De voedselwereld is hopeloos verdeeld in twee strijdende kampen: grootschalig en technisch versus ecologisch en klein. Twee redacteuren bezochten elk een conferentie van een van de kampen, en gaan met elkaar de discussie aan. Vandaag deel 1: de strijdbare agro-ecologen van Voedsel Anders.
Vandana Shiva, icoon van de agro-ecologische beweging, had de hoop in Nederland bijna opgegeven. In de bruisende jaren tachtig woonde ze haar eerste congres over bodembehoud bij, juist in onze hoofdstad. Maar inmiddels levert Aalt Dijkhuizen, tot voor kort voorzitter van ons grootste agrokennisinstituut, gratis PR voor het geïndustrialiseerde landbouwsysteem dat volgens haar wereldwijd de bodemvruchtbaarheid uitput. De activistische wetenschapster vindt het een opluchting om te zien: meer dan 800 mensen samen voor een conferentie die aanschopt tegen de ingeslopen status quo, juist op de Wageningen Universiteit.
Ik heb geluk dat ik nog binnen ben gekomen, want de belangstelling voor de conferentie heeft alle verwachtingen overtroffen. De zaal zit vol met jong en oud, studenten en professionals, boeren en burgers, hordes NGO-medewerkers en – als ik heel goed kijk – zelfs een paar beleidsmakers. Alleen de vertegenwoordigers van de grote voedselbedrijven schitteren in afwezigheid. Dat zal niet aan het bescheiden prijskaartje van 50 euro liggen, maar eerder iets te maken hebben met de insteek van het programma.
‘Voedsel Anders’: de werktitel alleen al suggereert dat de organisatoren een probleem hebben met business as usual. Dus nodigden ze, heel verassend, sprekers uit die dat ook hebben. Naast Shiva voerden Pablo Tittonell (WUR hoogleraar Agro-Ecologie), Hanny van Geel (boerin en coördinatrice van internationale boerenorganisatie La Via Campesina) en Olivier de Schutter (Speciaal VN Rapporteur voor het recht op voedsel) het woord. In grote lijnen met dezelfde boodschap: het intensieve landbouwparadigma deugt niet.
Productiviteit is niet het probleem
Volgens de Schutter is de maximale productiviteit die ons boerensysteem nastreeft, een gedateerde richtlijn uit de jaren 50, toen de voedselproductie nog achterliep op de wereldbevolkingsgroei van zo´n 2.1% per jaar. Vandaag de dag produceren boeren voldoende voedsel voor een dagelijkse consumptie van ongeveer 4800 kcal per persoon: twee keer zoveel dan we nodig hebben. Zo bezien is de Groene Revolutie een daverend succes geweest. Tegelijkertijd vraagt hij zich af: hoe kunnen te midden van deze overvloed nog steeds zoveel mensen honger lijden? Het is tijd om het streven naar ongebreidelde productiegroei los te laten, aldus de VN rapporteur, en de echte uitdagingen van de 21ste eeuw aan te gaan.
De daadwerkelijke problemen liggen volgens alle sprekers, heel eensgezind, als volgt. Ten eerste kun je wel veel produceren, maar heeft dat weinig zin als die overvloed niet terecht komt bij de hongerigste monden. Dijkhuizen’s stokpaardje, ‘Nederland nummer twee landbouw-exporteur ter wereld’, is de Schutter juist een doorn in het oog. Wij westerlingen hebben onze goedkope overproductie jarenlang gedumpt in ontwikkelingslanden, waardoor lokale overheden verzaakten te investeren in hun eigen voedselsystemen. Resultaat: armoede troef op het platteland. Veel boeren trekken naar de stad, maar daar is onvoldoende werkgelegenheid. Zo ontstond een onderklasse zonder geld om in hun eerste levensbehoefte te voorzien, noch de middelen om zelf voedsel te verbouwen.
Weapons of War
Ten tweede zou intensief destructief zijn. Vandana Shiva vindt het maar wat grappig dat de Groene Revolutie de Nobelprijs voor de vrede heeft gewonnen. Volgens haar zijn de kunstmest en pesticiden die het huidige landbouwsysteem draaiende houden juist weapons of war. Zyklon B werd inderdaad gebruikt in de gaskamers van de Nazi’s, maar dat zegt weinig over hedendaagse toepassingen. Het is jammer dat ze zich tot Godwins verlaagt, omdat haar eigenlijke punt wel degelijk hout snijdt: met pesticiden en kunstmest doordrenkte monoculturen hebben een vernietigende uitwerking op biodiversiteit en bodemvruchtbaarheid. Volgens Pablo Tittonell is op deze manier al een kwart van alle landbouwgrond op aarde sterk uitgeput.
‘We can’t afford this blindness to the gifts of biodiversity,’ benadrukt Shiva. Niet in het minst omdat boeren biodiversiteit nodig hebben om zich te wapenen tegen industriële grootmachten. Hoe meer een boer werkt met wat van nature beschikbaar is, hoe minder afhankelijk hij wordt van de Monsanto’s op deze wereld. Zo vindt Shiva het simpelweg stompzinnig dat de Bill en Melinda Gates Foundation de ontwikkeling van ijzerrijke GMO-bananen financiert: ‘Plenty of natural crops provide more iron anyway. The only things they don’t provide are royalties.’
Calimero kan niet eeuwig klein blijven
Het klinkt allemaal behoorlijk logisch en ik merk dat er niet veel kritische vragen in me opkomen. Misschien omdat ik in grote lijnen al bekend was met de feiten die de sprekers voorleggen. Het is vrij duidelijk: ze preken voor eigen parochie. Ook de mensen om me heen zie ik veelal instemmend knikken en de moderator durft Shiva onomwonden op het hart te drukken dat we allemaal van haar houden.
Het lijkt er op dat we hier vooral zijn samengekomen om van ons Calimerocomplex af te komen, zoals ‘verhalenvanger’ Frencesco Melita het op de tweede dag treffend stelt. Je weet wel: zij zijn groot en ik ben klein en da’s niet eerlijk. Ik verlaat de conferentie met wat strooigoed aan nieuwe kennis, maar meer nog met het gevoel dat we samen helemaal niet zo klein zijn. In de woorden van Hanny van Geel: het is inspirerend om te zien dat er al zoveel agro-ecologische zaadjes zijn gekiemd. Dat we het misschien, ergens in de toekomst, niet meer ‘voedsel anders’ hoeven te noemen.
