Chemielobby start offensief tegen WHO-werkgroep glyfosaat

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

De werkgroep van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) die in maart 2015 concludeerde dat 's werelds meest gebruikte onkruidverdelger glyfosaat ‘waarschijnlijk’ kankerverwekkend is voor mensen, verricht zulk 'misleidend' en slecht werk dat deze drastisch ‘hervormd’ zou moeten worden. Dat is de centrale boodschap van een media-offensief gelanceerd door de American Chemistry Council (ACC), de Amerikaanse frontgroep van chemiebedrijven als Monsanto, Bayer en Dow Chemical.

Het gaat om het International Agency for Research on Cancer (IARC), een in Frankrijk gevestigde afdeling van WHO. IARC kijkt naar allerlei blootstellingen waar mensen mee te maken hebben: van koffie tot zelfs het werken als kapper, maar ook chemicaliën, en pluist de wetenschappelijke literatuur na om te zien of deze kankerverwekkend zijn.

IARC stelt "voldoende bewijs" te hebben dat glyfosaat bij proefdieren kankerverwekkend is

Op basis van zo’n duizend studies oordeelde de groep in 2015 ‘voldoende bewijs’ te hebben dat glyfosaat kankerverwekkend is bij proefdieren, en ook ‘sterk bewijs’ dat het goedje DNA-schade veroorzaakt bij omwonenden rond landbouwakkers, een indicatie voor risico op kanker. Ook hebben volgens IARC boeren die met het landbouwgif werken een grotere kans op lymfklierkanker, zo zou blijken uit bevolkingsstudies.

Glyfo…wat?

Glyfosaat is het meest gebruikte bestrijdingsmiddel ter wereld, verkocht door de Amerikaanse agrogigant Monsanto onder de merknaam Roundup. Het middel verstoort de groei van planten, en is daardoor effectief bij het bestrijden van onkruid. In Europa wordt glyfosaat onder meer ingezet bij de teelt van gewassen als tarwe, mais, koolzaad en suikerbiet. In 2013 werd de urine van inwoners van 18 Europese steden onderzocht, waaronder ook Nederlanders. In 44 procent van de urinemonsters troffen de onderzoekers residuen van glyfosaat aan.

'Alarmistische krantenkoppen'

Maar volgens de 'Campaign for Accuracy in Public Health Research', zoals de chemische industrie het initiatief heeft gedoopt, is de WHO-werkgroep een beruchte bron van misleidende informatie:

“De afgelopen jaren hebben een toenemend aantal alarmistische krantenkoppen de claim gemaakt dat producten, activiteiten en beroepen kanker kunnen veroorzaken”, staat op de website van de campagne. “De koppen zijn het bijproduct van het onderzoek van het in Frankrijk gevestigde IARC, wiens werk wijdverspreide verwarring heeft gezaaid over vele alledaagse producten.”

Monsanto in defensief

De aantijgingen van de lobbygroep komen op een interessant moment. In de Verenigde Staten wordt Monsanto, producent van glyfosaat onder de merknaam Roundup, momenteel geconfronteerd met een reeks aan rechtszaken. Het bedrijf wordt verweten al jaren kennis te hebben van het kankerverwekkende karakter van het landbouwgif. Daarbij speelt het rapport van IARC een cruciale rol in de bewijsvoering, zo blijkt.

De advocaten van Monsanto proberen het werk van IARC als "gebrekkig" te karakteriseren

“Rechtbankdocumenten laten zien dat de advocaten van de eisers de IARC-classificatie gebruiken om hun zaak mee te bepleiten”, schrijft Carey Gillam van de Amerikaanse consumentengroep US Right To Know op de website van de Huffington Post. De advocaten van Monsanto proberen daarom – in verdediging tegen de claims – het werk van IARC te karakteriseren als ‘gebrekkig’, zo blijkt uit één van de rechtbankstukken.    

Het gaat om rechtszaken in de Amerikaanse staten Californië, Florida, Missouri, Delaware en Hawaii, waar veelal boeren die ziek zijn geworden – of de nabestaanden –bij Monsanto een claim hebben neergelegd. Een beschuldiging is dat de agrogigant ondanks dierstudies die al vanaf de jaren '80 zouden wijzen op een gevaar, glyfosaat in Amerika aan de man bleef brengen als ‘net zo veilig als tafelzout’.

Zelfs familiehond Duke kreeg lymfklierkanker

“Monsanto wist dat glyfosaat een serieuze bedreiging is voor de gezondheid" valt te lezen in de aanklacht van de nabestaanden van Jack McCall, een boer uit Californië, "en het risico op kanker verhoogt.” McCall overleed in 2015 op 69-jarige leeftijd aan lymfklierkanker, een ziekte die ook ‘familiehond, Duke, die speelde op plekken waar glyfosaat werd gebruikt’ trof, zo valt te lezen in de stukken van het Central District Court of California. 

