Het onverdoofd vissenslachten, ook wel ‘kaken’ of ‘strippen’ genoemd, gebeurt nu op gruwelijke wijze. De vis wordt levend van zijn ingewanden ontdaan, waarna hij op het ijs wordt gelegd. Uit metingen blijkt dat een vis dan nog tot een uur pijnprikkels aanmaakt. Ondanks dat we dit al twintig jaar weten, verandert er al tijden bijna niets in ons slachtbeleid. In navolging van de paling, die tegenwoordig verdoofd wordt, moeten alle vissen volgens Wakker Dier een spuitje.
De straat op
Een middagje praten op het station van Utrecht levert geen hoopvolle resultaten op voor Wakker Dier en de vis. Bijna geen enkele voorbijganger weet hoe slachten gaat en de algemene consensus is dat vissen 'toch geen pijn hebben' en dat ze bovendien 'dood zijn voordat ze verder verwerkt worden'. Als uitgelegd wordt hoe het er daadwerkelijk aan toe gaat, zijn mensen meer geneigd tot medelijden. Maar: ‘als het anders kan dan natuurlijk, zolang het maar niet de prijs gaat veranderen’. Kortom, het ziet er dus niet naar uit dat we binnenkort de burger zien demonstreren voor een spuitje voor de vis.
De mens heeft een rare relatie met de vis: ‘ik zie de vis als mijn eigendom’, of ‘ik vind hem vies en lelijk, hij is koudbloedig en staat zo ver van de mens af’. Maar ook gehoord; ‘ik kan hem niet aankijken doordat zijn ogen aan de zijkant van zijn kop zitten’.
Dr. Bernice Bovenkerk, onderzoeker van de morele status van vissen bij de filosofieafdeling van de Universiteit Wageningen, herkent dit probleem. Zij gaat nog verder in op onze omstreden relatie: "Wij zien de vis als een item. We drukken ze in getallen per ton uit bijvoorbeeld, in plaats van per vis." Vreemd ook, volgens haar, dat we geen varkenskop meer in de supermarkt zouden tegenkomen terwijl een hele vis kopen geen enkel probleem is.
Het besef: vissen zijn cool
Vegetariërs die wel vis eten zijn weer zo'n typisch voorbeeld van de kronkel in onze relatie met de vis. "De vis staat eigenlijk onderaan in de rangorde van dieren, ergens tussen dieren en planten in", zegt Bovenkerk. Bovendien, zegt ze, "hebben wij een gebrek aan verbeelding en kunnen we ons niet inleven in de vis". Ook Bovenkerk kwam pas tijdens haar onderzoek achter de coolheidsfactor van vissen: ze kunnen en voelen veel meer dan wij denken.
Pijn
Hoewel wij een hele andere hersenstructuur hebben, hebben vissen wel iets wat lijkt op onze prefrontrale cortex, het deel van de hersenen dat betrokken is bij emotionele functies. Dit, tezamen met waargenomen gedragingen van vissen waarin zij net zo op pijn reageren als mensen, is volgens Dr. Bovenkerk een duidelijk bewijs dat we dat de vis een bewustzijn heeft. Ethisch gezien zou het dus dieronvriendelijk zijn om een vis zonder verdoving te slachten.
‘Een doekje voor het bloeden’
Toch ziet Dr. Bovenkerk de brandbrief van Wakker Dier als ‘een doekje voor het bloeden’. Eigenlijk zou de focus naar het hele systeem moeten gaan. Ervan uitgaande dat de vis een bewustzijn heeft lijkt het er namelijk op dat de vissen die vanuit de viskweek op ons bord belanden eigenlijk hun hele leven al lijden.
Binnen de hele visketen wordt nog heel weinig nagedacht over diervriendelijkheid. De wildvis lijdt erg onder de stress van het gevangen worden en de immense druk in het net en tijdens de transport. Soms is die druk zo groot dat de ingewanden door verschillende lichaamsopeningen naar buiten komen. Voor de kweekvis leveren vooral niet goed schoongehouden water, het kannibalisme van de vis en de dode vissen die blijven liggen een lijdensweg op.
En nu dan?
Maar kunnen we iets veranderen? Volgens Dr. Bovenkerk wordt een verandering lastig. ‘Vissen eten moet eigenlijk ‘not done’ worden, ‘kwestie van een beschavingsoffensief’, zegt ze. Als we op de emotietour gaan moeten we dan eerst het hele proces van vis tot bord beeldender maken. Ook moeten we weg van het idee dat de vis decoratie is, maar vissen respecteren voor wat ze zijn. ‘Meer kennis kan voor meer gevoel zorgen’.
Probleem is vervolgens dat er bij de kwekers weinig tot geen zin om de gevoelens van de vis te gaan koesteren. Momenteel is de visserij, zeker in Nederland, geen grote bron van inkomsten. Het visbedrijf zal niet snel de enorme investeringen doen die verdovingen gaan vragen, aldus Dr. Bovenkerk.
De weg die Wakker Dier inslaat heeft geen grote kans van slagen. Door onze bijzondere relatie gaan we niet plots heel veel om de vis geven en zullen burgers geen veranderingen afdwingen. Maar er valt wellicht een grote slag te slaan binnen het duurzaamheidsvlak. "Duurzaamheid is een onderwerp dat ons wel aanspreekt. Laat het nou net zo zijn dat duurzaamheid vaak hand in hand gaat met diervriendelijkheid." Bij het wildvissen kan uit duurzaamheidsoverwegingen de bijvangst verminderd worden en kan er gelet worden op het effect op de zeebodem. Hierdoor zullen de vissen automatisch een beter leven van krijgen. Voor de kweekvissen zal duurzaamheid er vooral aan bijdragen dat het water waarin ze leven schoner is.
