Achtergrond

“Luister naar ontheemden en help ze terugkeren”

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

De terugkeer van ontheemden is het grote probleem waarvoor Irak zich de komende jaren gesteld ziet, schrijft Judit Neurink. "Hoe langer mensen wegblijven, hoe groter de kans dat ze nooit meer zullen terugkeren." 

Op elke honderd Irakezen zijn er twaalf die ontheemd zijn, of zijn geweest. Dit schokkende getal werd genoemd tijdens een conferentie in mijn Koerdische woonplaats Erbil, en is het gevolg van terugkerend geweld en bevolkingen die daarvoor de benen nemen.

We zitten middenin een van de grootste crises van de eeuw: bijna een half miljoen inwoners uit Iraks tweede stad Mosoel zijn (of waren) ontheemd als gevolg van de strijd om de islamitische terreurgroep ISIS te verjagen. Hulporganisaties hebben grote moeite om deze mensen onderdak te geven in een van de tentenkampen, en gelukkig vindt 68 procent van de ontheemden een tijdelijk huis of trekt in bij familie of bekenden. Bijna honderdduizend mensen zijn alweer teruggekeerd naar bevrijd gebied.

Alles verloren 

Als je van Erbil naar Mosul rijdt, zie je onderweg niet alleen overvolle tentenkampen, maar ook latrines en douches op nieuw geëgaliseerde grond, klaar voor tenten en busladingen inwoners uit Mosul. Hier komen de armsten, die alles verloren omdat hun huis verwoest of zwaar beschadigd werd. Of ze zijn onder de bezetting van ISIS door al hun spaargeld geraakt. In Iraaks Koerdistan voegen zij zich bij ontheemden die eerder uit Tikrit, Ramadi en Falluja kwamen, plus de vluchtelingen uit Syrië; een totaal van 1,7 miljoen op een Koerdische bevolking van zo’n 5 miljoen.

Dat de ontheemden straks kunnen terugkeren, is dus grote noodzaak. Maar ook een probleem. Negentig procent wil terug naar huis, maar nog geen vijftig procent ziet dat op de korte termijn gebeuren. Doorslaggevend zijn de veiligheid, een mogelijk inkomen en onderdak.

Gouverneur Karim van Kirkuk riep vorige week een half miljoen Arabische ontheemden in zijn stad op terug te keren naar inmiddels bevrijd gebied, daarbij negerend dat velen van hen te arm zijn, werk vonden in Kirkuk zonder uitzicht daarop thuis, of geen woning meer hebben. Tegelijkertijd gaf de Koerdische minister van Binnenlandse Zaken Sinjari aan, dat er politieke problemen zijn met de terugkeer. Er is geen enkel overleg tussen zijn regering en Bagdad, en een strategie ontbreekt, klaagde hij. Hij vroeg de Verenigde Naties de noodzakelijke dialoog op gang te brengen.

Schade in Mosul. Foto: Judit Neurink

Gebrek aan veiligheid

Ik zag de gevolgen van het ontbrekende beleid toen ik voor de Paasmis in Bartella was, een christelijke plaats op de Nineve-vlakte die al zes maanden bevrijd is. Nog bijna niemand is teruggekeerd. Veel huizen zijn beschadigd, en de meeste zijn leeggeplunderd, maar gebrek aan veiligheid is het allergrootste probleem: wie beschermt de terugkeerders tegen de Arabische dorpelingen, van wie sommigen samenwerkten met ISIS? Een lichtpuntje was dat sommigen meenden dat een terugkeer op gang kan komen na het eind van het schooljaar, tenminste: als in Bartella de scholen dan opengaan.

Dat is precies wat ik in Tikrit zag gebeuren: daar zorgde de heropening van de universiteit ervoor dat families terugkeerden. Meer recentelijk zien we in Oost-Mosul weer kinderen enthousiast naar school gaan, nadat ze onder ISIS twee jaar lang verstoken van onderwijs zijn geweest. Irakezen hechten aan onderwijs: het is de toekomst voor hun kinderen en, zoals me in Mosul werd verteld, de enige manier om radicalen als ISIS te bestrijden.

De terugkeer van ontheemden is het grote probleem waarvoor Irak zich de komende jaren gesteld ziet. Het stemt somber dat slechts zes procent van de terugkerenden zegt dat overheidsinspanningen of financiële hulp van NGO’s hen het doorslaggevende duwtje geven. Blijkbaar zijn mensen alleen bereid terug te gaan als zij ervan overtuigd zijn dat de situatie in hun oude woonplaats niet slechter is dan die in hun ontheemdenstaat.

Luister naar ontheemden

Logisch natuurlijk. Maar hoe langer mensen wegblijven, hoe groter de kans dat ze nooit meer zullen terugkeren. De duizenden Syrische vluchtelingen die in Koerdistan een bestaan opbouwden, en hun kampen veranderden in steden, zie ik echt niet meer teruggaan, tenzij de situatie in Syrië wel heel ingrijpend verbetert.

Die terugkeer is geen privéprobleem. De massale volksbewegingen raken de naties: samenlevingen veranderen door de komst van buitenstaanders. Een visie daarop is dringend nodig, en als Iraakse politici niet verder kunnen kijken dan het uitroeien van ISIS, kunnen NGO’s zich niet langer beperken tot alleen het creëren van opvang.

Als veiligheid de terugkeer stimuleert, moet daar als eerste aan gewerkt worden. Als het scholen zijn, moeten die worden dringend heropend. Luister naar ontheemden en schep de voorwaarden waaronder ze durven terugkeren. Want hulp daarbij is minstens zo belangrijk als bij hun opvang.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons