Cycloon Idai, nasleep in Mozambique, maart 2019. Beeld: Denis Onyodi: IFRC/DRK/Climate Centre
Achtergrond

Verwoestende storm Idai komt door ónze CO₂-uitstoot

De verwoestende cycloon Idai is de belichaming van klimaatonrechtvaardigheid. “Wij hebben het probleem in het noorden gecreëerd, maar de zuidelijke landen dragen de zwaarste gevolgen.”

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Cycloon Idai is waarschijnlijk de meest verwoestende orkaan die Mozambique, Zimbabwe en Malawi ooit hebben meegemaakt. Honderden mensen kwamen om het leven en miljoenen mensen werden getroffen. Deskundigen waarschuwen dat het nog jaren zal duren voordat de drie landen hersteld zijn van Idai, de cycloon die zo’n 90 procent van de Mozambikaanse kuststad Beira in puin legde.

Idai kwam op 14 maart in Beira aan wal; stortregens en zware windhozen overvielen de stad, en twee grote rivieren – de Pungue en Buzi – traden buiten hun oevers. Hele dorpen kwamen daardoor onder water te staan. Meer dan vijfhonderd mensen werden gedood en zo’n vijftienhonderd mensen raakten gewond. De storm vernietigde verschillende infrastructuren, en gewassen werden door het water weggespoeld – waardoor boeren plotseling niets meer te oogsten hadden.

Het totale dodental in Mozambique, Zimbabwe en Malawi bedraagt nu al meer dan zevenhonderd. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) waarschuwde bovendien voor een mogelijke uitbraak van door water verspreide ziektes, zoals cholera.

De onrechtvaardigheid van klimaatverandering

In de regio groeit de angst dat zulke verwoestende cyclonen vaker zullen gaan voorkomen, nu de effecten van klimaatverandering heviger worden. Van de tien dodelijkste cyclonen die het zuidelijk halfrond sinds 1900 hebben getroffen, vonden er volgens Nature Magazine zes plaats ná 1994 – dit laat duidelijk een stijgende lijn zien.

Tegelijkertijd onthulde de Afrikaanse Ontwikkelingsbank (AfDB) dat zeven van de tien landen die wereldwijd het meest worden blootgesteld aan de gevolgen van klimaatverandering in Afrika liggen. Dat terwijl het continent verantwoordelijk is voor minder dan 4 procent van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen – die de opwarming van de aarde versnellen en daarmee bijdragen aan klimaatverandering.

Afrika draagt nauwelijks bij aan de opwarming van de aarde, maar is wel het grootste slachtoffer van de gevolgen

“Dat is de onrechtvaardigheid van klimaatverandering: Afrika draagt minder dan 4 procent bij aan de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen, maar is een van de belangrijkste slachtoffers van de gevolgen ervan”, stelde de Afrikaanse Ontwikkelingsbank eind vorig jaar in een rapport voorafgaand aan de Klimaattop COP24 in het Poolse Katowice.

Ironisch toeval

De Amerikaanse klimaatexpert en auteur Ross Gelbspan legt uit hoe afschuwelijk de gevolgen van de cycloon en de overstromingen in Mozambique, Zimbabwe en Malawi zijn geweest. Gelbspan herinnert zich de net zo overweldigende en verwoestende overstromingen van Mozambique in 2000, volgens hem hét schoolvoorbeeld van wereldwijde klimaatonrechtvaardigheid.

“Zoals ik vaker heb gezegd over de verergering van klimaatverandering: wij hebben het probleem in het noorden gecreëerd, maar de zuidelijke landen dragen de zwaarste gevolgen – niet omdat de natuur discrimineert tegen de armen, maar omdat ontwikkelingslanden niet in staat zijn om het geld bij elkaar te krijgen dat nodig is om de infrastructuur te verbeteren, en zo de effecten van klimaatverandering te beperken”, aldus Gelbspan.

Gelbspan noemt het een ironisch toeval dat op het moment dat Zuidoost-Afrika door de cycloon werd getroffen, de staat Nebraska in het Amerikaanse Midwesten ook onder water stond, als gevolg van een van de ergste overstromingen uit haar geschiedenis.

Als de wereld niet snel van koers verandert, kunnen we allemaal geconfronteerd worden met de grillen van de natuur

Maar, voegt Gelbspan hieraan toe, afgezien van het verlies van gewassen – omdat de overstroming daar plaatsvond tijdens het plantseizoen – zal Nebraska veel sneller van de ramp herstellen dan Mozambique, Zimbabwe en Malawi. “Dankzij voldoende noodhulp vanuit de overheid en herinvesteringen door de particuliere sector zal alles snel weer hersteld zijn”, zegt hij. “Als er klimaatrechtvaardigheid bestond, zouden de overstroomde gebieden in zuidelijk Afrika net zo snel en goed herstellen.”

