Op een spectaculaire en geestige manier statistiek doceren? De afgelopen dinsdag overleden Zweedse professor Hans Rosling, deed het. Zijn missie was: ons achterhaalde wereldbeeld corrigeren. In maart 2016 interviewde onze collega Ellen de Lange deze flamboyante statisticus, hieronder dat interview.
“Let’s start the world!”, roept hij en op het scherm zetten gekleurde bollen, die alle landen in de wereld representeren, zich in beweging. Met een zelfgemaakte cursor, een papieren pijl op een stok, wijst de professor aan: wat een vooruitgang heeft de wereld geboekt! In bijna alle landen stijgt het inkomen en neemt het aantal kinderen per vrouw af. “Is dat niet ongelofelijk?!”, roept hij uit. Rosling (67) vertoonde eind januari zijn kunsten in Den Haag, op een mede door OneWorld georganiseerd evenement met Bill Gates. Tijdens de voorbereiding van deze bijeenkomst was zijn perfectionisme een crime voor programma-maker Kim Sauter. Het scherm moest exact anderhalve meter van het podium staan en Rosling wilde per se een dag van te voren de zaal in om de techniek te testen. Maar de minutieuze voorbereiding werpt haar vruchten af. De zaal lacht om de goed getimede grappen en valt van de ene verbazing in de andere. Na afloop luncht Rosling met de rijkste man ter wereld en vervolgens maakt hij tijd vrij voor OneWorld om te praten over de allerarmsten op aarde.
Uw boodschap vandaag was: we beseffen het niet, maar de wereld zit in de lift. “Ik speelde een quiz over de wereld met het publiek met vragen als: hoe oud worden mensen gemiddeld? Hoeveel meisjes gaan er naar school en hoeveel mensen hebben toegang tot elektriciteit? De realiteit is dat mensen gemiddeld 70 jaar worden, dat 80 procent van de meisjes naar school gaat en dat bijna iedereen toegang heeft tot elektriciteit. Maar bijna niemand wist dit! En dat terwijl de zaal vol zat met leiders van ontwikkelingsorganisaties. Ons wereldbeeld stamt nog uit 1965. Toen hadden we een groep rijke landen – het Westen – en een grote groep arme landen, de ontwikkelingslanden. In de rijke landen werden mensen oud en kregen vrouwen gemiddeld twee kinderen. In de rest van de wereld hadden mensen een kort leven en vijf tot zes kinderen. Daartussenin zat bijna niets. Lekker makkelijk om te onthouden! Maar die wereld bestaat niet meer.”
Hoe ziet de wereld er dan wel uit? “Je hebt landen op elk welvaartsniveau. En de gemiddeldes van alle landen liggen dichter bij het beste dan bij het slechtste. Neem Indonesië. Dat is geen ontwikkelingsland meer. Het is een hoger middeninkomensland. Vrouwen krijgen er gemiddeld 2,4 kinderen en de kindersterfte onder de 5 jaar is 3,3 procent. Daarmee zit Indonesië op het niveau van Nederland in 1972. Ieder jaar gaat het beter in Indonesië, dat is een geweldige vooruitgang!”
[[{“fid”:”54092″,”view_mode”:”default”,”fields”:{“format”:”default”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:””,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:””},”type”:”media”,”attributes”:{“style”:”height:246px; width:581px”,”class”:”file-default media-element”}}]]
Bron: Branko Milanović
Waarom zijn het aantal kinderen per moeder en kindersterfte zulke belangrijke indicatoren om te bepalen hoe goed het gaat met een land? “Omdat die twee cijfers zoveel samenvatten. Kindersterfte is de samenvatting van het soort water dat in je huis hebt, op hoeveel vierkante meter je woont, hoeveel onderwijs je hebt gehad en of je gezondheidszorg krijgt. Bovendien: er is niets wat je niet zou opofferen om te zorgen dat je kind in leven blijft. Kun je me iets vertellen wat belangrijker is dan dat?”
Nee niets. Ik heb een peuter, dus ik kan het beamen. “Precies. En dan het geboortecijfer. Jij hebt nu een kind, maar lang daarvoor had je al seks, toch?”
Ja … “Je hebt seksualiteit losgekoppeld van voortplanting! Is dat niet fantastisch?! Het hele religieuze culturele systeem dat we hadden, was erop ingericht dat dat niet kon. Je mocht geen seks hebben voordat je trouwde en als je trouwde, dan kreeg je, zo God het wilde, een kind. En nu kun je je seksuele leven beginnen wanneer je dat zelf wilt. Dat is een van de belangrijkste verworvenheden in het leven. En op een dag kom je op het punt dat je niet zegt: ‘Schat, laten we vanavond seks hebben’, maar: ‘Schat, laten we vanavond een baby maken’. Ik weet dat ik veel mensen tegen me in het harnas jaag door dit zo te zeggen, omdat je geen kind kunt krijgen op bestelling, maar de ontkoppeling betekende een enorme kentering. En die omslag heeft niet alleen plaatsgevonden in christelijke landen. In islamitische landen gebeurt hetzelfde.”
