Fairtradeproducten zijn niet meer uit de schappen weg te denken. Tussen 2011 en 2014 is het aantal huishoudens dat fairtrade koopt, met 13 procent toegenomen. Dat blijkt uit onderzoek in opdracht van Stichting Max Havelaar, Fair Trade Original en de Landelijke Vereniging van Wereldwinkels. Vooral onder jongeren zijn ‘eerlijke’ producten populair. Maar wat haal je eigenlijk precies in huis als je fairtrade koopt? OneWorld kaart vier misverstanden aan.
Fairtrade is ook voor Nederlandse boeren een goed idee
Bij fairtrade denken mensen vaak aan bananen, chocola en koffie. Waarom is niet elk product fairtrade? Supermarktketen Plus stapte onlangs over op Fairtrade-certificering voor alle producten van het huismerk. Volgens Plus moet het mogelijk zijn om alle producten 'die zich daarvoor lenen', Fairtrade te certificeren. Naar aanleiding van een aflevering van de Keuringsdienst van Waarde uit 2012 kwam discussie op gang over champignons uit Limburg die met een fairtradelabel in de schappen lagen. Wouter Mensink, filosoof en auteur van het boek Kun je een betere wereld kopen?: “Mensen zeggen vaak dat producten die niet uit ontwikkelingslanden komen, niks met fairtrade te maken hebben. Terwijl je ook hoort dat er in Nederland ongedocumenteerde arbeiders asperges plukken en vreselijk onderbetaald worden. Dus waarom geen fairtradekeurmerk hier? In die zin zou het verder kunnen uitbreiden, maar het is ook een discussie waar niet iedereen even gelukkig van wordt. Sommige mensen zien certificering toch vooral als een manier om ontwikkelingslanden wat meer te laten functioneren.” Volgens Mensink kun je je ook op een andere manier met fairtrade bezighouden, dan alleen door te consumeren. “Fairtrade moet niet als individueel probleem worden gezien. Je kan je ook op het gemeenschappelijke richten, door bijvoorbeeld bij het bedrijf waar je werkt proberen door te voeren dat er in het hele gebouw alleen nog maar fairtrade koffie wordt geschonken.
Fairtrade-boeren krijgen beter betaald dan ‘gewone’ boeren
Fairtrade is gebaseerd op het helpen van de kleine boeren in ontwikkelingslanden, die niet kunnen opboksen tegen de grote marktleiders. Maar een beetje googlen levert artikelen op met koppen als: ‘Fairtrade-producten zijn helemaal niet zo eerlijk’ en ‘Fairtrade laat inkomen boer in rook opgaan’. Is het echt zo dat wij meer voor een fairtrade banaan betalen zodat de bananenboer er extra aan verdient? Dat hoeft niet altijd zo te zijn. Uit een recent onderzoek van Fedes van Rijn (LEI Wageningen UR) naar het effect van Fairtrade-bananen op de omstandigheden van plantagemedewerkers, blijkt dat er qua salaris, niet altijd een verschil hoeft te zijn tussen gecertificeerde en niet-gecertificeerde plantages.
De Fairtrade-premie gaat voor bananen gaat vooral naar water, huisvesting en scholen voor arbeiders, maar niet naar lonen.
Sommige critici beweren dat ze het grootste deel van de hogere prijs die mensen voor fairtrade betalen, vooral naar de westerse fairtradebedrijven gaan voor onder andere de certificering en promotie. De Fairtrade-premie voor bananen gaat vooral naar schoon water, huisvesting en scholing voor arbeiders, maar niet naar lonen. Maar ook deze voordelen in natura zijn niet altijd de oplossing, zo blijkt uit een reportage van onderzoeksjournalisten Selay Kouassi en Evelyn Groenink in Ivoorkust. Scholen worden bijvoorbeeld veel te ver weg gebouwd van de kleinere lokale bedrijfjes, en zij kunnen soms vervolgens geen eigen vervoer betalen om daar te komen. Ook maakt het uit welk Fairtradekeurmerk je koopt. Er zijn keurmerken die een minimumprijs garanderen waardoor boeren in principe een hoger loon zouden moeten krijgen, en er zijn ook keurmerken die dat niet beloven. Mensink: “Als consument heb je dat overzicht niet goed. Bovendien is het nogal wat om te proberen fundamenteel betere omstandigheden voor de lokale boer te garanderen."
Fairtradeproducten zijn gezonder
Onderzoekers aan de universiteit van Michigan hebben ontdekt dat mensen producten gezonder beoordelen als ze denken dat het Fairtradeproducten zijn. De proefpersonen van het onderzoek kregen chocola voorgeschoteld. Een deel van de deelnemers kreeg te horen dat de cacaoboeren die de chocola hadden geleverd, daarvoor een eerlijke prijs hadden gekregen. Het andere deel werd verteld dat de boeren te weinig loon hebben gekregen voor hun cacao. Fairtrade chocolade werd door de proefpersonen gezien als minder calorierijk, als werd verteld dat de cacaoboeren goed behandeld werden. "Ongezonde producten kunnen door claims over de ethiek door consumenten als gezonder worden ervaren," zegt hoofdonderzoeker Jonathon Schuldt.
Supermarkten kunnen beter één keurmerk hanteren
Wie door de supermarkt loopt ziet een wildgroei van vage keurmerken. Kan er niet gewoon één komen? Frank Wijen deed onderzoek naar instituties voor duurzame bedrijfspraktijken en pleit voor het samenvoegen van bepaalde keurmerken die erg veel overlap hebben.
Wijen zegt in een interview met het Erasmus Magazine voorstander te zijn van sectorale, of zelfs sectoroverstijgende, keurmerken. Het punt is alleen dat deze alomvattende keurmerken – die zowel van toepassing zijn op een textielproducent als een cacaoboer – dusdanig generiek zijn, dat er allerlei vaagheden en dus ontsnappingsmogelijkheden ontstaan, volgens Wijen. Wouter Mensink voegt daaraan toe: “De overheid erkent dat er een oerwoud van keurmerken is, maar wil niet ingrijpen op de markt. Dus moet de markt dat zelf maar oplossen en hoopt de overheid hooguit dat kritische ngo’s een ranking van keurmerken gaan maken: een keurmerk voor keurmerken als het ware. Best gek. Ik vraag me af waarom we überhaupt zouden moeten kiezen tussen 'slaafvrije' chocola en ‘slaafvolle’ chocola. Waarom vinden we het eigenlijk zo logisch om een systeem te maken met keurmerken, in plaats dat we gewoon ernaar streven om veel minder slechte producten in de schappen te hebben?”