Volgens Gelbspan toont het langslepende herstel aan hoe immoreel de wereldwijde welvaartskloof tussen noord en zuid daadwerkelijk is. “Tenzij de wereld snel van koers verandert, kunnen wij allemaal geconfronteerd worden met de grillen van de natuur.” Uiteindelijk is het zoals een voormalig klimaatonderhandelaar van de Verenigde Naties zei: ‘We zitten allemaal in hetzelfde schuitje en als de ene helft zinkt, zinken we allemaal.’

Herstel sinds 2000

In 2013 kwam de stad Beira (met steun van het Nederlandse onderzoeksinstituut Deltares en andere particuliere bedrijven) met het 2035 Beira Masterplan naar buiten, dat tot doel heeft om de stad weerbaarder te maken voor de gevolgen van klimaatverandering, zoals de stijgende zeespiegel, overstromingen en stormen. De volledige uitvoering van het plan blijft echter onzeker vanwege een gebrek aan financiële middelen. In 2015 zei de burgemeester van Beira, Daviz Mbepo Simango, dat de gemeente meer dan 100 miljoen dollar nodig had om het masterplan uit te kunnen voeren; een astronomisch bedrag voor een stad als Beira.

De kwetsbaarheid van de Mozambikaanse bevolking wordt vergroot door extreme armoede, die nog eens extra wordt versterkt door een sinds 1975 – toen het land onafhankelijk werd van Portugal – steeds opnieuw oplaaiende burgeroorlog. Zodoende herstelt het land nog steeds langzaam van de verwoestende cycloon van 2000. “Door de burgeroorlog zijn belangrijke delen van de fysieke en commerciële infrastructuur op het platteland verwoest. Talloze wegen, bruggen, winkels, scholen en gezondheidszorginstellingen werden vernietigd, wat leidde tot 15 miljoen dollar aan schade”, aldus de Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO).

Toename in temperatuurschommelingen

In een poging de gevolgen van klimaatverandering in lage lonenlanden beter te begrijpen, onthulde een onderzoeksteam van de universiteiten van Wageningen, Montpellier en Exeter dat hoewel rijke landen de grootste bijdrage leveren aan klimaatverandering, ze veel minder zullen merken van temperatuurschommelingen dan armere landen.

Landen die het minst bijdragen aan klimaatverandering merken het meest van stijgende temperatuurschommelingen

In een persbericht dat het onderzoeksteam begin vorig jaar samen met het studieverslag naar buiten bracht, was te lezen dat het team 37 verschillende klimaatmodellen had geanalyseerd, die waren gebruikt voor het laatste verslag van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). Uit de resultaten werd duidelijk dat er sprake is van een onrecht binnen klimaatverandering – dat eerder over het hoofd werd gezien.

“De landen die het minst bijdragen aan klimaatverandering en voor wie het economisch gezien het moeilijkst is om de gevolgen van klimaatverandering het hoofd te bieden, krijgen te maken met de grootste toenames in temperatuur-variabiliteit”, stelde Sebastian Bathiany, hoofdauteur van de studie, in het persbericht.

Een slecht voorteken

De Zuid-Afrikaanse Lerato Ngakane, communicatiecoördinator voor 350Africa.org, vertelt dat cycloon Idai een somber voorteken is van wat ons te wachten staat nu zulke stormen door klimaatverandering steeds heviger zullen worden. “Een aantal Afrikaanse landen is een natuurramp verwijderd van het verzinken in bittere armoede en onrechtvaardige, bijna ondenkbare sociale omstandigheden die door klimaatverandering alleen maar zullen verergeren. Dat komt door het verbranden van fossiele brandstoffen in westerse landen, dat gemeenschappen treft die zich niet kunnen verweren”, stelt Ngakane.

Ngakane legt uit dat Mozambique kwetsbaar is voor klimaatverandering, en vertelt dat onderzoek aantoont dat het land nu al kampt met de negatieve gevolgen ervan, zoals droogte, overstromingen en cyclonen zoals Idai – die vooral de armste bevolking zwaar treffen. “Als de opwarming van de aarde toeneemt als gevolg van CO2-emissies, zullen kustlanden als Mozambique in de toekomst waarschijnlijk steeds vaker zware klimaatrampen meemaken,” zegt ze.

Een fundamentele machtsverschuiving is nodig – nu meer dan ooit

Volgens Ngakane hebben meer landen te maken met extreme weersverschijnselen, ook wel bekend als El Niño en La Niña, die langdurige droogte en voedselonzekerheid als gevolg hebben. “Het gaat hier om een humanitaire crisis die in sommige gevallen kan leiden tot een strijd om beperkte middelen.” Ze voegt toe dat er vlak na cycloon Idai al meldingen waren van een cholera-uitbraak.

“In Beira zijn meer dan 92.000 huizen en 3.200 scholen verwoest, wat respectievelijk zo’n 150.000 mensen en nog eens 91.000 studenten heeft getroffen. Dat zijn slechts een paar voorbeelden van de negatieve gevolgen van zulke rampen op gewone burgers.” Volgens Ngakane is het duidelijk dat er meer dan ooit een fundamentele machtsverschuiving nodig is.

Vertaling: Inge Oosterhoff.

'Klimaatbeweging ziet activisten van kleur niet staan'

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons