Het 60-jarige jubileum van de Nederlandse ontwikkelingssamenwerking is voer voor veel discussie over de effectiviteit van hulp. Eén van de kolen op het vuur komt van Dambisa Moyo. In haar boek ‘Doodlopende hulp, waarom ontwikkelingshulp niet werkt’ stelt de Zambiaanse econome dat het pompen van miljarden hulpdollars Afrika slechts van de regen in de drup heeft geholpen. Doordat het Westen ontwikkelingsgelden aan corrupte leiders geeft, zijn Afrikaanse landen volgens haar in een negatieve spiraal terechtgekomen. Afrikaanse regeringen voelen niet de verantwoordelijkheid om zelf gezondheidszorg, onderwijs en andere publieke taken op zich te nemen. Afgelopen woensdag hield Moyo in Amsterdam de 26e globaliseringslezing.
In 1999 vroren twee Guinese tieners dood toen zij als verstekeling via het landingsgestel van een vliegtuig naar Europa probeerden te komen. Op hun lichamen werd een briefje gevonden waarin zij onder meer schrijven “Aan de Europese excellenties en functionarissen. We hebben in Afrika vreselijk te lijden. Help ons.” Dit aangrijpende briefje heeft u als motto voor uw boek gekozen. Waarom?
“Ik was enorm door dit briefje geraakt. Dat komt denk ik omdat ik me met die jongens kan identificeren. Als Afrikaan groei je op in een continent dat telkens met ziekte, oorlogen en honger wordt geassocieerd. Dat is enorm frustrerend. Niet voor niets nemen vele jonge Afrikanen jaarlijks grote risico’s door in gammele bootjes de zee over te steken om in Europa werk te vinden. Deze quote verwoordt mijns inziens wat veel Afrikaanse jongeren denken.”
Maar de jongens vragen in hun brief om hulp, daar bent u toch geen voorstander van?
“Deze jongen vragen om ‘help’ niet om hulp. Dat is een groot verschil. Ik ontken niet dat Afrika geholpen moet worden, maar dat hoeft niet hetzelfde te zijn als het geven van ontwikkelingshulp.”
U stelt dat hulp Afrika juist in een negatieve spiraal heeft gebracht omdat het corruptie in de hand werkt. Maar is die kritiek inmiddels niet een beetje achterhaald? Nederland heeft bijvoorbeeld in de loop der jaren goed bestuur als voorwaarde voor ontwikkelingssamenwerking gesteld. Corrupte leiders zoals Robert Mugabe krijgen geen geld.
Dambisa Moyo groeide op in Zambia, studeerde economie aan Harvard en promoveerde aan Oxford. Ze werkte voor de Wereldbank en was de afgelopen acht jaar in dienst bij zakenbank Goldman Sachs.  Haar boek Dead Aid is in Nederland uitgebracht door uitgeverij Contact onder de naam ‘Doodlopende hulp, waarom ontwikkelingshulp niet werkt’, ISBN: 9789025431686, €22,95 |
“Hoe weet je precies wat een corrupte regering is? Nederland heeft bijvoorbeeld miljoenen euro’s in het Zambiaanse ministerie van Volksgezondheid gestoken. Onlangs kwam aan het licht dat er met dat geld gesjoemeld is. Nederland heeft de hulp nu weliswaar stopgezet maar heeft intussen wel jarenlang aan een corrupt regime geld gegeven zonder dat er eerder aan de bel is getrokken.”
Geldt uw kritiek op ontwikkelingshulp ook voor ngo’s?
“Ik zit zelf in het bestuur van drie goede doelen, Room to Read, Lundin for Africa Foundation en Absolute Return for Kids. Als ik niet zou geloven dat die organisaties goed werk deden, zou ik ze niet steunen. Ngo’s doen goed werk, maar ze zullen niet de oplossing brengen voor structurele problemen als werkloosheid en analfabetisme. Wij kunnen bijvoorbeeld als ngo besluiten om tien Zambiaanse meisjes naar school te sturen, maar hoe moet het dan met die overige 10 miljoen meisjes? Bovendien denk ik dat er in sommige Afrikaanse landen wel erg veel ngo’s zitten, met elk hun eigen agenda en werkwijze. En laten we wel wezen ‘Aid is a dirty business‘, als Afrika geen hulp zou ontvangen, hebben hulporganisaties geen werk.”
