Melk, goed voor elk?

Melk, de witte sloper. Melk lijkt zijn goede reputatie kwijt te zijn geraakt. Is melk echt slecht voor mens of milieu? Of is het een storm in een glas melk?

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Melkiauw, zo noemde ik als dreumes mijn favoriete drankje. Tja, wie is er niet groot geworden met de witte motor? Sterke botten zou je krijgen van de calcium in de melk, liet ook tekenfiguur Joris Driepinter zien. Steeds vaker klinken er geluiden die deze mythe ontkrachten. Ook vanuit de wetenschap. Zo concludeerde de Amerikaanse voedingswetenschapper en hoogleraar Walter Willett van Harvard University enkele jaren geleden dat er geen verband is tussen het drinken van veel melk en het voorkomen van botbreuken. In landen als de VS en Nederland, waar veel melk wordt gedronken, komt juist vaak botontkalking voor.

Van uier tot pak

Gemiddeld geeft een koe 21 liter melk per dag. Tot haar vierde of vijfde verjaardag krijgt ze ieder jaar een kalfje. Meestal vindt de bevruchting plaats door kunstmatige inseminatie. In de laatste zes tot acht weken van haar zwangerschap wordt de koe niet meer gemolken, ze staat dan ‘droog’. De uier kan zich herstellen van het eerdere, tweemaaldaagse machinale melkritueel. Als de koe ‘uitgemolken’ is, gaat ze naar de slacht. Het vlees wordt verwerkt in bijvoorbeeld gehakt, rundervinken of hamburgers. De meeste koemelk gaat naar de melkfabriek. Die standaardiseert het vetgehalte door het melkvet van de melk te scheiden. Zo krijg je onderscheid in volle, halfvolle en magere melk. Daarna wordt de melk gepasteuriseerd om de bacteriën, die van nature aanwezig zijn in de melk, te doden. Vervolgens wordt het gehomogeniseerd en door kleine openingen geperst. Zo krijg je geen vetlaag op de melk en krijgt alle melk min of meer een gelijke smaak en kleur.
Hoe goed of slecht is melk verder eigenlijk? Feit is dat volle – in tegenstelling tot magere – melk veel verzadigde vetten bevat. Die verhogen het cholesterol, wat slecht is voor hart en bloedvaten. Melk bevat daarnaast lactose (melksuiker) waarvoor sommigen een intolerantie hebben. Toch kan melk drinken ook positieve effecten hebben, bewezen onderzoekers. Melk is goed voor de tanden, mits er geen suikers aan
zijn toegevoegd. Magere melk kan de bloeddruk verlagen en de kans op darmkanker doen afnemen.

Daartegenover staat dat sommige onderzoekers meer prostaat- of eierstokkanker constateerden bij melkdrinkers. “Maar dan gaat het om grote hoeveelheden calcium, meestal ingenomen als supplementen”, zegt epidemioloog Marianne Geleijnse van de Wageningen Universiteit. Volgens haar passen twee à drie glazen melk bij een gezond voedingspatroon. Dat is iets minder dan het advies van het Voedingscentrum, dat drie à vier glazen melk (450 tot 650 ml) per dag aanhoudt. De hoeveelheden melk zijn vervangbaar door andere zuivelproducten, zoals yoghurt of kaas.

Medicijnen in melk?

Een andere kwestie heeft te maken met antibiotica. De medicatie die zieke koeien of kalfjes krijgen, kan in de voedselketen belanden. Maar: “De kans dat je antibiotica in een glas melk terugvindt, is verwaarloosbaar”, zegt Hetty van Beers van Autoriteit Diergeneesmiddelen (SDa). “Als een melkveehouder antibiotica toedient, is er een wachttijd voordat hij de melk van de behandelde koe mag afleveren. Bovendien wordt alle melk in de melkfabriek verhit, zodat eventueel aanwezige bacteriën gedood worden.” Wanneer een koe veelvuldig antibiotica krijgt, kan ze resistente bacteriën ontwikkelen die ze via haar mest kan uitscheiden. Zo kunnen de bacteriën in contact komen met de mens. Door resistente bacteriën neemt het aantal behandelingsmiddelen af, en is het moeilijker om sommige infecties te behandelen. Preventief antibiotica toedienen aan koeien en ander vee is sinds medio 2012 verboden. Officieel komen alleen zieke beesten in aanmerking voor een antibioticakuur. SDa constateerde dat tussen 2013 en 2014 het antibioticagebruik in de melkveehouderij met 19,7 procent is gedaald, terwijl dat voor alle sectoren samen slechts 4 procent betrof. Die daling was mede te danken aan een richtlijn die dierenartsen en melkveehouders in 2012 samen opstelden om het antibioticagebruik te verminderen.

