Klimaatverandering leidt tot honger. In de Nederlandse winterkou is het broeikaseffect nog nauwelijks voor te stellen, maar de Filipijnse orkaanramp in november bracht de impact op de voedselvoorziening pijnlijk dichtbij. Een paar graadjes warmer, betekent behoorlijk wat eten armer. De eerste tekenen van honger steken nu al de kop op, maar de internationale gemeenschap steekt zijn kop nog stevig in het zand.
In solidarity with my countrymen, who are struggling to find food back home, and with my brother, who has not had food for the last three days, with all due respect mister President, I will now commence on a voluntary fasting for the climate. This means I will voluntarily refrain from eating food during this COP until a meaningful outcome is in sight.
Op 11 november, de eerste dag van de VN-klimaattop in Warschau, luidde de Filipijnse vertegenwoordiger Naberev Saño zichtbaar ontdaan een hongerstaking in, in de hoop de internationale gemeenschap tot concrete acties tegen de opwarming van de aarde te bewegen. Om begrijpelijke redenen wist hij tijdens zijn toespraak zijn emoties niet te bedwingen. Superstorm Haiyan, de dodelijkste orkaan in de Filipijnse geschiedenis, was net uitgeraasd in zijn land.
Haiyan maakt pijnlijk duidelijk hoe klimaatverandering de voedselvoorziening in kwetsbare gebieden compleet op zijn kop kan zetten. Hoewel de Filipijnen voorheen nog afstevenden op een bijzonder productief rijstjaar en het door de storm veroorzaakte verlies van 900.000 ton op nationaal niveau meevalt, komt het tekort onevenredig terecht op de borden van de zwaarst getroffen regio’s. Daar is van de oogst niet veel over, noch van een infrastructuur voor een adequate voedseltoevoer van buitenaf.
Volgens inschattingen van de Food and Agricultural Organisation (FAO) hebben op het moment 2,5 miljoen Filipijnen voedselhulp nodig. Schrijnende beelden van slachtoffers en hun smeekbedes kwamen de afgelopen weken veelvuldig voorbij in de media. Op provisorische uithangborden, vervaardigd uit verweerde stukken wrakhout, stond stelselmatig “we need food” geschreven.
Directe noodhulp is onmisbaar, maar het is ook broodnodig dat de oogst voor de komende maanden veilig wordt gesteld. Haiyan verwoestte een derde van het Filipijnse rijstareaal, precies aan de vooravond van de nieuwe zaaiperiode. Als we niet zorg dragen dat honderdduizenden boerenhuishoudens weer kunnen zaaien tegen eind December, zullen zij de komende tijd afhankelijk blijven van hulp, zo waarschuwt Dominique Burgeon, FAO-directeur Noodhulp en Rehabilitatie.
Klimaatverandering betekent honger
Het is vooralsnog onmogelijk om met zekerheid te zeggen of de Filipijnse ramp te wijten is aan het broeikaseffect, maar volgens klimaatwetenschappers illustreert zij in ieder geval wat ons te wachten staat. Superstormen als Haiyan zullen volgens het International Panel on Climate Change (IPCC) steeds harder toeslaan. Orkanen onttrekken hun energie namelijk aan de warmte van het zeewateroppervlak en de oppervlaktetemperatuur stijgt bijna overal op aarde.
Weerpatronen worden in het algemeen onberekenbaarder en dit bedreigt onze voedselvoorraden. Overstromingen liggen bijvoorbeeld op de loer wanneer overvloedige regenval en zeespiegelstijging samenkomen; de vernietigende uitwerking die dit zal hebben op landbouwgronden ligt voor de hand. Andere extremiteiten, zoals hittegolven en langdurige periodes van droogte, zullen verschillende rampzalige effecten hebben. Denk aan temperaturen die te hoog uitvallen in de bloeiperiode, waardoor gewassen niet tot bloei komen, of vee dat bezwijkt aan uitdroging en hitte.
Die paar graadjes temperatuurstijging zijn op zichzelf al een groot risico. Dit berichtte de New York Times begin november uit een gelekt IPCC rapport, dat officieel pas in maart uitkomt. Hierin komt het klimaatpanel terug op haar eerdere voorspelling dat een gematigde temperatuurstijging van 1-3 graden zou leiden tot een netto toename in oogstopbrengsten op wereldniveau.
