Het is een aangrijpend beeld: de foto van het verdronken jongetje Aylan, aangespoeld op het Turkse stand. Aylan is geen uitzondering. In 2014 was meer dan de helft van alle vluchtelingen minderjarig.
Hoe kan dat? Wat drijft gezinnen met kinderen of zelfs onbegeleide minderjarigen ertoe om te vluchten? Om die vraag te beantwoorden, kun je het beste naar de Eritrese minderjarige kijken.
Weg uit Eritrea
Van alle alleenstaande minderjarige asielzoekers in Nederland komt ongeveer de helft uit Eritrea. Vergeleken met Syrië is het land een stuk kleiner – zo’n zes miljoen inwoners – en de problemen zijn minder bekend. Naar schatting vluchten ongeveer 5000 mensen per maand het land uit.
Van alle alleenstaande minderjarige asielzoekers in Nederland komt ongeveer de helft uit Eritrea
Onder hen zijn veel jongeren. Veel van hen hebben geen hoop op een betere toekomst in Eritrea. Voornaamste reden: het repressieve Eritrese regime. Zo bestaat de regering uit één partij met de – eufemistische – naam “People's Front for Democracy and Justice” (PFDJ). Aan het hoofd van de partij staat President Isaias Afewerki. Eritrea is een jong land: na een dertigjarige strijd wordt het in 1993 onafhankelijk van Ethiopië. Maar vanaf 2001 verandert het land in een uiterst gesloten staat zonder grondwet, zonder verkiezingen en zonder vrijheid van meningsuiting, religie en pers. De Commissie van de Verenigde Naties (VN) die onderzoek deed naar de mensenrechtensituatie in Eritrea gebruikt termen als ‘spionage’, ‘surveillance’ en ‘intimidatie’.
Gevluchte jongeren geven aan dat ze vaak vluchten uit angst voor de militaire dienstplicht. Hoewel de dienstplicht officieel 18 maanden is, is deze in de praktijk oneindig. Jongeren worden hier voor opgeroepen tijdens hun laatste schooljaar. Meestal als ze rond de zeventien jaar zijn, maar soms ook eerder. Tijdens hun dienstplicht werken Eritreeërs in dienst van het land en doen klussen als bouwvakker, ambtenaar en leraar. Ze krijgen hier alleen nauwelijks voor betaald en mogen niet zelf kiezen waar ze terecht komen. Het VN-rapport spreekt van ‘slavernij-achtige praktijken’ en mogelijke misdaden tegen de mensheid. Een greep uit de gruwelijkheden: Gevangenschap zonder proces, isolatie, marteling, verkrachting, familieleden die worden gestraft voor daden van andere familieleden.
De grens over
Jongeren vluchten niet alleen naar Europa. Ook in landen als Ethiopië en Israël wonen veel Eritrese vluchtelingen. Dat is ook waar de vluchtroute vaak begint. Want het eerste deel van de reis is voor vrijwel iedere Eritrese minderjarige vluchteling hetzelfde.
In Eritrea is het illegaal om het land te verlaten zonder uitreisvisum. Dat is normaal al moeilijk te krijgen, maar onmogelijk voor mensen die de militaire dienstplicht niet hebben afgerond. Alle minderjarigen die het land verlaten, zijn in feite illegaal.
De grens kan worden overgestoken bij Sudan of bij Ethiopië. Een gevaarlijke tocht, waarbij je opgepakt kunt worden en in de gevangenis te belanden of beschoten kunt worden. Sommigen worden de grens overgesmokkeld, anderen proberen de tocht zelf te maken door ’s nachts het grensgebied over te lopen.
Verhaal van Ra’ee, baby geboren in een martelkamp in Sinaïwoestijn.
Martelkampen
Net buiten Eritrea is het risico op ontvoering erg groot. Mensenhandelaars kwamen er al snel achter dat vluchtelingen veel geld waard zijn. De meest verschrikkelijke verhalen zijn die van de Eritreeërs die werden ontvoerd naar de Sinaïwoestijn in Egypte.
Het begon ongeveer in 2009. Vluchtelingen, onder wie kinderen, werden ontvoerd uit vluchtelingenkampen of dachten dat ze werden gesmokkeld, om vervolgens te beseffen dat ze eigenlijk werden verhandeld aan Bedoeïnen in Egypte. Vervolgens werden ze opgesloten in huizen in de woestijn, waar ze werden gemarteld. Ze moesten hun familie, vrienden en kennissen bellen en smeken om losgeld, en de Bedoeïnen kwamen er al snel achter dat ze enorme bedragen voor de Eritreërs konden krijgen. De hele gemeenschap moest geld bij elkaar schrapen om de Sinaï-slachtoffers te helpen. Als het geld niet snel genoeg kwam, dan werden de gevangenen vermoord. Zelfs als het losgeld wel kon worden betaald, werden vele van hen niet vrijgelaten of werden ze doorverkocht aan andere mensen.
Door de militaire operaties is de ontvoering naar Sinaï nu afgenomen, maar veel van de slachtoffers zitten nog vast in vluchtelingenkampen. Ondertussen gaan andere vormen van ontvoering en afpersing van vluchtelingen door.
