“Als ik terugkeer naar de DRC loop ik het risico op vervolging, arrestatie of spoorloos te verdwijnen. Ik verzoek u mij bescherming te bieden”. Met kracht bepleit de voormalige Congolese militieleider Mathieu Ngudjolo Chui zijn asielzaak tijdens de zitting in de Amsterdamse rechtbank afgelopen donderdag. Maar de zaak rondom zijn asielaanvraag is complex: Ngudjolo is namelijk een ex-verdachte van het Internationaal Strafhof in Den Haag.
Internationaal StrafhofIn 1998 gingen 120 landen akkoord met de oprichting van het Internationaal Strafhof in Den Haag, waarna het hof in 2002 daadwerkelijk van start ging. Het vervolgt personen die verdacht worden van internationale misdrijven (genocide, misdrijven tegen de menselijkheid en oorlogsmisdrijven). Het Strafhof doet momenteel in acht Afrikaanse landen strafrechtelijk onderzoek: Uganda, Democratische Republiek Congo (DRC), Centraal Afrikaanse Republiek (CAR), Sudan, Libië, Kenia, Ivoorkust en Mali. In totaal zijn 31 personen aangeklaagd voor internationale misdrijven; tevens zijn er 6 mensen beschuldigd van het omkopen en onder druk zetten van getuigen. Tot nu toe hebben de rechters twee Congolese militieleiders veroordeeld. Er zijn zeven personen – onder wie de Keniaanse president Uhuru Kenyatta – vrijuit gegaan omdat er te weinig bewijs was.
Vrijspraak
Op 27 februari 2015 werd hij in hoger beroep vrijgesproken door het Strafhof. De vrijspraak maakte van hem echter geen vrij man. De Congolees werd direct na de uitspraak, terwijl hij nog in het Strafhofgebouw was en zonder dat zijn advocaten waren geïnformeerd, door de Nederlandse politie opgepakt en naar Schiphol gebracht. Nederland, dat geen uitwijkplaats wil zijn voor voormalig verdachten van het Strafhof, wilde hem zo snel mogelijk het land uit hebben. Hij werd op een vliegtuig naar de DRC gezet. Op het laatste nippertje, toen het toestel reeds aan het taxiën was, wisten zijn advocaten een asielverzoek in te dienen. De Congolees mocht het vliegtuig verlaten, maar werd daarop meteen vastgezet in vreemdelingendetentie op Schiphol waar hij zijn asielaanvraag moest afwachten.
Hoewel de Nederlandse rechter meteen oordeelde dat de Congolees het detentiecentrum mocht verlaten, stapte de staatssecretaris voor Veiligheid en Justitie naar de Raad van State die bepaalde dat Ngudjolo vast moest blijven zitten in afwachting van zijn asielprocedure.
Herhaling
Dit lijkt een herhaling van de geschiedenis. In 2012 vroeg Ngudjolo ook al asiel aan. De Congolees, wiens Strafhofproces in 2009 begon, werd ervan verdacht leiding te hebben gegeven aan milities die in 2003 een bloedbad aanrichtten in het dorpje Bogoro in Oost-Congo. Eind 2012 concludeerde het Strafhof dat het niet zeker is dat Ngudjolo verantwoordelijk voor de slachting was. De Strafhofrechters spraken hem daarom vrij, maar voegden er wel aan toe dat als iemand ‘niet schuldig’ is bevonden, dit nog niet betekent die dat persoon ‘onschuldig’ is.
Ook toen besloot Nederland om de Congolees meteen naar Schiphol te vervoeren om hem uit te zetten, waarop Ngudjolo asiel aanvroeg en in vreemdelingendetentie werd geplaatst. In mei 2013 oordeelde de Nederlandse rechter dat zijn detentie onrechtmatig was, waarop hij vrijkwam, de Nederlandse Staat hem 2400 euro schadevergoeding moest betalen en het Strafhof hem in een hotel in Den Haag onderbracht.
Het lijkt een herhaling van de geschiedenis. In 2012 vroeg Ngudjolo ook al asiel aan
Een ingewikkelde periode rondom Ngudjolo’s asielverzoek volgt. Toenmalig staatssecretaris Fred Teeven wees zijn aanvraag in eerste instantie af omdat er ernstige vermoedens waren dat hij mensenrechtenschendingen zou hebben begaan, maar de rechtbank in Amsterdam besloot dat het asielverzoek nogmaals moest worden bekeken. Vastbesloten Ngudjolo uit te zetten, stapte de bewindsman naar de Raad van State. De Raad schaart zich vervolgens aan zijn zijde. De Congolees liep volgens de hoogste bestuursrechter geen gevaar in zijn vaderland. Kortom, Teevens besluit om hem asiel te weigeren en uit te zetten naar de DRC was gegrond, oordeelde de Raad.
Uiteindelijk mag Ngudjolo toch in Nederland blijven om vanuit zijn Haagse hotelkamer het hoger beroep van zijn zaak bij het Strafhof af te wachten.
