Alexander Müller is het toonbeeld van typisch Duitse en ietwat saaie degelijkheid. Maar ondanks zijn grijze pak en onopvallende brilletje verkondigt de voormalige staatssecretaris passievol zijn onrustbarende boodschap: “Vruchtbare grond is geen hernieuwbare bron die we zomaar kunnen blijven opgebruiken. Het kost een ecosysteem jaren om vruchtbare landbouwgrond te produceren. Toch gedraagt de mensheid zich alsof er ergens in het heelal een tweede aarde met vruchtbare bodems rondzweeft.”
Alexander Müller op de feeding the world conferentie
Voedselindustrie
Müller was van 2001 tot en met 2005 staatssecretaris voor Consumentenbescherming, Voedsel en Landbouw in de Duitse Bondsregering en werkte daarna voor de Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) van de VN. Tegenwoordig is hij werkzaam bij het Institute for Advanced Sustainability Studies (IASS) in Potsdam en reist de wereld over om de mensheid erop te wijzen dat verdere veronachtzaming van onze vruchtbare landbouwgrond grote gevolgen zal gaan hebben.
Hiltonhotel
Donderdag 12 februari sprak de Duitser tijdens een door het Britse blad The Economist georganiseerde conferentie in het peperdure Hiltonhotel in Amsterdam Oud-Zuid, waar hij aan een publiek van grotendeels duurbetaalde medewerkers van grote voedselbedrijven mocht uitleggen dat ze fout bezig zijn: “Ongeveer 24 procent van het mondiaal beschikbare landbouwareaal is ondertussen uitgeput of aan erosie onderhevig. Toch zien we de kosten van bodemerosie niet terug in de voedselprijs. Boeren die proberen om duurzaam te produceren zijn binnen onze mondiale voedselmarkt in het nadeel.”
Elk jaar verdwijnt 25 miljard ton vruchtbare grond door erosie alleen
Jaar van de Bodem
Om aandacht te vragen voor vruchtbare bodems is 2015 door de Verenigde Naties (VN) uitgeroepen tot het Jaar van de Bodem, waarvoor Müller zich als ambassadeur opwerpt. Terwijl bobo’s van bedrijven als Monsanto, tevens hoofdsponsor van de conferentie, en verschillende vertegenwoordigers uit politiek en maatschappelijk middenveld zich in de lobby van het Hilton laven aan een dure lunch en exquise glazen wijn geeft Müller in een verlaten achterafkamertje onvermoeibaar uitleg over wat er aan de hand is met onze grond: “We zijn in rap tempo bezig om bodems over ter wereld te degraderen. Gemiddeld verdwijnt er wereldwijd elk jaar 25 miljard ton vruchtbare grond door erosie alleen. Grond die we niet alleen nodig hebben om voedsel te kunnen produceren, maar ook voor grondwaterzuivering en bijvoorbeeld voor het opslaan van koolstofdioxide.”
Sexy onderwerp
Natuurlijk zijn bodems geen sexy onderwerp om mensen in te interesseren, verzucht Müller. Maar er bestaan volgens de Duitser belangrijkere redenen waarom grondpolitiek zo onderbelicht blijft: “Bodems hebben te maken met land en landrechten. Voor een groot deel is land privé-eigendom en veel mensen vinden dat de staat zich daar niet mee moet bemoeien. Laten we vooral niet naïef zijn. Veel verzet tegen wetgeving op het gebied van bodems heeft te maken met gevestigde belangen en met geld verdienen.”
Consumenten willen zo goedkoop mogelijk eten, dus blijven we soja uit Latijns-Amerika importeren
Mestoverschot
De Europese Commissie is sinds 2003 bezig geweest met een voorstel om te komen tot een gezamenlijke Europese Bodemrichtlijn. In oktober 2013 besloot Brussel het oorspronkelijke voorstel, dat landeigenaren verantwoordelijk zou maken voor het tegengaan van bodemerosie, in te trekken onder druk van een aantal lidstaten, waaronder Nederland, Frankrijk en Duitsland. Müller: “Helaas leven we in een tijd waarin kortetermijnwinst belangrijker is dan duurzame ontwikkeling op de langere termijn. Het huidige economische systeem biedt niet genoeg stimulans om duurzaam te gaan produceren. Ons landbouwsysteem is een belangrijke reden voor bodemproblemen over de hele wereld. Consumenten willen zo goedkoop mogelijk eten, dus we blijven op grote schaal soja uit Latijns-Amerika importeren voor veevoer om zo de industriële productie van goedkoop vlees mogelijk te maken. Op die manier importeert Europa eigenlijk bodemnutriënten uit Zuid-Amerika. In Europa zitten we daardoor met een enorm mestoverschot, terwijl er in Zuid-Amerika niet genoeg voedingsstoffen in de bodem overblijven. Die moeten vervolgens worden aangevuld met enorme hoeveelheden chemisch geproduceerde kunstmest. Door dat systeem is de hele nutriëntenkringloop verstoord geraakt waardoor de bodems in Europa én in Zuid-Amerika bedreigd worden.”
We produceren elke dag 1,3 miljard ton voedsel dat verloren gaat
Consumenten
Het is volgens Müller dan ook hoog tijd voor iets meer politieke aandacht voor bodemvruchtbaarheid. Al ligt er ook flink wat verantwoordelijkheid in de handen van de consument, benadrukt hij: “De nadruk binnen het mondiale landbouwsysteem zou niet alleen op het verhogen van de productiviteit maar ook op behoud van het ecosysteem moeten liggen. Dat vereist een politieke omslag, bijvoorbeeld in de keus waarvoor je landbouwsubsidies toekent. Het pure marktdenken zal niet voor verduurzaming gaan zorgen. Maar ook burgers kunnen invloed hebben, door de wijze waarop zij hun consumptiepatroon inrichten. Ons voedselsysteem produceert elke dag 1,3 miljard ton aan voedsel dat uiteindelijk verloren gaat. Dat slaat nergens op. Door mensen bewust te maken van hun consumentenverantwoordelijkheid kunnen we dit debat aanzwengelen zonder het meteen te hebben over hogere voedselprijzen. Dat is in deze tijden een verloren strijd, ondanks het feit dat boeren wél een betere prijs zouden moeten ontvangen om duurzamer te kunnen produceren. Mensen moeten zich eerst gaan realiseren hoe belangrijk vruchtbare bodems zijn en dat we onze kleinkinderen met een groot probleem opzadelen als we nu niet in actie komen.”
