Gapend gat tussen volk en elite
Populisme als politieke stroming is volgens Lucardie een dunne ideologie, die maar een beperkt aantal opvattingen heeft. Deze standpunten zijn terug te voeren op de kloof tussen het volk en de politieke elite. De manier waarop populisten naar deze twee groepen kijken is kenmerkend. “Ze beschouwen beide groepen als homogeen. De politieke elite is één pot nat en behartigt de belangen van het volk niet, of niet genoeg. Meer omstreden is dat ze ook het volk zien als één geheel met één belang.”
Henk te Velde is hoogleraar Vaderlandse Geschiedenis aan de Universiteit van Leiden. Hij publiceerde veel over de geschiedenis van de politieke cultuur in Nederland en schreef daar het boek ‘Van regentenmentaliteit tot populisme’ over. Het boek gaat in op de tradities in de Nederlandse politiek.
Wie de definitie in Wikipedia opzoekt, ontdekt dat de term behalve een ideologie ook een politieke stijl kan aanduiden. Populisme is volgens de online encyclopedie vooral een communicatiestijl, terwijl het daarnaast onderscheid maakt tussen links- en rechts-populisme als ideologie. Ook de Dikke van Dale legt het begrip zowel uit als een ideologie en als een communicatiestijl (een ‘betoogtrant’). Volgens politicoloog Paul Lucardie behelst die communicatiestijl vaak een grover taalgebruik dan normaal in het politieke debat. “Populisten spelen meer op de man of vrouw dan andere politici. Onderbuikgevoelens spelen daarbij vaak een rol. En als je het zo bekijkt, vindt je bij alle partijen een beetje populisme.”
Het één, of toch het ander?
“Niemand wilde meewerken toen ik het woord populisme in de mond nam
‘Het volk’ is ontevreden
Lucardie ontwikkelde een model om populisme te verklaren. Hij stelt dat in iedere moderne samenleving een basis ligt voor populisme. Politiek is een vak geworden en daarmee ontstaat ook meteen een kloof tussen volk en politieke elite. In de vorige eeuw werd die kloof nog overbrugd door de verzuiling, volk en elite hadden binnen zo’n zuil dezelfde ideologie en snapten elkaar. Met het grotendeels wegvallen van die zuilen wordt die kloof in geval van crises, zoals de vluchtelingenproblematiek, zichtbaar. Dat maakt ontevredenheid los in de samenleving. Er ligt een kans voor populisten als ze zich precies op dat moment uitspreken over die ontevredenheid. “Succes is niet meteen gegarandeerd, maar toch vrij waarschijnlijk”, licht Lucardie toe.
Door de eeuwen heen
Een eeuw later raakte populisme in zwang onder socialisten. Zij kwamen op voor de burger en verzetten zich tegen de politieke elite. De nadruk lag vooral op het laatstgenoemde. Theorie of feiten speelden geen of een kleine rol in de campagnes, waarin ook direct op de man werd gespeeld. Beide kenmerken kunnen als vaste ingrediënten van populisme worden gezien.
Links en rechts
De historicus en de politicoloog zijn het er over eens dat er momenteel vooral sprake is van rechts-populisme. Volgens Lucardie is die variant vaak gekoppeld aan nationalisme en conservatisme. Maar er is meer, vindt hij. “Wanneer je wat dieper in de partijprogramma’s graaft, zie je dat er verschillende interpretaties van ‘volk’ en ‘elite’ worden gehanteerd. Je moet daarvoor wel tussen de regels doorlezen. Bij rechts-populisme wordt het volk op een etnische manier begrepen, terwijl het volk bij links-populisme de gewone man is, met een gewone baan die niet bij de top hoort.”
Nieuwe kiezers
En die schaduwzijde wordt groter als populisten de meerderheid gaan vormen, zegt Lucardie. “Dat betekent niet meteen een einde van de democratie, maar wel een ondermijning daarvan. Populisten kunnen het de oppositie en de media moeilijk maken omdat die, in hun ogen, niet doen wat het volk wil. Een populistische partij is prima voor de democratie, mits ze niet al te groot is.”
- De Volkskrant
- NRC Handelsblad
- Trouw
- Nederlands Dagblad
- AD/Algemeen Dagblad
- De Telegraaf
- NRC.Next
- Het Parool
- Het Financieele Dagblad
- Reformatorisch Dagblad
- Metro
visualisatie van Tara Jonker
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