Hoe komt het dat ons wereldbeeld niet mee verandert? “Omdat het ons niet wordt verteld. In de media lezen we niet hoe de wereld in elkaar zit. Heb je ooit de krantenkop Het aantal kinderen in de wereld stijgt niet meer gezien? Over geleidelijke veranderingen wordt niet geschreven. En dan ineens is de wereld zo anders, dat we het niet meer geloven. Mensen lezen nog steeds Kuifje. Prachtige verhalen, maar al tientallen jaren achterhaald. Dat de wereld niet meer bestaat uit ‘wij’ en ‘zij’ is iets wat maar heel langzaam wordt geaccepteerd. Je kunt het vergelijken met emancipatie van vrouwen. Het feit is dat vrouwen net zo capabel zijn als mannen om minister-president te worden. Maar het duurde eeuwen voordat dat feit werd geaccepteerd.”
Extreme armoede is een voedingsbodem voor extremisme
Het gaat een stuk beter met de wereld dan we allemaal denken. Maar niet met iedereen. Nog steeds leven bijna 1 miljard mensen in armoede. Zullen hun levens-omstandigheden ook spoedig verbeteren? “Nee. In de afgelopen 15 jaar is extreme armoede met de helft afgenomen (extreme armoede betekent leven van minder dan 1,25 dollar per dag, red.). Maar het laaghangende fruit is nu geplukt. Meneer Gates vertelde me zojuist dat hij net in de Democratische Republiek Congo is geweest. Zijn stichting probeert daar de levens-standaard van mensen te verbeteren, maar ze boeken nog weinig resultaat. Ontwikkelingssamenwerking in landen waar geen corruptie is, is veel gemakkelijker. Hulp is daarom gericht op arme mensen in lage en hoge middeninkomens-landen, niet in de armste landen. Maar als je goede resultaten wilt boeken met het geld dat je uitgeeft, geef het dan aan Denemarken.”
Dat lijkt me onnodig. Maar gaat hulp de wereld redden? “De Verenigde Naties hebben werelddoelen gesteld en de eerste daarvan is het uitbannen van extreme armoede. Behalve dat het een morele plicht is, is extreme armoede uitbannen een belangrijke investering, omdat het een voedingsbodem is voor extremisme en snelle bevolkingsgroei. Toch is het grootste deel van het ontwikkelingsgeld dat we wereldwijd spenderen, niet op extreme armoede gericht. We moeten stoppen met ontwikkelingsgeld geven aan hoge middeninkomenslanden zoals China, Brazilië, Indonesië en Zuid-Afrika. Die kunnen wel voor hun eigen armen zorgen. We moeten meer geld geven aan extreme armen in lage inkomenslanden zoals DR Congo, Burundi, Malawi en Mozambique.”
Hans Rosling
(1948, Zweden) studeerde Statistiek en Geneeskunde. Hij werkte als arts in Mozambique en ontdekte daar een zeldzame verlammingsziekte. Rosling was medeauteur van een studieboek over wereldwijde gezondheid en het belang van een op feiten gebaseerd wereldbeeld. Hij maakte de BBC documentaire Don’t Panic: The Truth About Population en richtte in 2005 Gapminder Founda tion op, een stichting die software ontwikkelt om bewegende, interactieve info graphics te maken. In 2012 noemde
Time Magazine hem een van de honderd meest invloedrijke mensen ter wereld.
Tijdens de bijeenkomst vandaag presen-teerden jonge sociaal ondernemers hun ideeën aan meneer Gates. Wat vond u ervan? “Mooie plannen, maar die projecten doen niets aan extreme armoede. Een van de plannen was het sneller en goedkoper aanbieden van protheses aan mensen met een geamputeerd been in Colombia. Maar daar zijn juist zoveel mensen met geamputeerde ledematen omdat er ziekenhuizen zijn! In DR Congo sterven de meeste mensen als ze op een landmijn stappen. In Colombia worden die mensen gered en krijgen ze een kruk. Dat betekent dat ze kunnen lopen. De stap daarna is een prothese en ten slotte, in rijke landen, een aangepaste auto. De protheses in Colombia zijn een mooi idee, maar vergeet niet dat de meeste mensen met een handicap aan hun been krukken nodig hebben.”
We helpen dus de verkeerde armen? “Ja. Vanuit ons gezichtspunt als rijk land zien we het verschil niet tussen armoede en extreme armoede. We zien een arme man met een kruk. We zien zijn gebrek aan een prothese, niet de geweldige krukken die hij al heeft. Extreme armoede betekent elke dag onzeker zijn of je wel kunt eten. We moeten leren onderscheiden en inzien dat armoede vele niveaus kent.”
Armoede komt zelfs in rijke landen voor. “Dat klopt, hoewel we het dan over relatieve armoede hebben. Dat is iets heel anders dan extreme armoede. Maar ook de armste mensen in de rijke landen gaan er niet op vooruit. In hoge inkomenslanden worden de rijken rijker, maar groeit de ongelijkheid. De werkende klasse in de hoge inkomenslanden kan niet meer zo luxe op vakantie als hun ouders. Terwijl extreme armoede de voedingsbodem is van Boko Haram, is de frustratie van de laagbetaalde arbeiders de voedingsbodem voor de Donald Trumps van deze wereld. Maar gaan de Donald Trumps extreme armoede aanpakken? Dat is niet waarschijnlijk. De combinatie van deze twee problemen is dé grote uitdaging van deze tijd.”