Zonder kalf geen melk

Toch kan het nog beter. Om melk te krijgen moet er eerst een kalfje komen. Kalveren die geboren worden gaan in principe direct bij de moeder vandaan: soms binnen een uur, soms binnen drie dagen. Dat is in de reguliere melkveehouderij formeel niet anders dan in de biologische. De scheiding staat certificering tot biomelk niet in de weg. Sommige kalfjes blijven op de boerderij om uit te groeien tot een melkkoe, maar het merendeel (alle stiertjes en een deel van de koeien) gaat op transport naar kalfsveehouderijen, waar ze opgroeien voor de slacht. Kalfjes die na de geboorte gelijk gescheiden worden van de moeder en in een ruimte met veel andere kalveren in een stal of vrachtwagen belanden, lopen meer kans ziek te worden dan wanneer ze zich in kleinere groepen bevinden. Vergelijk het met een kindercrèche, waar baby’s sneller en vaker dan thuis in aanraking komen met ziektekiemen. Kalveren vormen dus een kwetsbare groep die relatief meer antibiotica krijgt. Als je dat wilt veranderen, is kleinschaligheid binnen de veeteelt een voorwaarde en moet het productiesysteem deels op de schop.

Koe in de wei

Jaring Brunia, melkveehouder in het Friese Raerd – een dorp zo’n 17 kilometer onder Leeuwarden – experimenteerde om de kalveren langer bij de moeder te houden. Maar er bleef weinig melk over om te verkopen. “De kalfjes dronken veel melk op. En wanneer ik ging melken, liet de koe niks meer los. Alsof ze bang was dat haar kalf anders niet genoeg zou krijgen.” Brunia’s boerenbedrijf telt zo’n 60 koeien, 16 kalfjes en 20 pinken (koeien die na een jaar voor het eerst worden gemolken). Zo’n negen maanden per jaar laat hij het vee buiten grazen, waarvan drie maanden alleen overdag. ’s Winters staan ze dag en nacht op stal. Dan is het te nat, ze zouden het grasveld kapot trappen. In de afgelopen twee jaar kregen twee van zijn koeien antibiotica omdat ze ziek waren. Dat is weinig, volgens hem: “Ze zijn veel buiten, bewegen regelmatig en eten diverse soorten gras die veel vitamines en mineralen bevatten.” Brunia denkt dat zijn melkveehouderij begin volgend jaar biologisch gecertificeerd zal zijn. “Eigenlijk vind ik zo’n papiertje niet zo belangrijk, maar omdat ik straks de melk als biologisch kan verkopen, krijg ik er een betere prijs voor.”

Een beetje minder melk drinken komt het milieu dus ten goede

Leven zonder melk

En dan is er nog het milieu. Dat de vleesindustrie boter op zijn hoofd heeft vanwege enorm land- en waterverbruik én de hoge uitstoot van broeikasgassen, is bekend. Maar is de zuivelsector veel schoner? De vee-industrie stoot wereldwijd zo’n 14,5 procent van alle broeikasgassen uit. 20 procent daarvan komt door melkvee, volgens de VN Voedselen Landbouworganisatie (FAO), en bevat methaan, lachgas en koolstofdioxide. Juist omdat de veeteelt zoveel impact heeft, valt er een slag te slaan in de strijd tegen klimaatverandering, zo stelt de VN-organisatie. Een vermindering met 30 procent van de uitstoot mogelijk. In westerse landen bijvoorbeeld via een verbetering in mestmanagement en energieverbruik, en het inkopen van veevoer met een kleinere voetafdruk.

Een beetje minder melk drinken komt het milieu dus ten goede. De vraag is of het lichaam zonder kan, en of plantaardige melk een geschikte vervanger is. Neem sojamelk. De smaak is misschien niet te vergelijken met koemelk, maar je kunt er prima pannenkoeken mee bakken. “De samenstelling van soja verschilt nogal van koemelk”, aldus voedingsdeskundige Geleijnse. “Soja bevat eiwitten, maar geen aminozuren, zoals leucine en isoleucine (nodig voor de groei en opbouw van spierweefsel). Die stoffen maakt het lichaam niet zelf aan, maar ze komen van nature wel voor in melk of vlees.” Calcium vind je ook in tofu, peulvruchten en sesamzaad. Er is zelfs sojamelk met toegevoegde B12 verkrijgbaar. Geleijnse tot besluit: “Melk past in een gezond voedingspatroon, maar is vervangbaar door plantaardige alternatieven. Melk moet niet.”

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons