Is Keystone XL de doorbraak voor klimaatactivisme?

Vrijdag 6 november, rond het middaguur, maakte president Obama bekend dat hij de aanvraag voor de bouw van de belangrijke Keystone XL oliepijpleiding definitief afwijst. Zeven jaar wachtte energiebedrijf TransCanada op goedkeuring voor een pijpleiding van Canada naar de Golf van Mexico. In die tijd groeide de bouwplannen uit tot het belangrijkste doelwit van de Amerikaanse klimaatbeweging. Activisten vieren de afkeuring Keystone XL als het succes van een wereldwijde beweging. Wat was Keystone precies? En waarom is deze beslissing belangrijk voor klimaatactivisme?

Hoewel de pijpleiding in de Verenigde Staten onderwerp is van hevig debat, is het project buiten Noord-Amerika relatief onbekend. De XL-pijpleiding was een belangrijk deel van een netwerk dat olie uit de Canadese teerzanden moet transporteren naar raffinaderijen in Illinois en Texas. De voorgestelde leiding zou een afstand van 1.897 kilometer overbruggen en een capaciteit hebben van maximaal 830.000 vaten ruwe olie per dag.

Dat is een gigantische hoeveelheid, maar de XL-pijpleiding was nooit bedoeld als enige ontsluiting van de teerzanden. Daarom oordeelde Obama’s State Department in januari 2014 dat de goedkeuring van de pijpleiding “geen significante invloed” zou hebben op de Canadese productie van en de vraag naar ruwe olie in de VS. Bij die uitspraak zijn een hoop kanttekeningen geplaatst, maar de kern blijft overeind: zolang de vraag groot genoeg is vloeit de olie.

Waarom dan toch deze pijpleiding? De activisten voerden verschillende redenen aan. Keystone XL zou een “lont naar de grootste koolstofbom op de planeet” zijn, zei activist en schrijver Bill McKibben. De energie-intensieve olie gewonnen uit teerzanden zou 17 procent meer CO₂-uitstoot veroorzaken dan gemiddelde Amerikaanse olie en de pijpleiding zou een grotere olie-infrastructuur creëren voor de komende decennia terwijl we juist afstand moeten nemen van fossiele brandstoffen, betoogden de activisten. Recent kwamen daar de argumenten van de ‘Keep It In the Ground’-campagne bij: als we onder de veelgenoemde tweegraden grens willen blijven zullen we een groot deel van alle bekende fossiele reserves onaangeraakt in de grond moeten laten zitten. 

Keystone XL was daarnaast een aantrekkelijk doelwit. De strijd tegen één pijpleiding is nu eenmaal begrijpelijker dan de strijd voor complexe regulering van energieproducenten. De aanleg raakte bovendien mensen uit alle hoeken van de samenleving: van ranchers en Native Americans, wiens land door de ontwikkeling bedreigd werd, tot traditionele milieuactivisten. En, misschien wel het belangrijkste, de beslissing over Keystone XL lag volledig in de handen van Obama. In het door de Republikeinen beheerste Congres heeft klimaatwetgeving geen schijn van kans, maar de president deelt de zorgen van de activisten. De kans op succes was klein, maar niet ondenkbaar.

Dat Obama twee weken geleden aankondigde de pijpleiding te schrappen is een grote symbolische overwinning. TransCanada CEO Russ Girling verweet de president en activisten “symboliek” te verkiezen boven “wetenschap en verdienste”. Maar in de aanloop van de klimaatonderhandelingen in Parijs is symbolische waarde van groot belang. Zo benadrukte de president: “de goedkeuring van dit project zou het wereldleiderschap [van de VS] ondergraven”. 

Het is een misvatting, schreef klimaatjournalist David Roberts op nieuwssite Vox, dat klimaatactivisme zich alleen zou moeten richten op emissiereducties. “Het belangrijkste punt dat critici missen, is dat deze campagnes zich vooral richtten tegen de sterke maatschappelijke positie van de fossiele industrie.”

Juist daarom vieren activisten de campagne tegen Keystone XL als een grote doorbraak. Bill McKibben, die als oprichter van 350.org een centrale rol speelde in de campagne, noemde de overwinning op Keystone —samen met het aangekondigde onderzoek naar de wetenschappelijke zwendel van energiegigant Exxon—, “belangrijker dan elke belofte voor de toekomst, omdat [deze ontwikkelingen] laten zien hoe politieke en economische macht begint te schuiven”. 

Liset Meddens, die namens 350.org de Nederlandse FossielVrij-campagne leidt, beaamt dit. “Dit is wat heel veel mensen nodig hebben: hoop.” FossielVrij boekte in oktober haar grootste succes tot nu toe. Pensioenfonds ABP kondigde, na lang aandringen van activisten, aan haar portefeuille van 350 miljard euro sterk te gaan verduurzamen. Het fonds bepaalde onder andere dat de CO₂-uitstoot van de aandelenportefeuille over vijf jaar 25 procent lager moet liggen dan nu. Verder zal het fonds beleggingen “die bijdragen aan een schonere toekomst” verdubbelen tot 58 miljard euro, terwijl beleggingen in duurzame energie worden vervijfvoudigd naar 5 miljard euro. “Het is ongelofelijk,” zegt Meddens, “als je bedenkt dat een van de grootste pensioenfondsen ter wereld aan het denken is gezet door een groepje van vijf mensen.”

Meddens ziet de Keystone XL-campagne als een sterk voorbeeld voor campagne tegen de fossiele industrie: “[In de VS] gingen gemeenschappen die direct getroffen werden door de aanleg voorop in de strijd. In Nederland zou je een parallel kunnen trekken met de aardbevingen in Groningen, waar veel mensen geraakt worden door de projecten van de fossiele industrie.” Zo ver is het in Nederland nog niet, maar in de VS waarschuwde de voorzitter van de American Natural Gas Alliance al voor de “Keystone-isatie van elk mogelijk pijpleidingproject”.

Activist McKibben benadrukte in The Guardian dat met één overwinning het einde nog niet in zicht is: “Vandaag hebben we een doel behaald, maar we liggen nog ver achter. Er is geen garantie dat we klimaatverandering kunnen stoppen, maar hard vechten zullen we.