In plaats daarvan kijken we aan tegen een potentiële oogstafname van 2% per decennium. Gewassen zullen op sommige plekken beter gedijen, maar in het algemeen minder hard groeien. Problematisch, aangezien de vraag naar voedsel juist met 14% per decennium zal stijgen. Onder de evenaar, waar ondervoeding nu ook al het meest voorkomt, gaan de hardste klappen vallen: het risico op overmatige hitte is hier het grootst, terwijl de relatieve sociaaleconomische achterstand landen op het zuidelijk halfrond kwetsbaarder maakt voor prijsstijgingen op de internationale markt.
Toekomstherrie?
Volgens Oxfam is het bewijs dat kwetsbare gebieden nu al schade ondervinden aan broeikaseffecten overweldigend. Voorbeelden? Denk aan de droogte in Somalië in 2011, die uitmondde in een hongersnood, of de overstroming in Pakistan in 2010 die meer dan 570.000 hectare landbouwgrond plat legde. Moeten we niet eens ophouden klimaatverandering te beschouwen als toekomstmuziek – of gepaster, toekomstherrie?
Klimaatwetenschappers zijn voorzichtig in hun uitspraken. Een onbetwistbare oorzaak-gevolg relatie aantonen is moeilijk, want specifieke rampen die plaatsvinden in de echte wereld zijn onderhevig aan een complexiteit aan factoren, onmogelijk in een statistisch model te vangen. Wel kan met zekerheid gesteld worden dat de kans op bovengenoemde rampen een stuk minder groot zou zijn geweest in een wereld zonder broeikaseffect. Zo berekende Myles Allen, klimaatonderzoeker aan de universiteit van Oxford, afgelopen jaar dat de kans op de Russische hittegolf in 2010 zonder klimaatveranderingsinvloeden drie keer zo klein zou zijn geweest.
Het meest recente IPCC rapport, uitgekomen in september, wijst bovendien op verontrustende trends in extreme weersomstandigheden in de afgelopen decennia, in lijn met de groeiende concentratie CO2 in de atmosfeer. De intensiteit en duur van tropische stormen in de Noord-Atlantische en de Noord-Pacifische oceaan nemen al toe sinds de late jaren 70. In de Filipijnen rezen de windkrachtrecords van taifoens de afgelopen decennia de pan uit: van orkaan Amy met 240 km/u in 1951 tot superstorm Haiyan, die op piekmomenten 380 km/u haalde.
Klimaatsceptici in comfortabele bureaustoelen
Naberev Saño heeft het nu wel een keer gehad met koppige klimaatsceptici: “To anyone who continues to deny the reality that is climate change, I dare you to get off your ivory tower and away from the comfort of your armchair.” Hij daagt ze uit eens een bezoek te brengen aan landen die het zich niet kunnen veroorloven om te wachten op wetenschappelijke zekerheden die nooit zullen komen: de Pacifische Eilanden, die langzaam maar zeker ten onder gaan aan zeespiegelstijging; de Afrikaanse Savannes, waar de schaarste aan voedsel en water alleen maar toeneemt, of toch maar de Filipijnen, die dit jaar tot drie keer toe blootstonden aan een superstorm.
Ironisch genoeg werd het land vorig jaar, tijdens de 18de klimaatconferentie in Doha, eveneens geteisterd door een dodelijke orkaan. Toen al smeekte Saño de internationale gemeenschap om politieke daadkracht en solidariteit te tonen: “Please, let 2012 be remembered as the year the world found the courage to find the will to take responsibility for the future we want. I ask of all of us here, if not us, then who? If not now, then when? If not here, then where?"
Het mocht niet baten. Dit jaar, geconfronteerd met een ramp van nog veel grotere proporties, voelde de Filipijnse vertegenwoordiger zich genoodzaakt om precies dezelfde vragen te stellen. Zijn toespraak bracht aanwezigen tot tranen, maar zijn oproep vond wederom geen gehoor. Zoals verwacht deden de nationale vertegenwoordigers tijdens deze klimaatconferentie (COP19) evenmin toereikende toezeggingen om emissies in te dammen, voorzorgsmaatregelen te treffen of getroffen gebieden financieel te ondersteunen. Het al wankele geloof in COP liep alleen maar grotere deuken op in Warschau. Bij verschillende groene groeperingen, ontwikkelingsorganisaties en jongerenvertegenwoordigers liep de frustratie zo hoog op dat zij in een niet eerder vertoonde vertrouwensbreuk de vastgelopen conferentie in protest verlieten.
Ondertussen behoeft Saño’s retorisch bedoelde vraag toch echt een antwoord: wie, waar, wanneer komen wel met betekenisvolle oplossingen? Als die uitblijven, zal de wereld niet alleen warmer, maar ook hongeriger worden.
