Ik houd mij bezig met lobbyen in het kwadraat. Waarom in het kwadraat? Omdat ik lobby voor het reguleren van lobbyen. Ik voer een lobby-lobby. Er is veel te doen rondom lobbyen. Zo werd onlangs bekend dat Ben Bot zijn oude positie als minister maar al te graag gebruikte om een voet tussen de deur te krijgen bij diverse bewindslieden.
Sjoemelonderzoek
Ook over de invloed van bedrijfslobbies wordt een stevig debat gevoerd. Het gaat daarbij vooral om dat er wet- en regelgeving gemaakt wordt op basis van gestuurd onderzoek en onder druk van de lobby vanuit het bedrijfsleven. Gestuurd onderzoek, ook wel “sjoemelonderzoek”, aldus Henk van Gerven van de SP. Aanleiding voor deze uitspraak was een onderzoek naar statiegeld door de Wageningen Universiteit. Niet alleen was de verpakkingsindustrie van statiegeldflessen opdrachtgever van het onderzoek, ook het ministerie bemoeide zich actief met de inhoud.
Dagblad Trouw stelde vast dat de conclusie van het onderzoek – het statiegeldsysteem is “peperduur” – al vaststond voordat het onderzoek was begonnen. De Commissie Wetenschappelijke Integriteit oordeelde vervolgens dat met het rapport blijk is gegeven van “onvoldoende zorgvuldige wetenschapsbeoefening”. Wat ik mij dan vaak afvraag: wie controleert al die fraaie rapporten die gepubliceerd worden? En hoe weten we dat men niet selectief aanhaalt, concludeert en samenvat, zonder alles opnieuw te moeten lezen? Wat is de waarde van informatie die misschien net niet helemaal volledig of juist is, of die gestuurd en beïnvloed is?
Niet transparant
Het betalen van gestuurd onderzoek zou ik een vorm van indirecte lobby willen noemen. (Direct zou zijn, wanneer de verpakkingsindustrie bij de minister aanklopt en zegt: ‘we willen dat statiegeld wordt afgeschaft.’) Het probleem bij de indirecte lobby is het gebrek aan transparantie. Dit is niet eens altijd een bewuste keuze, maar behelst wel een risico voor oneigenlijk gebruik. Immers, wanneer een expert spreekt, schakelt het gedeelte in onze hersenen dat onafhankelijk beslissing neemt uit, zo licht Noreena Hertz toe in een overtuigende TED-talk over hoe je experts moet gebruiken.
Een ander voorbeeld: een bijzonder hoogleraar die betaald wordt via een stichting, die volledig gefinancierd wordt door bedrijf X, waar de hoogleraar ook nog eens als bijzonder adviseur (bezoldigd) een belang bij heeft. Vervolgens doet deze bijzondere hoogleraar onderzoek naar een voor bedrijf X relevant onderwerp, schrijft een ingezonden brief in een krant over bepaald beleid en verwijst daarbij naar zijn onderzoek, zonder hierbij te vermelden welke banden hij met belanghebbend bedrijf X heeft. Men neemt de mening van die bijzonder hoogleraar serieus, en zijn brief leidt tot aanpassing van het beleid. De band tussen de hoogleraar en bedrijf X is niet goed zichtbaar – niet transparant dus – maar wel degelijk relevant voor de beoordeling van zijn onderzoek en daaruit voortvloeiende mening.
Besmette informatie
Het gaat nog verder. Recent beschreef Rob Wijnberg in de Correspondent een schrikbarende (wereldwijde) ontwikkeling: gesponsorde content. Het gaat om een vorm van redactionele samenwerkingen met adverteerders, die leidt tot nieuwsartikelen waarbij het niet of nauwelijks zichtbaar is dat ze afkomstig zijn van adverteerders en niet van journalisten. Wijnberg concludeert dat “[j]uist datgene wat de journalistiek haar geloofwaardigheid verschaft – onafhankelijke, niet door andermans belangen besmette informatie -, wat een medium de moeite waard maakt om voor te betalen én in te adverteren, (…) bij het grofvuil [wordt] gezet.”
De deur gaat dus steeds verder open voor door ‘belangen besmette informatie’, niet alleen in de wetenschap, maar ook in de journalistiek. Het is daarom zaak dat wij binnen onze onderwijssystemen, vriendenkringen en (politieke) besluitvormingsprocessen het kritisch denken op scherp zetten en onafhankelijke, of zelf dwarsliggende, geesten cultiveren.
