De kiezer heeft gesproken en een meerderheid gegeven aan een mogelijke coalitie die de afgelopen jaren veel sociale- en milieumaatregelen steunde in de Tweede Kamer. Helaas dreigt de PvdA onnodig te kiezen voor een partner die hier weinig mee op heeft, en laat zo een historische kans liggen op een trendbreuk ten opzichte van decennia lang neoliberaal beleid.
Binnen de landbouw leidde het – door de VVD, CDA, D66 én PvdA ondersteunde – vrijhandelsbeleid ertoe dat de boeren wereldwijd te maken krijgen met onstabiele prijzen op hun lokale, regionale en nationale markten. Een groot deel van hen werd daardoor gedwongen hun bedrijf te beëindigen. Andere boeren verdienen onvoldoende om te investeren in een duurzame voedselproductie op lange termijn. Daarnaast leidde dit door Wereldbank, IMF en WTO opgelegde beleid er toe dat veel ontwikkelingslanden van voedselexporteur, voedselimporteur werden. Een levensgevaarlijke situatie voor de plaatselijke bevolking, zoals bleek uit het groot aantal voedselrellen door de hoge voedselprijzen van de afgelopen jaren.
Verder krijgen op de huidige te vrije wereldmarkt de westerse en Chinese vleeseters en autorijders prioriteit boven de landrechten van kleine boeren en inheemse volkeren, de voedsel- en waterbehoeften van de lokale bevolking én de laatste tropische natuurgebieden. De steeds schaarser wordende natuurlijke hulpbronnen worden immers ingezet voor de hoogste bieder. Dat gebeurt enerzijds via grootschalige aankoop en verhuur door Aziatische en westerse investeerders en beleggingsfondsen, de zogenaamde landgrab. Anderzijds worden er door lokale grootgrondbezitters producten zoals soja, palmolie en biobrandstoffen geteeld. Deze worden in samenwerking met multinationals zoals Cargill, Shell, Unilever en Nestlé afgezet op de westerse en Chinese markt. Via de door hen belobbyde vrijhandelsverdragen hebben zij toegang tot deze grondstoffen voor goedkoopste prijs, terwijl men de burger probeert wijs te maken dat deze ‘duurzaam’ zijn te importeren. Helaas helpen organisaties als het Wereldnatuurfonds en Solidaridad hen een handje bij deze greenwash via de zogenaamde ronde tafels op gebied van soja (RTRS) en palmolie (RSPO).
Daarbovenop krijgen vooral boeren in ontwikkelingslanden te maken met de grotendeels door het Westen veroorzaakte klimaatverandering en marktgerichte ‘klimaatoplossingen’, die genoemde kolonisering van land in ontwikkelingslanden nog eens versterken.
Alternatief
Om een einde te maken aan de Europese bijdrage aan deze onrechtvaardigheid dient Europa haar consumptie af te stemmen op haar eigen natuurlijke hulpbronnen. Door een sterk hervormd handels- en landbouwbeleid kan Europa zoveel mogelijk zelfvoorzienend worden voor voedsel, veevoer, energie, hout en textiel. Zo kunnen importheffingen op soja en palmolie er voor zorgen dat Europese boeren weer kostendekkend alternatieve gewassen kunnen telen zoals erwten, bonen, lupine en plantaardige oliegewassen. Europese productiebeheersing van alle dierlijke- en akkerbouwproducten maakt een einde aan de dumping van overschotten in ontwikkelingslanden en leidt tot stabiele en kostendekkende prijzen aan de Europese boer. Dan kunnen alle handelsverstorende inkomens- en exportsubsidies worden afgeschaft, en wordt er een einde gemaakt aan het onder de kostprijs inkopen door de verwerkende industrie en handel. Het levert een besparing op van het Europese landbouwbudget met € 25 miljard, die bijvoorbeeld kan worden ingezet voor decentrale duurzame energieopwekking. Daarnaast moet een minderheid van boeren worden betaald voor de groene diensten die men aan de maatschappij levert op gebied van natuur en landschap.
Deze geregionaliseerde voedselvoorziening heeft vele andere voordelen. Zo zorgt het voor het sluiten van kringlopen van water en schaarse mineralen zoals fosfaat. Ook wordt er veel energie bespaard binnen het transport. Zeker als dit gekoppeld wordt aan verhoogde Europese eco-taxen op fossiele brandstoffen, waardoor de voedselproductie binnen de EU zo lokaal mogelijk plaatsvindt. Dit is veel milieuvriendelijker en rechtvaardiger dan het vasthouden aan verplichte Europese bijmenging van – vooral geïmporteerde – biobrandstoffen. Boeren in ontwikkelingslanden kunnen verder geholpen worden door eerlijke en stabiele prijzen te betalen voor tropische producten waarvoor geen Europese alternatieven bestaan, zoals koffie, thee en cacao. Daarnaast dienen de hoge Europese importheffingen op deze bewerkte tropische producten verlaagd te worden, zodat het lokale bedrijfsleven meer verdient aan de verwerking hiervan.
Tenslotte kunnen de milieu- en dierenwelzijnseisen aan de Europese boer drastisch worden verhoogd. Door genoemde marktbescherming hoeven zij namelijk niet te vrezen voor oneerlijke concurrentie. Mede door genoemde ecotaxen gaan dan alle consumenten een eerlijke prijs betalen voor echt duurzaam voedsel. Als dan tevens de veel te grote marktmacht van supermarkten en agribusiness in de voedselketen wordt aangepakt, kan de prijsstijging van dit voedsel zelfs beperkt blijven.
Genoemde vergrote zelfvoorziening betekent geen einde aan de handel, wel wordt afscheid genomen van de verplichting tot concurrentie op de wereldmarkt. Dit was een politieke keuze die een trendbreuk was met decennia van marktregulering. Laten we een einde maken aan deze tijdelijke neoliberale dwaling en kiezen voor beleid dat goed is voor boeren in ontwikkelingslanden én de EU. Dit laatste zou ook ‘boerenpartij’ het CDA moeten aanspreken. Samen met PvdA, ChristenUnie, GroenLinks, SP en de Partij voor de Dieren, zouden nu grote stappen vooruit gezet kunnen worden. Men is immers nog op tijd om invloed uit te oefenen op de onderhandelingen over het Europese landbouwbeleid voor de periode 2014-2020.
Daarnaast dient er te worden gewerkt aan een fundamentele herziening van de Europese handelsstrategie Trade, Growth and World Affairs. Momenteel is er via the Alternative Trade Mandate een breed platform van Europese maatschappelijke organisaties en boerenorganisaties, bezig met de formulering van dit alternatief. Zie hiervoor www.alternativetrademandate.org.
Guus Geurts is auteur van Wereldvoedsel – pleidooi voor een rechtvaardige en ecologische voedselvoorziening
Werkgroep Voedselrechtvaardigheid, www.foodjustice.eu. www.guusgeurts.nl
