Nogal wat mensen die actief zijn in ontwikkelingssamenwerking zien de particuliere initiatieven als een stap terug: terug naar de vroegere missionaris en zendeling die door zijn eigen achterban werd ondersteund. En voor sommigen heeft 3FM’s Serious Request toch wel heel veel weg van de inzameling van melkdoppen in de jaren vijftig. Ze vragen zich af of ontwikkelingssamenwerking niet terug is bij af.
Ik geloof dat we een grote inschattingsfout maken beide vormen te zien als een terugkeer naar vroeger. Ik denk dat particuliere initiatieven en acties als Serious Request wel degelijk nieuwe invullingen zijn van betrokkenheid van burgers bij internationale samenwerking. Ik heb daarvoor een aantal redenen.
De eerste is dat ze de uitdrukking zijn van de netwerkmaatschappij waarin we leven. Het global village is werkelijkheid aan het worden en internet en welvaart in combinatie met goedkope vliegreizen maken dat mensen overal hun netwerken opbouwen en daar ook verantwoordelijkheid voor nemen. Ze zijn niet allen toeschouwer maar engageren zich met wat er ver weg gebeurt.
De tweede is dat de particuliere initiatieven maar ook Serious Request een antwoord zijn in een tijd waarin de vanzelfsprekende onderscheiden tussen rijk en arm, wie deugt en wie niet deugt, niet meer zo goed werken. Zoals ik met regelmaat betoog zijn er geen arme landen meer. In alle landen zijn elites ontstaan en landen als India en Brazilië zijn onze concurrenten op de wereldmarkt. Een land als Angola wordt een serieus te nemen land in de olievoorziening. In die wereld waarin de onderscheiden vervagen, kiezen mensen voor een verbondenheid met mensen van wie ze in ieder geval zeker weten dat die hun steun nodig hebben en er ook aantoonbaar beter van worden.
Ten derde zijn ze het antwoord in een post-ideologische tijd waarin betrokkenheid bij ontwikkelingssamenwerking niet meer is gebaseerd op een beeld van de wereld dat op ideologische stellingnames is gebouwd. Keuzes worden steeds minder gemaakt op basis van een politiek-ideologische positiebepaling. De financiële crisis is voor mensen geen ideologisch verschijnsel, maar het gevolg van mensen (bankiers, toezichthouders) die hun werk niet goed hebben gedaan. Klimaatsverandering is geen ideologisch vraagstuk maar een praktisch en technologisch vraagstuk van transformatie. Het praktisch handelen is niet meer gebaseerd op een theoretische analyse van de wereld en de machtsverhoudingen daarbinnen.
Deze drie facetten maken dat het antwoord dat mensen nu geven en zoeken op het terrein van ontwikkelingssamenwerking door eigen projecten of in acties zoals Serious Request past bij de huidige tijd. Het getuigt van weinig inzicht ze af te doen als een terugkeer naar vroegere vormen. Eenzelfde inschattingsfout doet zich ook voor in de wijze waarop mensen reageren op het fundamentalisme in religies. Ook dat is geen terugkeer naar vroeger, maar een nieuw toekomstgericht antwoord vanuit religies op de huidige samenleving.
We moeten deze nieuwe vormen in hun ‘moderniteit’ verstaan. Dat is een lastige uitdaging voor ontwikkelingsorganisaties die hun rol als bemiddelaar tussen hier en daar zien verdwijnen en die bij de problemen van armoede de achterliggende maatschappelijke en politieke factoren willen analyseren en die analyse als raster gebruiken voor hun keuzen. Het is overigens niet zo dat mensen geen oog hebben voor de achterliggende factoren of niet bereid zijn te zien wat achter de praktische problemen schuil gaat, maar ze willen hun acties niet expliciet binnen dat kader definiëren.
In ontwikkelingssamenwerking lijken we van een deductief denken naar een inductief denken over te gaan: van een denken waarbij we vanuit een overkoepelend systeem de uit te voeren concrete interventies afleiden naar een denken waarbij we vanuit de praktische, zinvolle acties willen zien hoe we een betere, rechtvaardiger, duurzamere samenleving kunnen bouwen.
René Grotenhuis is sinds 2003 algemeen directeur van ontwikkelingsorganisatie Cordaid.