Miljardenproduct

Er staat voor de agroreus uit St. Louis veel op het spel. Twijfel over de veiligheid raakt de kern van het omvangrijke verdienmodel. Monsanto is ’s werelds grootste maker van glyfosaat, een product met een geschatte markwaarde van 6,5 miljard dollar. Ook biedt Monsanto genetisch veranderde planten aan die resistent zijn gemaakt tegen de onkruidverdelger – 'Roundup Ready' –, en die samen als pakketje worden verkocht.

Boer sproeit glyfosaat op akker. Foto: Flickr (http://bit.ly/2lF72K6).

Maar volgens American Chemistry Council draait de kritiek op IARC niet enkel om Monsanto en glyfosaat: "Glyfosaat is slechts één van de vele stoffen die ertoe hebben geleid dat ACC en haar leden zich zorgen zijn gaan maken over de juistheid van publieke gezondheidsstudies", aldus woordvoerder Anastasia Swearingen via de mail.

Naast een ‘gebrekkige methodologie’ en ‘vooringenomenheid’, zou volgens ACC het werk van IARC vooral niet deugen omdat niet goed wordt onderzocht of stoffen in het dagelijks leven wel een probleem zijn: “Het onderzoek is gebaseerd op het identificeren van gevaren”, aldus Swearingen, “en biedt geen informatie over…de waarschijnlijkheid dat blootstelling aan stoffen onder reële condities ook schadelijk is”.

'Op hol geslagen'

Daarom zou de WHO-groep totaal op hol zijn geslagen: “De Monograph’s van IARC hebben 998 stoffen onderzocht sinds 1971”, staat op de ACC-campagnewebsite, “slechts één daarvan is aangemerkt als ‘waarschijnlijk niet’ kankerverwekkend voor mensen”.

De stoffen die wij onderzoeken worden er al van verdacht dat ze kankerverwekkend zijn

Maar volgens Kathryn Guyton, onderzoeker bij IARC, bestaat voor die statistiek een logische verklaring: “De stoffen waarvoor wij opdracht krijgen ze te onderzoeken", zegt ze in een telefonisch interview met OneWorld, "daarvan bestaat vaak al de verdenking dat ze kankerverwekkend zijn. Wat ook belangrijk is om te weten is dat we bij meer dan de helft van alle blootstellingen uiteindelijk concluderen dat deze ‘niet classificeerbaar’ zijn. Daarover kunnen we dus geen goed oordeel vellen.”

Wel of niet veilig?

Maar is glyfosaat nu wel of niet gevaarlijk voor consumenten? Guyton erkent dat het rapport van IARC geen uitsluitsel biedt. Daar ontbreken de studies voor, zegt ze. Maar dat betekent volgens haar niet dat de conclusies van de WHO-werkgroep in de dagelijkse praktijk geen betekenis zouden hebben: “De onderzoeken die hebben gekeken naar omwonenden van akkers waar glyfosaat wordt gespoten, of de werknemers die ermee in aanraking komen, dat is allemaal echt; die blootstellingen vinden plaats in het dagelijks leven”.

Guyton heeft geen twijfel dat de campagne van de chemielobby draait om het glyfosaat. "Wie heeft er baat bij om IARC nu in diskrediet te brengen?", vraagt ze retorisch. Ze vermoedt dat het specifiek uit de koker van Monsanto komt. Kathryn Guyton noemt de rechtszaken die Monsanto uitvecht in de VS, maar ook het goedkeuringsproces in Europa. Dit jaar moet de EU opnieuw beslissen over het omstreden landbouwgif.

Bondgenoten industrie

Daarbij is beeldvorming belangrijk. Het komt dan ook als geroepen dat er ook vanuit de wetenschap kritiek klinkt op IARC. Onder aanvoering van de Britse professor Alan Boobis verschijnt op 22 oktober 2016 een artikel in Regulatory Toxicology and Pharmacology. “Classificatie van kankerverwekkendheid op basis van identificatie van gevaar zoals IARC doet…is verouderd”, valt daarin te lezen. “Onbedoelde effecten: paniek over volksgezondheid, kosten, en verkeerd gebruik van publieke middelen.”

De American Chemistry Council refereert op haar website naar de studie van Boobis, om haar kritiek dat IARC's evaluatie van 'twijfelachtige relevantie' is te onderbouwen.

Professor Boobis is een bekend gezicht voor wie in Brussel lobby volgt

Maar wie zijn de mensen achten de studie? Voor wie Brusselse lobby volgt is Alan Boobis een bekend gezicht. Zo bezocht de professor in mei 2016 eurocommissaris Vytenis Andriukaitis (Volksgezondheid) om hem met klem te verzoeken af te zien van een verbod op risicovolle chemicaliën; hormoonverstoorders. Dit vanwege schade voor ‘het concurrentievermogen van de Europese economie’, zo benadrukte hij opmerkelijk genoeg samen met zijn collega’s, waaronder ook twee adviseurs van Monsanto.