StrafzaakIn 2007 besloot het Strafhof Ngudjolo te vervolgen. Als commandant van de militiegroep FNI zou hij leiding hebben gegeven aan Lendu-strijders die op 24 februari 2003 een aanval pleegden op het plaatsje Bogoro in het Oost-Congolese district Ituri. Hierbij werden tweehonderd burgers van de rivaliserende etnische Hema-groep afgeslacht. Ngudjolo werd aangeklaagd voor misdrijven tegen de menselijkheid (moord, verkrachting en seksuele slavernij) en oorlogsmisdrijven (het inzetten van kindsoldaten, aanvallen op burgers, moord, seksuele slavernij, verkrachting, verwoesting van eigendommen, plundering).
Tijdens het proces, dat in 2009 begon en drie jaar zou duren, vertelden getuigen over vrouwen en kinderen die door strijders levend waren verbrand. Anderen werden verkracht en tot seksuele slavernij gedwongen. Kinderen werden bewapend om burgers te lijf te gaan. Ngudjolo – die een verpleger was, militair getraind was en aanzien genoot – werd ervan beschuldigd zelf kindsoldaten als bodyguard te hebben gehad.
Maar aan het einde van het proces, op 18 december 2012, spraken de rechters Ngudjolo wegens gebrek aan bewijs vrij. Ruim twee jaar later werd de vrijspraak in beroep bevestigd, ook al vonden twee van de vijf Strafhofrechters dat er een nieuw proces tegen Ngudjolo moest worden gestart.
Fidel Luvengika Nsita, advocaat van 353 slachtoffers van de aanval op Bogoro, toonde zich zeer teleurgesteld. ‘Opnieuw is een tijd van rouw voor de slachtoffers aangebroken, terwijl zij al zoveel geleden hebben,’ aldus Luvengika. ‘Zij willen weten wat de waarheid is. Zij willen weten wie de echte beulen en leiders van de aanval zijn. Zij willen weten wie hen dit grote leed heeft aangedaan.’
Niet de enige
Ngudjolo is niet de enige Congolees die in deze Strafhofzaak asiel aanvroeg. Drie getuigen, die het voor hem opnamen bij het Strafhof, vroegen na hun getuigenis om bescherming in Nederland. De drie mannen waren bijzondere getuigen. Als voormalige militie-kameraden van Ngudjolo zaten ze reeds jarenlang zonder vorm van proces vast in de DRC toen ze als gevangenen in maart 2011 werden ‘uitgeleend’ om voor het Strafhof te getuigen. De afspraak was dat zij na hun verklaring terug zouden keren naar de DRC. Met hun asielaanvraag werd die terugkeer geblokkeerd.
Na een slepende procedure, stelde de Raad van State dat de drie getuigen geen risico lopen bij terugkeer en dat Nederland kon vertrouwen op de garanties van de Congolese regering dat zij goed behandeld zouden worden en er vaart zou worden gemaakt met de rechtszaak tegen hen. Uiteindelijk werden de drie mannen in juli 2014 uitgezet. Tot op heden is geen zicht op een proces, hun Congolese advocaat wordt in de DRC bedreigd en twee ex-getuigen krijgen niet de benodigde medicijnen. ‘Zij zullen sterven,’ zei een bron.
In 2011 vroegen ook al drie getuigen om bescherming in Nederland
Tweede asielprocedure
Inmiddels is Ngudjolo’s Strafhof-zaak achter de rug. Het is nu wachten op het oordeel van de Nederlandse rechter over zijn tweede asielprocedure, zijn detentie en eventuele uitzetting. Want ook ditmaal heeft de staatssecretaris van Justitie en Veiligheid de asielaanvraag afgewezen en is hij vastbesloten hem terug te sturen naar de DRC. Hij wordt hierin gesteund door het Internationaal Strafhof, dat in een vertrouwelijk rapport stelt dat hij geen gevaar loopt bij terugkeer, maar dat hij zich wellicht beter in de Congolese hoofdstad Kinshasa kan vestigen als Ituri niet veilig voor hem is.
Afgelopen donderdag, tijdens de zitting, betoogde Ngudjolo’s advocaat Flip Schüller dat zijn cliënt wel degelijk het risico loopt, gearresteerd te worden. Ook wraakacties van Congolezen die vinden dat hij onterecht is vrijgesproken, kunnen volgens de advocaat worden verwacht. Schüller wijst ook op een brief van Amnesty International over de slechte mensenrechtensituatie in de DRC en de verplichting van Nederland te zorgen dat Ngudjolo bij terugkeer niets overkomt. Ook waarschuwde hij dat de Congolese autoriteiten niet op hun woord geloofd kunnen worden als zij veiligheidsgaranties bieden, zoals is gebleken met de drie getuigen.
Meer weten? Volg deze twitteraars!
- Thijs Bouwknegt: @thijsbouwknegt
- International Criminal Court: @IntlCrimCourt
- Coalition for the ICC: @_CICC
- David Bosco: @multilateralist
- Niklas Jakobsson: @Nik_Jakobsson
De Amsterdamse rechter heeft bepaald dat de staatssecretaris geen fouten
heeft gemaakt bij de laatste asielprocedure. De advocaten van Ngudjolo gaan
in beroep. De Raad van State zal nu over het lot van de Congolees oordelen.
