Ze zijn er wel, de voorvechters van een gezonde bodem. Na de opleiding tot permaculturist, zag zelfverklaard humist Marc Siepman in dat de bodem letterlijk en figuurlijk de basis is. “Als je ook maar iets duurzaam wilt laten groeien, kom je uit bij de bodem. Alleen met een grondige aanpak kun je dingen veranderen in je moestuin of akker.” Ook bodemboer Arnold van Woerkom maakt werk van de grond. Met zijn natuurlijke bemesting zorgt hij niet alleen voor een bodem vol leven, maar ook voor voedzaam eten vol vitamines en mineralen.
Dit artikel is onderdeel van een reeks over het belang van een gezonde bodem. FoodGuerrilla, het actieplatform van good food initiatieven van OneWorld, voert actie voor een gezonde bodem met hun campagne Het Wormenhotel. Kijk voor meer informatie op wormenhotel.foodguerrilla.nl
Waar het allemaal misging
“Sinds we met machines het land omploegen en sproeien met chemicaliën, ging het mis met de bodem”, aldus Van Woerkom. “Er wordt gewerkt met zouten, waardoor al het bodemleven het loodje legt. Aangezien de schadelijke bacteriën en schimmels eerder opkrabbelen, maakt een gezond bodemleven geen kans.” Siepman maakt zich zorgen om de manier van telen. “Het huidige voedselsysteem is volledig in crisis met de bodem. Monocultuur is een heel onnatuurlijke situatie, heel inefficiënt trouwens. We blijven er maar fossiele brandstof in gooien om er opbrengst uit te kunnen halen. Toen we planten rechtstreeks zijn gaan voeden in plaats van via de bodem, ging het mis.”
Door onze landbouw raken we elke minuut 23 hectare grond kwijt aan verwoestijning. We zijn volledig in crisis met de bodem
Wij zijn bodemverwoesters
“Nu is het zo ver gekomen dat we elke minuut 23 hectare landbouwgrond kwijtraken aan verwoestijning. Er is geen enkel volk ooit op aarde geweest dat alleen kon leven van eenjarige gewassen, zoals wij dat nu doen. Om er een quote van Roosevelt erin te gooien: ‘A nation that destroys its soils destroys itself’.”, aldus Siepman. Optimistisch over de politiek is hij trouwens niet. “Zoals ze zelf heeft toegegeven, is de politiek al te laat. Het zal echt van de burgers moeten komen.”
Biologisch? Of toch niet?
Dood en verderf in de wereld van de bodem. Wat kun je als consument eigenlijk doen? Siepman: “Je hebt de neiging om te zeggen: koop biologisch. Maar met de huidige druk van grote supermarkten, is de bioboer volgens mij ook niet meer wat hij geweest was, die heeft door schaalvergroting naar mijn idee minder aandacht voor de bodem. Biologisch-dynamisch komt meer in de buurt. Neem vooral direct af bij de boer. Met het extra geld kan hij de bodem beter onderhouden. Er zijn ook permacultuur-tuinderijen op komst, die kun je nu al steunen.” Van Woerkom is meer van het ecologisch boeren: “Ecologische teelt kijkt verder dan wel of geen bestrijdingsmiddelen; dat is boeren samen met de natuur, niet ertegen. We zorgen ervoor dat zowel het bodemleven als de gezondheid van de plant in orde is.”
Die arme bodem
De lage opbrengst van ongezonde bodems is maar één van de problemen volgens Van Woerkom. Hij richt zich met zijn natuurlijke meststoffen op een betere gezondheid van de bodem, de plant én de mens. “Het is wetenschappelijk aangetoond dat eten tegenwoordig veel minder voedingsstoffen bevat dan vroeger. De oorzaak hiervan wordt gevonden in de slechte kwaliteit van bodems vandaag de dag. Labresultaten laten zien dat groenten geteeld met de juiste, natuurlijke bemesting gewoonweg meer voedingsstoffen bevatten.” De boodschap: kwaliteit boven kwantiteit.
Tomaten zijn hummers en vlees is soms best oké
Het is voor een leek niet altijd goed in te schatten wat nou goed of slecht eten is voor de bodem. In de documentaire ‘Digitaal voedsel’ van Tegenlicht zei Amerikaans chef-kok Dan Barber: “From soil fertility perspective, tomatoes are the hummers of the food world”. Tomaten zijn net als aubergine en courgette eenjarige planten die vrijwel niets toevoegen aan de bodem en vooral veel onttrekken. Vlees kan daarentegen weer heel duurzaam zijn. Gras is namelijk heel goed voor de bodem, maar niet zo goed te verteren voor mensen. Siepman: “Je kunt geen duurzame landbouw hebben zonder grazers. Het vlees van koeien, die uitsluitend gras krijgen en geen soja of maïs bijgevoerd krijgen, is heel goed voor de bodem.”
Bodemhelden
Gelukkig zijn er niet alleen gewassen die minder slecht zijn voor de bodem, maar sommige gewassen zijn zelfs echte bodemverbeteraars. De bekendste bodemheld is de peulvrucht. De planten binden stikstof in de grond en maken de bodem zo vruchtbaarder. “Meerjarige planten, zoals notenbodem of bessenstruiken, laten de bodem in haar waarde. Hennep is trouwens ook fantastisch voor de bodem. Daarnaast kun je er vreselijk veel mee: hennepzaad, hennepolie, vezels, papier, hennepbeton, het is een van de meest universele planten die ik ken. Het kweken van hennep, zelfs in monocultuur, zou gigantisch veel boskap kunnen voorkomen.”
Bodem do’s-Peulvruchten
-Hennepzaad
-Noten
-Bessen
-Vlees van 100% grass-fed koeien
-Steun je lokale (bio)boer, zodat deze meer geld heeft voor bodembeheer
-Met groenten uit je eigen moestuin omzeil je de wantoestanden in de reguliere landbouw.
Bodem don’ts-GMO, want de gebruikte pesticiden zijn verkapte antibiotica-Vlees (van dieren (bij)gevoerd met soja of maïs)
-Tomaten
-Aubergine
-Courgette
-Aardappels
Daar en hier
Ook lokaal eten is goed voor de bodem. Niet alleen omdat je dan kleinere boeren financieel steunt, maar eten van ver verstoort ecosystemen. Onze grenzeloze zucht naar bijvoorbeeld bananen zorgt voor bodemverarming in Afrika en Zuid-Amerika, terwijl we hier last hebben van een overschot aan voedingsstoffen in de bodem. Bananenschillen terugsturen klinkt ondankbaar en onpraktisch, maar zou het probleem wel gedeeltelijk verhelpen. Fairtrade krijgt zo een hele nieuwe dimensie. Ook doordat we boontjes uit bijvoorbeeld Egypte importeren, maken we droge bodems nog droger.
Met de huidige technologie hebben we die hele bodem toch zeker niet meer nodig? Dat klopt. Zo is hydroponics een nieuw buzzwoord in landbouwland. Geheel zonder grond, met alleen nog water waarin voedingsstoffen zijn opgelost, worden al hele ‘velden’ met sla geteeld. Siepman is nog niet overtuigd. “Wij weten nog lang niet alles over de bodem. Er gebeurt daar zoveel, dat kunnen wij helemaal niet natuurgetrouw nabootsen.”
