Biedt Rwanda’s duurzame koers kansen voor jonge ondernemers?

De vrouwelijke grenswachter toont geen medelijden met de arme stakker die ze uit de rij pikt. Met een stalen gezicht commandeert ze de man zijn koffer open te maken. Ten midden van 200 priemende ogen snuffelt ze door de inhoud van zijn bagage. De man smokkelt geen wapens of drugs het land binnen, maar hij is duidelijk niet op de hoogte van het Rwandese duurzaamheidsbeleid. Zijn smokkelwaar? Een stuk of vijf plastic tasjes. De tasjes worden zonder pardon uit elkaar gescheurd en weggegooid. Als de grenswachter er zeker van is dat er geen enkel plastic tasje meer in de koffer is achtergebleven mag de man zijn reis vervolgen. Als troost krijgt hij een aantal papieren zakjes mee, waar hij zijn toiletartikelen opnieuw in kan verpakken.

Weg met de plastic tas

In het plaatsje Gatuna, de grensovergang tussen Uganda en Rwanda staat het op een groot bord duidelijk aangegeven: in het kader van Rwanda Vision 2020, president Kagame’s plan om van Rwanda een middeninkomensland te maken, heerst er bij wet een algeheel verbod op de plastic tas. Dit betekent ook dat er geen enkel plastic tasje het land binnen mag komen. “Wij hopen dat u deze goede gewoonte aanhoudt als u weer naar huis gaat”, staat er onderaan het bord geschreven. Niets is gelogen. In supermarkten, winkels of restaurants, de grote bruine papieren zak heeft het in Rwanda gewonnen van de plastic tas.

Rwanda gaat voor duurzame ontwikkeling

Het verbannen van de plastic tas is maar een klein onderdeel van Rwanda's richtlijnen voor de toekomst. In 2020 moet Rwanda de status van een middeninkomensland hebben, waarin zijn inwoners gezonder, geschoolder en welvarender zijn. Een behoorlijke uitdaging, want op dit moment leeft nog steeds 39,1 procent van de bevolking onder de armoedegrens. Maar Kagame laat er geen gras over groeien. Met een jaarlijkse groei van 8 procent tussen 2001 en 2015 is Rwanda volgens de Wereldbank een van de snelst groeiende economieën op het Afrikaanse continent. Daar komt bij dat het land na de genocide van 1994 een 'donor darling' werd en de internationale gemeenschap honderden miljoenen in infrastructuur investeerde. Dit merk je meteen als je vanuit buurland Uganda met je auto de grens oversteekt. Er zijn geen gaten in het wegdek en omdat er na iedere bocht een politieagent staat, houden weggebruikers zich over het algemeen keurig aan de maximumsnelheid van 40 kilometer per uur. 

Naast infrastructuur, de ontwikkeling van de private sector, onderwijs en duurzaamheid, staat ook het stimuleren van ondernemerschap hoog op Kagame’s lijstje. Want ondernemers brengen het land welvaart, werkgelegenheid en innovatie. Maar wordt de jonge generatie Rwandese ondernemers hier ook beter van? Juist jonge ondernemers hebben vaak te maken met talloze barrières zoals financiering, scholing, mentorschap of meedoen in de productieketen. Niet puur om het feit dat ze ondernemer zijn, maar omdat ze ondernemer én jong zijn.

Trainingen en overheidssubsidies

“Als je jong bent in Rwanda, is dit de tijd om een eigen bedrijf te beginnen”, zegt de 23-jarige Clarisse Murekatete, mede-oprichter van Carl Group LTD. Met haar bedrijf probeert ze de voedzame zoete aardappel aan de man te brengen in de vorm van brood, donuts en chips om ondervoeding bij kinderen tegen te gaan. Daarnaast traint ze boerinnen efficiënter te produceren door het gebruik van moderne landbouwtechnieken. “De overheid doet erg haar best voor jongeren die een eigen bedrijf willen beginnen. We kunnen gratis trainingen bijwonen en we komen in aanmerking voor aparte subsidies. Als je ondernemer, jong én vrouw bent heb je zelfs nog een extra streepje voor”, vertelt Murekatete.

Dioscore Shikama (24) van Go Ltd heeft een app ontwikkeld waarmee boeren inzicht krijgen in hun inkomsten- en uitgavenpatronen, hun oogst en bemesting. Hij werkt momenteel samen met ongeveer 3.000 boeren in zeven coöperaties. Ook hij is positief: “Ik mag gratis gebruikmaken van het FabLab hier in Kigali, een werkruimte voor jonge techneuten met innovatieve projecten.”

Bureaucratie werkt jonge ondernemers tegen

Toch blijkt niet alles koek en ei voor jonge ondernemers in Rwanda. Want hoewel de overheid haar best doet om deze beginnende ondernemers een goede start te geven, blijft de aanhoudende bureaucratie hen tegenwerken. Of het nu gaat om het registreren van een bedrijf, patent of een lening aanvragen, de procedures zijn vaak ingewikkeld, duren lang en kosten volgens de ondernemers veel geld. “Zo lang onze producten niet gelabeld zijn kunnen we niet in zee gaan met de grote supermarkten. Maar certificering is erg duur en dit geld hebben we op het moment niet. Dus voor nu blijven we onze donuts verkopen vanuit ons eigen buurtwinkeltje”, aldus Murekatete.

“Het registeren van mijn bedrijf was niet het grote probleem. Maar na drie maanden wordt er al van je verwacht dat je volle belasting betaalt," vertelt de biologische bananenboer Pacifique Nshimiyimana (24). "De regels zijn even strict voor startups als voor grote bedrijven met tientallen werknemers. Jonge ondernemers hebben vaak geen startkapitaal en moeten het hebben van de winst uit hun eigen bedrijf. Als je na drie maanden überhaupt al winst hebt, is het zeker niet genoeg om aan alle regels te voldoen. En als je de regels niet volgt krijg je een boete. Het huidige beleid is niet gunstig voor startups, maar wij zijn wel degenen die het land gaan veranderen. Niet de grote bedrijven,” aldus Nshimiyimana. 

Jongeren moeten inspraak kunnen hebben

Hoewel Rwanda hard aan de weg timmert om zijn doel te bereiken in 2020 en hierbij de jonge ondernemers in het vizier heeft, is een gunstig ondernemersklimaat voor deze jonge generatie nog ver te zoeken. Het advies van Nshimiyimana? “Elk ministerie moet op zijn minst een forum hebben, geleid door jongeren. Op deze manier kunnen wij inspraak hebben in besluitvormingsprocessen en zo onze eigen belangen behartigen.”