was. Het gaat er niet om wat zij denkt. Het gaat erom dat je de vragen correct beantwoordt.’
Voor de tweede keer sterven
En weer moet Naomi haar littekens openrijten, haar pijn en vernederingen op de juiste manier doseren, aanbieden op een presenteerblaadje. Vertellen over haar eerste liefde, een meisje op haar school. Hoe haar eigen moeder haar op straat gooide toen bleek dat Naomi lesbisch was. Hoe iemand in het internetcafé compromitterende foto’s zag. Hoe ze in de gevangenis belandde en op weerzinwekkende wijze door de politie werd misbruikt. Hoe ze ontsnapte, en hoe haar vriendin Shadiah haar hielp vluchten naar Nederland. En hoe ze terechtkwam in een huis waar haar lichaam werd gedwongen seks te hebben met vreemde mannen.
‘Ik stierf voor de twee keer. Sorry, ik moet even pauzeren.’
“
De verklaring van de lesbische geaardheid wordt niet geloofwaardig geacht
Het rapport van de IND is genadeloos. ‘De verklaring van de lesbische geaardheid wordt niet geloofwaardig geacht. Volgens de IND weet Naomi ‘niet te overtuigen’, ze weet haar gevoelens ‘niet concreet te maken’. De asielaanvraag wordt afgewezen, er volgt geen uitstel van vertrek. Naomi voldoet niet (genoeg) aan de aanname dat je in de war moet zijn als je in een land als Uganda ontdekt dat je homoseksueel bent. Ze leest het besluit ontredderd, en boos. Hoe kan deze instantie oordelen dat haar waarheid geen waarheid is?
‘Ik zie je denken: maar het is haar baan. De dame van de IND – Ticking Nails – doet gewoon haar werk. Natuurlijk is het haar baan. Het is haar baan om te besluiten of ze mij gelooft of niet. Ze kijkt me vaak onderzoekend in de ogen.’
Niet oordelen, maar luisteren
De hele voorstelling blijft Naomi kalm en zelfverzekerd,
in control. Met het haar in een
flat top, haar huid glanzend als fluweel en haar voeten stevig op de grond, kijkt de toeschouwer eerder naar een overlever, een heldin. Ze wil geen slachtoffer zijn, ze wil geen medelijden. Oogt ze voor de instanties misschien niet genoeg ‘slachtoffer’?
Inmiddels heeft de rechtbank Naomi in hoger beroep toch in het gelijk gesteld. Misschien krijgt ze een verblijfsvergunning. Misschien moet de hele procedure overnieuw. Vanuit een asielzoekerscentrum in Almere wacht Naomi op de uitslag van de marathonsessie juridisch touwtrekken, waarvan het einde nog lang niet in zicht is.
‘Je vraagt je nu af wanneer de catharsis komt? Een zuivering van lichaam en geest. Maar ik ben geen Richard de Derde, en dit is geen toneelstuk. Buiten deze zwarte doos telt elk moment, elke seconde.’
* Naomi’s achternaam wordt wegens veiligheidsredenen niet genoemd.