Verhaal van minderjarige vluchteling in Israël.
Pas als ze in Libië of zelfs al in Europa zijn – en dus niet meer terug kunnen – moeten ze betalen
Aankomst Israël
Veel vluchtelingen uit Eritrea komen uiteindelijk in Israël terecht. Althans, voordat het hek tussen de grens van Israël en Egypte werd afgemaakt in 2013. Israël heeft veel mensen uitgezet, maar vanwege de schrijnende situatie in Eritrea mag dat niet met de Eritrese vluchtelingen. Ze zijn de grootste vluchtelingengroep in Israël.
Het Holot-detentiecentrum is één van de manieren waarop de Eritrese vluchtelingen het leven zuur wordt gemaakt. Hoewel het officieel een open centrum is, ligt het in de woestijn en moeten de vluchtelingen om 22:00 binnen zijn. Overdag mogen ze wel naar buiten, maar in de woestijn kunnen ze nergens heen.
Verhaal van de kinderen van een journalist uit Eritrea.
Veilige derde landen
De situatie voor minderjarige vluchtelingen erg zwaar. Omdat ze illegaal het land binnen zijn gekomen, kunnen ze niet of moeilijk werk krijgen. De overheid probeert de vluchtelingen ‘vrijwillig’ het land uit te krijgen door beloftes te maken over ‘veilige derde landen’ zoals Rwanda en Uganda. Hoewel de jongeren in Israël horen dat het veilig is, worden ze vaak teleurgesteld als ze aankomen. Hun geld en de identiteitsdocumenten die ze in Israël krijgen kunnen worden afgenomen. Dan zijn ze kwetsbaar voor geweld en verdere smokkel, mensenhandel en uitbuiting.
Sommigen vluchtelingen reizen vanuit Eritrea op eigen kracht naar Uganda, op zoek naar een veilige plek. Maar er zijn er ook veel die vanuit Uganda weer doorreizen: op naar Europa, via Sudan en Libië, om een plek te vinden die echt veilig voelt. Zelfs in Uganda voelen mensen zich vaak niet veilig voor het Eritrese regime.
Verhaal van een minderjarige Eritreër in Nederland, door Libië naar Europa gekomen.
Smokkelaars
Smokkelaars zijn niet moeilijk te vinden als ze denken dat je geld waard bent. De netwerken van mensensmokkelaars worden steeds sterker. Er is veel geld te verdienen. Als de hachelijke reis niet al van binnen Eritrea is uitgedacht, dan kan dit vanuit vluchtelingenkampen of steden. Ze komen vanzelf naar de jongeren toe. Er wordt gesproken van ‘no-fee’ deals voor minderjarige vluchtelingen. Met een telefoonnummer van een familielid in het buitenland kunnen ze het eerste deel van hun reis kopen. Pas als ze in Libië of zelfs al in Europa zijn – en dus niet meer terug kunnen – moeten ze betalen. Als ze daar zonder geld komen te zitten, zitten ze vast.
“We hebben geen economisch probleem. Ons probleem is de absolute macht van het regime”
In overvolle pick-up trucks racen de smokkelaars door de woestijn, waarbij soms auto’s omslaan. Soms moeten er stukken te voet worden afgelegd. Dit alles brengt de meesten uiteindelijk tot Libië, waar ze in een gevaarlijke situatie terecht komen vanwege de instabiliteit in het land. Sommigen worden vastgehouden voor losgeld, verkracht of vermoord door organisaties als ISIS. Er wordt gesproken over gedwongen bekeringen tot islam van de overwegend orthodox christelijke jongeren. Als ze genoeg geld hebben, kunnen de jongeren uiteindelijk een plekje krijgen in één van de onveilige boten met bestemming Italië.
Omdat de boten niet gemaakt zijn om op eigen kracht in Italië te komen, dobberen ze vaak lang rond op zee totdat de vluchtelingen –meestal – worden opgepikt door een boot van één van de reddingsoperaties op de Middellandse Zee. Als ze niet in Italië willen blijven, kunnen ze beter zo snel mogelijk weer verder. Sommigen worden ook in Europa naar hun bestemming gebracht door smokkelaars, anderen proberen er te komen met de trein.
Valletta-top
De Valletta-conferentie, op 11 en 12 november, ging over samenwerking tussen Europa en Afrika. Dat is goed, want een gezamenlijk oplossing is hard nodig. Hierbij kan ontwikkelingssamenwerking zeker een belangrijke rol spelen. Maar niet voor alle situaties. Maar zolang er geen uitzicht is op oplossingen voor complexe problemen, zoals de mensenrechtenschending in Eritrea, zal de vluchtelingenstroom niet afnemen.
Tijdens een hoorzitting eerder deze week in het Europese Parlement riepen Eritrese vluchtelingen Europa op om géén hulp te verstrekken aan Eritrea zolang er geen tegemoetkomingen gedaan worden door de Eritrese machthebbers. Uit de zaal klonk: “We hebben geen economisch probleem. Ons probleem is de absolute macht van het regime.”