Dicht u hulp niet een al te grote rol toe, als het gaat om de negatieve spiraal waarin Afrikaanse landen terecht zijn gekomen, spelen andere factoren niet ook een rol?
“Zoals ik in mijn boek ook schrijf, spelen andere factoren zoals de geografische ligging van landen en grondstoffen waar door verschillende partijen op wordt geaasd, natuurlijk ook een rol. Toch vind ik het belangrijk om me op de hulpindustrie te focussen, want het besluit om hulp te geven is een beleidskeuze en sommige andere factoren zoals de geografie zijn nu eenmaal een gegeven. Bovendien leunen de nationale budgetten van sommige landen soms wel voor 50 procent of meer op hulpgeld; het leger, de gezondheidszorg et cetera wordt ervan betaald. Hulp is dus wel degelijk een factor van belang.”
Veel mensen in rijke landen zien het als een morele plicht om mensen uit arme landen te helpen, kunnen zij wat doen?
“Jazeker, maar helpen doe je niet alleen door te collecteren voor het goede doel. Stop je 25 euro niet in een ontwikkelingsorganisatie maar investeer het in bijvoorbeeld microkredieten waarmee arme mensen een eigen bedrijfje kunnen opstarten. Ook kunnen westerse landen het makkelijker maken voor emigranten om geld naar huis te sturen.”
Ziet u verder nog oplossingen?
“Door het slechten van handelsbarrières is het denk ik eenvoudig om de economische groei in Afrika een impuls te geven. En dan bedoel ik niet eens zozeer het afbouwen van de landbouwsubsidies die Europa en Amerika aan hun boeren geven, een punt waar veel westerse ngo’s zich hard voor maken. Tussen Afrikaanse landen onderling bestaan ook ontzettend veel barrières die de onderlinge handel belemmeren. Sowieso moet er werk gemaakt worden van het verbeteren van het ondernemingsklimaat. In sommige Afrikaanse landen duurt het twee jaar voordat je een vergunning krijgt om een bedrijf op te starten; je begrijpt dat dat niet echt stimulerend werkt. Ook vind ik dat Afrikaanse landen als ze geld nodig hebben niet langer bij de Wereldbank moeten aankloppen, dat komt zwak over bij potentiële investeerders. Waarom zouden Afrikaanse landen niet net als Nederland en Amerika staatsobligaties kunnen uitschrijven die door investeerders worden gekocht?”
 |
| Door geld te geven aan corrupte leiders zoals de oud-Zaïrese leider Mobutu heeft het Westen de situatie in Afrika alleen maar erger gemaakt, stelt Moyo. |
Ik begrijp dat u ook geen problemen heeft met Chinese investeringen in Afrika?
“Ik denk dat China met al zijn investeringen in onder andere de Afrikaanse infrastructuur geweldig werk doet en voor werkgelegenheid zorgt. Toegegeven, er zijn problemen met China als het gaat om arbeidsrechten en het milieu, maar ik kan me geweldig ergeren aan stemmen in het Westen die vinden dat China’s bemoeienis met Afrika neokoloniaal is. Daar zit weer die houding achter van: ‘We moeten Afrika beschermen’. Stop met het behandelen van Afrika als een hulpeloos kind.”
Is die veronderstelling misschien wel uw grootste bezwaar tegen hulp?
“Ja. Afrika wordt niet als een gelijke gezien maar als een continent waar je medelijden mee moet hebben. ‘Laten we ze hulp geven’ is de gedachte en niet ‘dit zijn mensen waarin geïnvesteerd moet worden’. India heeft meer armen dan Afrika, toch wordt India nooit als zielig gezien.”
U bent bezig met een nieuw boek over beleidskeuzes die in het Westen tot de kredietcrisis hebben geleid. Kunt u alvast een tipje van de sluier oplichten?
“Het enige wat ik ervan kan zeggen is dat er momenteel vooral naar de banken als schuldige wordt gewezen, maar een van mijn argumenten is dat regeringen, met name de Amerikaanse, ook een rol spelen bij het aangaan van onverantwoorde leningen door consumenten.”