Alan Boobis is invloedrijk. In mei 2016 zat de Britse professor een vergadering voor van het JMPR, de Joint FAO/WHO Meeting on Pesticide Residues, een ander WHO-panel dat specifiek kijkt naar blootstelling aan pesticiden. Die werkgroep onder zijn hoede kwam toen tot de conclusie dat glyfosaat ‘waarschijnlijk niet kankerverwekkend’ is voor mensen. Toeval of niet, dat werd bekendgemaakt in de week dat de EU-lidstaten zouden gaan beslissen over het lot van glyfosaat.

Half miljoen dollar 

Maar zo invloedrijk als Boobis is, ook zo controversieel. De professor van Imperial College Londen is namelijk naast academicus ook bestuurder bij ILSI Europe, een onderzoeksinstituut gesponsord door grote multinationals. ILSI werkte ooit in het geheim voor de tabaksindustrie, met doel om maatregelen tegen roken te belemmeren. De precieze geldstromen van ILSI zijn niet publiek, maar bekend is dat de organisatie in 2012 van Monsanto nog een half miljoen dollar kreeg, zo meldde de Britse krant The Guardian op basis van Amerikaanse Freedom of Information Act-documenten.

In Europa zijn in beginsel kankerverwekkende bestrijdingsmiddelen niet toegestaan

Boobis bekritiseert in zijn artikel in Regulatory Toxicology and Pharmacology niet enkel IARC, maar ook de Europese benadering tot kankerverwekkende chemicalien. Als het gaat om pesticiden dan stelt de EU-wet namelijk dat als die kankerverwekkend zijn, ze per definitie – ongeacht blootstelling – verboden worden. Het is de reden dat het onderzoek van IARC zeer relevant is voor de toekomst van glyfosaat in Europa.

“In plaats van een benadering die uitgaat van risico, de wensdroom van de chemische industrie omdat het moeilijk is de risico’s precies vast te stellen, kozen wij destijds een aanpak die uitgaat van het voorzorgsprincipe”, vertelt Axel Singhofen, adviseur van de Groenen in het Europarlement, en nauw betrokken bij het opstellen van de wet in 2009. “Daardoor zijn in beginsel kankerverwekkende bestrijdingsmiddelen niet toegestaan.”

Monsanto schrapte studies

Toch is er in Europa geen verbod op glyfosaat. Dat is terug te herleiden tot een onderzoek van Europees voedselagentschap EFSA. Die concludeerde in november 2015 – in tegenstelling tot IARC – dat het 'onwaarschijnlijk' is dat de stof kankerverwekkend is voor mensen. EFSA keek naar veel van dezelfde studies als de WHO-werkgroep, maar leunde ook op dierproeven uitgevoerd door de chemiesector die nooit geheel openbaar zijn gemaakt. Ook schrapte EFSA onderzoeken die ‘niet betrouwbaar’ zouden zijn. Daaronder ook de studies die zouden tonen dat boeren vaker lymfklierkanker krijgen; belangrijk bewijs voor IARC. Dat gebeurde op aangeven van een industriegroep aangestuurd door Monsanto: de Glyphosate Task Force, zo ontdekte OneWorld eerder.

Het Capitool in Washington DC. Foto: Flickr (http://bit.ly/2m1gfO0).

In het Amerikaanse Congres zijn leden van het 'Committee on Oversight and Government Reformeen onderzoek gestart naar de financiering van IARC, en of de werkgroep wel een zinvolle besteding is van belastinggeld. Het is een stap die op goedkeuring kon rekenen van ACC, zo liet de belangengroep het Congres weten.

Tabaksindustrie

Kathryn Guyton ziet een bekend patroon: “Alles wat we nu meemaken: het in diskrediet brengen van het programma; het lobbyen bij het Congres om financiering stop te zetten; het willen veranderen van onze prioriteiten, het is precies dezelfde strategie als van de tabaksindustrie in de jaren ’90 en begin 2000 tegenover IARC. Toen ging het over de risico's van meeroken. Het is van: waar heb ik deze film toch eerder gezien?”

Een woordvoerder van Monsanto gaat in een schriftelijke reactie niet in op de vraag of het initiatief van ACC samenhangt met de rechtszaken van Monsanto in de Verenigde Staten. Wel laat de woordvoerder weten de campagne om 'het publiek te onderwijzen over de schadelijke en misleidende praktijken van de in Frankrijk gevestigde IARC-groep' volledig te steunen. Volgens Monsanto is het oordeel van IARC 'ongefundeerd' en tevens 'strijdig met 40 jaar aan gerespecteerd wetenschappelijk onderzoek in meer dan 160 landen' waaruit de veiligheid van glyfosaat onbetwist naar voren komt.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons