Zelfs naar school gaan, is een uitdaging in een land waar een dictator met harde hand regeert. Het is al helemaal moeilijk wanneer je, zoals Riad Sattouf, een buitenstaander bent. Sattouf werd geboren in Parijs en had als kind blonde krullen. In 'De Arabier van de toekomst' tekent hij hoe het dagelijks leven was in het Midden-Oosten, voor dictators Moammar Khadaffi en Hafez al-Assad omver werden geworpen tijdens de Arabische Lente.
Van het eerste deel zijn volgens de uitgever al meer dan 170.000 exemplaren verkocht. Verkoopcijfers waar Nederlandse schrijvers, en met name striptekenaars, alleen maar van kunnen dromen.
Riad Satouff (1978) woont in Parijs. Hij is in Frankrijk al langer bekend als striptekenaar en filmmaker: jarenlang was hij bij Charlie Hebdo de enige cartoonist van Arabische komaf. Het eerste deel van de Arabier van de Toekomst kwam in Frankrijk in 2014 uit en sleepte meerdere prijzen in de wacht.
Libië onder Khadaffi
In het eerste deel (1978-1984) maken we kennis met de familie Sattouf. Riad’s vader, Abdel-Razak, promoveerde aan de Parijse Sorbonne. Daar leerde hij zijn vrouw Clementine kennen, een Bretonse. Samen kregen ze een zoon: de kleine Riad, die met zijn lange blonde krullen iedereen vertedert. Door wildvreemde vrouwen wordt hij telkens opgetild en geknuffeld 'Nu ben je van mij!' roepen ze uit.
[[{“fid”:”46181″,”view_mode”:”default”,”fields”:{“format”:”default”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:””,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:””},”type”:”media”,”attributes”:{“style”:”float:left; height:491px; width:350px”,”class”:”file-default media-element”}}]]
Riads vader gelooft in de Arabische droom van Khadaffi en sleept zijn gezin mee naar Libië. Als echte 'pan-Arabist' dacht hij dat de Arabieren zich met voldoende onderwijs wel aan het religieus obscurantisme zouden weten te ontworstelen. De aankomst in Libië verloopt echter niet vlekkeloos.
In de 'Staat van de volksmassa' is huisvesting gratis, dus kunnen ze gewoon in een leeg huis trekken. Ze krijgen Khadaffi's 'groene boekje' in de handen geduwd, waarin 'de Gids' zijn visie op de samenleving en democratie ontvouwt. Nadeel van de huisvestingspolitiek is dat je huis kan worden ingepikt door anderen, omdat er geen sleutels op de deuren zitten. En dat gebeurt ook, dus gaan ze op zoek naar iets anders.
Het beeld dat van Libie blijft hangen is dat van een gekke dictator die door de olieproductie van het land door iedereen te vriend moest worden gehouden, ook al steunde hij terroristen. Sattouf laat ons een land zien vol tegenstellingen, vreemde regels die ooit zijn ontstaan uit goede bedoelingen, weinig voedsel (alwéér bananen!) en kinderen die op de meest vreemde momenten het Libische volkslied uit volle borst inzetten.
Cultuurshock
Bij een korte terugkeer in Frankrijk, waar zijn moeder even op adem wil komen bij haar ouders, krijgt Riad een flinke cultuurshock. Op de kleuterschool zitten alleen maar knettergekke kinderen, die nauwelijks kunnen praten, nog niet zindelijk zijn en de hele dag creatief worden bezig gehouden. Wat een verschil met de jungle waar hij net vandaan kwam!
En een nog groter verschil met de plek waar hij in het tweede deel van De Arabier van de toekomst zal wonen: Syrië, het thuisland van zijn vader, waar hij al meer dan 17 jaar niet meer is geweest.
Riad merkt meteen dat hij als een buitenstaander wordt gezien. Zijn westerse komaf en blonde krullen worden niet door de andere, keiharde kinderen gewaardeerd. Zijn neven schelden hem regelmatig uit voor 'jodenzoon', het ergste scheldwoord dat ze kennen en willen alleen maar oorlogje spelen. Het verschil met de Franse kleuterschool kon niet groter zijn.
In het tweede deel (1984 – 1985) is Riad inmiddels 6 jaar oud en heeft hij een broertje. Vader heeft een aanstelling op de universiteit gekregen; niet als docent, maar als assistent. Om hogerop te komen moet hij connecties hebben. Dus probeert hij zich binnen te werken bij de corrupte mensen die ertoe doen, wat weer tot pijnlijke situaties leidt.
[[{“fid”:”46183″,”view_mode”:”default”,”fields”:{“format”:”default”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:””,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:””},”type”:”media”,”attributes”:{“style”:”float:right; height:490px; width:350px”,”class”:”file-default media-element”}}]]
Ondertussen maakt Riad kennis met het gruwelijke onderwijssysteem van het totalitaire Syrië. Het begint al met de keuze voor het schooluniform: hij krijgt een plastic uniform, want dat is goedkoper. Op de eerste dag wil vader eigenlijk niet meelopen naar school. Het regent, ze zijn te laat en Riad is doodsbang voor de lijfstraffen die laatkomers krijgen. De intimiderende juf begint de les met 'Wie niet naar mij luistert… Wie niet doet wat ik zeg…' Ze houdt een liniaal dreigend omhoog, waarna iedereen braaf het volkslied zingt.
Echt vreemd wordt het als ze les krijgen uit de koran. Ze dreunen soera's op, maar snappen er niets van en durven het niet te vragen. En vlak voor de naderende presidentsverkiezingen maant de juf de kinderen hun ouders te vragen 'ja' te stemmen, 'want president Assad is de vader van de Syrische natie'.
School is geen lolletje, maar dat geldt voor alles in Syrië. Een troosteloze omgeving vol lelijke gebouwen, modder, braakliggende veldjes waar kinderen tussen de vuilnis spelen (geen ophaaldienst). De andere kinderen zijn soms zo arm dat ze geen schoenen maar plastic zakken om de voeten hebben, terwijl het buiten vriest. Het Syrische platteland onder Hafez al Assad was naargeestig. Gelukkig breekt aan het einde van het boek de vakantie aan en kan Riad op visite bij de familie in Frankrijk.
Dan hebben we 158 pagina’s interessante anekdotes achter de rug over nog een land dat voorgoed geschiedenis is. Net als Khadaffi's Libië, is ook het overzichtelijke, maar wrede Syrië van Assad senior verdwenen. Daar hoeven we niet rouwig om te zijn, maar wat er voor in de plaats is gekomen is nog veel erger. Riad Sattouf zet met zijn jeugdherinneringen vol verbluffende details een beeld neer van de Arabische wereld waar je je eigenlijk alleen maar over kunt verbazen en soms ook om moet lachen.
