Is die vis wel in de haak?

Hoe weet je of de vis op je bord wel in de haak is? Het MSC-keurmerk en de viswijzer helpen je op weg. Maar: vis zwemt in een zee van dilemma’s. OneWorld dook er in.

Als je een goede vis op je bord wenst, dien je behalve de soort ook te weten hoe hij ervoor staat, waar en hoe hij gevangen is. De viswijzer kijkt bovendien of er een goed beheerbeleid is. En zo krijgt elke vis een score.

Schol uit de Noordzee
Neem de Pleuronectes platessa, beter bekend als de schol. Van de viswijzer krijgt-ie rood (vermijden) als hij gevangen wordt in de Noordzee met de omstreden boomkor. Dat is een kuilnet dat met een stalen buis wordt opgehouden en verzwaard met ‘sloffen’ en ‘wekkerkettingen’ die schuren over de grond en het bodemleven vernietigen. 

Een schol scoort groen (goede vis) als-ie binnengehaald wordt via Deense zegens, dat zijn zakvormige netten die de kleinschalige visserij gebruikt worden. Daarbij is de kans op bijvangst van ondermaatse vis en niet-doelsoorten wel aanwezig, maar niet groot. En volgens de viswijzer gaat het goed met de schol in de Noordzee.

Dan is er MSC-gecertificeerde schol die met (Schotse) zegens – kuilnetten met aan weerszijden een lange lijn – wordt opgevist. Of met bodemottertrawls. En dat terwijl deze kegelvormige netten omstreden zijn: ze woelen de bodem om. Volgens MSC staat bij certificering niet alleen de vistechniek centraal, maar kijken ze ook naar het doelbestand, het beheer en de effecten op het ecosysteem. Volgens MSC zijn alle scores altijd ruim voldoende, anders krijgt het geen keurmerk.

Lees het etiket
Hoe dan ook, de ene gevangen schol is de andere niet. Handig dus dat de Europese Unie sinds eind 2014 verplicht stelde om de herkomst en vangstmethode op de verpakking te melden. Maar desondanks vind je deze info nog niet terug bij alle vis in het schap. “Op diepvriespizza’s staat geen informatie over herkomst of vangstmethode van de ansjovis die erop zit”, zegt visserijbioloog en medeoprichter van de viswijzer Christien Absil. Ook op sommige blikken tonijn of sardines ontbreekt deze informatie.

Op de kaart
Desalniettemin staan supermarkten niet geheel onwelwillend tegenover duurzame vis. Veel verse vis draagt het MSC-logo. “Supermarkten regelen de inkoop van voorverpakte vis centraal. Ze zijn een grote vragende partij. Deze branche is dan ook gemakkelijker te verduurzamen dan bijvoorbeeld de horeca, die veel meer versnipperd is”, verklaart Absil. Veel restauranthouders of chef-koks kopen hun eigen vis in.

Met de campagne ‘Goede vis op de kaart’ die in 2014 van start ging, loopt het volgens mede-initiatiefnemer Absil dan ook nog geen storm. “Horecaondernemers voelen de maatschappelijke druk nauwelijks. De meeste bezoekers vragen er niet om.”

Visrestaurant Stork in Amsterdam-Noord – die overigens wel met enige regelmaat zo’n vraag krijgt – kiest voor duurzame vis. Hun leverancier Jan van As die zo’n 500 restaurants en groothandels in Nederland bedient, selecteert niet alleen volgens de criteria van de viswijzer, maar kijkt ook naar het seizoen. Nu leveren ze geen verse schol, omdat-ie ‘kuitziek’ is. In de voortplantingstijd kun je een vis beter niet vangen. Schol draagt nu ook veel kuit en is daarom een stuk magerder. Dus leveren ze nu bijvoorbeeld verse schar of diepvriesschol aan hun klanten.  

Van As levert met name aan het duurdere segment. Maar volgens Absil zijn er nog genoeg restaurants die voor de voordeligste optie kiezen. En: “Hoe goedkoper, hoe dubieuzer.”

Illegale vis
Daarmee doelt Absil op illegale visserij. Afgelopen jaar kreeg Thailand de gele kaart. Een waarschuwing van de Europese Unie om de illegale vissers aan te pakken en anders lopen ze de kans op een importverbod. Nederland is een van de grootste importeurs van Thaise vis, zoals tonijn. Absil: “Ook hier is die illegale vis te koop, maar dat staat er natuurlijk niet op.”

Hoe ben je dan verzekerd van een legale vis? “Bij een vis uit de Noordzee, of een met MSC-logo is de kans klein dat-ie illegaal gevangen is. Als je hier een vis koopt die uit tropische wateren komt, of uit landen waar meer corruptie heerst, loop je wel een verhoogde kans”, betoogt Absil. “Neem een snapper, dan heb je meer duurzaamheidsgarantie als die uit de Verenigde Staten komt dan uit Indonesië.”

Afgelopen jaar brachten internationale media de slavernijtoestanden op Thaise vissersvloten aan het licht. Het ging om Royinga vluchtelingen uit Birma, uitgebuit voor de visvangst van het voer van de Thaise garnalenkweek. Dat de tijgergarnaal in het rood staat bij de viswijzer, klinkt dan ook logisch. Toch vormt dit soort uitbuiting geen onderdeel van de beoordelingscriteria. Voedselkilometers en CO₂-uitstoot evenmin. Daar wordt volgens Absil aan gewerkt.

Uit onderzoek van Wakker Dier (pdf) eind 2015, bleek dat schol maar ook haring en kabeljauw ernstig lijden door het onverdoofd doden. Volgens Absil is er echter nog onvoldoende informatie om het dierenleed per visserij te kunnen beoordelen.

Ook het MSC-keurmerk kijkt niet naar dierenwelzijn en dodingsmethoden. “Dat is een punt van verbetering”, aldus MSC-Benelux-programmadirecteur Hans Nieuwenhuis. De impact van de vangst op de voedselketen staat volgens hem ook nog in de kinderschoenen. “Ik hoop dat we deze punten over vier jaar mee nemen bij de herziening van onze standaard.”

De vis wordt duur betaald
Er zijn wereldwijd momenteel zo’n 20.000 visproducten met het blauwe MSC-logo. Maar zijn die altijd de beste keuze? Dat is de vraag. Kleinschalige vissers mijden het keurmerk, omdat ze de certificering te duur vinden of omdat de administratiedruk te hoog is. “Een externe keurinstantie inhuren, kost nu eenmaal geld”, reageert MSC-Benelux-programmadirecteur Hans Nieuwenhuis.

Kleinschalige vissers zijn duurder uit qua deelname dan grotere visserijen. Volgens Nieuwenhuis zijn er fondsen die tegemoet komen aan kleine vissers. Hij wijst er ook op dat vissers efficiënter kunnen samenwerken: “Op Urk zijn er vier visserijen apart gecertificeerd. Als die samenwerken hoeven ze maar een keer gecertificeerd te worden. Dat scheelt in de kosten.”