Op woensdag 8 juli stemde het Europees Parlement over een TTIP-resolutie. Met als doel: scherp stellen wat TTIP mag regelen, en – minstens zo belangrijk – wat niet. Op het vlak van biotechnologie, of concreter de New Breeding Techniques, is de tekst echter voor meerdere interpretaties vatbaar. Zo wordt gesteld dat binnen TTIP 'geen akkoord' mag worden gesloten over Genetisch Gemodificeerde Organismen (GMO). Maar vallen New Breeding Techniques – een nieuwe generatie van biotechnologieën – onder GMO's? Dat is nu net de vraag die voorligt. De resolutietekst stelt echter ook dat de EU en de VS moeten streven naar gelijke regels, expliciet als het gaat om 'nieuwe technologieën'. Ook deze term is voor meerdere intrepetaties vatbaar. De Commissie lijkt met de resolutie dus nog alle kanten op te kunnen.
Geheime gesprekken tijdens TTIP-onderhandelingUit e-mails die op 4 juli jl. door actiegroepen CEO en Inf'OGM zijn gepubliceerd blijkt dat de Europese Commissie in het kader van TTIP met de Amerikanen heeft gesproken over de nieuwe veredelingstechnieken. Hierbij waren tevens de Europese en Amerikaanse lobbyclubs ESA en ASTA aanwezig.
De interne e-mails van de Commissie onthullen dat de industrie tijdens die ontmoeting de onderhandelingspartners op het hart drukte vooral geen 'lappendeken' van regels te creëren, en de nieuwe biotechnologieën in EU en VS 'niet te reguleren'.
''We kunnen het gebruik van bestrijdingsmiddelen in Noordwest-Europa halveren dankzij biotechnologie''
De vraag is niet alleen of je deze biotechnologie-technieken als GMO dient te definieren, maar ook hoe veilig ze zijn. WUR-onderzoeker Henk Schouten ziet vooral de voordelen in van biotechnologie: ''We kunnen het gebruik van bestrijdingsmiddelen in Noordwest-Europa halveren dankzij biotechnologie'', zegt de onderzoeker plantenveredeling van Wageningen Universiteit. ''Maar wat zegt Greenpeace? 'Nee, we zijn tegen de techniek, want je weet maar nooit of het een risico inhoudt'.'' Schouten vindt het kortzichtig. ''De milieubeweging wordt zo een anti-milieubeweging.''
Schouten is de van een nieuwe vorm van gewasveredeling, genaamd cisgenese. De techniek lijkt op genetische manipulatie; transgenese, met echter één belangrijk verschil. ''Bij cisgenese worden enkel genen van het eigen soort gebruikt'', vertelt Schouten. ''Het resultaat is daarmee vergelijkbaar met klassieke veredeling.'' Volgens Schouten is cisgenese daarom veilig, en biedt het zelfs meer zekerheid dan gangbare kruising. ''We weten precies welk gen we inbrengen.''
Cisgenese, een nieuwe GMO-techniek?
Door cisgenese toe te passen, is het onderzoekers uit Wageningen gelukt een aardappel te creëren die resistent is tegen phytophthora, een schimmel waar momenteel veel bestrijdingsmiddelen tegen worden gebruikt. ''Hij ligt klaar op de plank'', zegt Schouten. Er is echter één probleem: cisgenese is nog zo nieuw dat er in Europa geen regels voor bestaan. Brussel werkt momenteel aan een voorstel.
''Het betekent dat kleine bedrijven in de fruitteelt of aardappelsector het niet meer kunnen betalen.''
Hamvraag daarbij: gaat de Europese Commissie cisgenese aanduiden als GMO-techniek; een techniek die aanleiding geeft tot genetisch gemanipuleerde organismen? Volgens Schouten zou dat vervelende gevolgen hebben. ''Het betekent dat kleine bedrijven in de fruitteelt of aardappelsector het niet meer kunnen betalen. Toelating van een GMO kost miljoenen euro's, en duurt vele jaren.'' In Europa vereist voedselautoriteit European Food Safety Authority (ESFA) dat producenten van GMO's uitvoerig onderzoek doen naar de veiligheid van het product, iets dat volgens Schouten bij cisgenese niet nodig is.
Maar de Wageningse onderzoeker vindt actiegroepen als Greenpeace lijnrecht tegenover zich. ''Cisgenese, een variant van genetische manipulatie waarbij genen van hetzelfde soort worden ingezet, is nog steeds een GMO, en daarom onderhevig aan onverwachte en onvoorspelbare effecten veroorzaakt door het proces van genetische manipulatie'', schrijft de milieuorganisatie op 27 januari 2015 aan de Litouwse Eurocommissaris Vytenis Andriukaitis van Volksgezondheid.
Andriukaitis heeft een lastig vraagstuk op zijn bord, dat meer omvat dan enkel cisgenese. De eurocommissaris moet afwegen hoe hij New Breeding Techniques gaat reguleren. Het zijn technieken met namen die rechtstreeks uit een sciencefiction film lijken te komen: zinc-finger nuclease, agroinfiltration, reverse breeding. Kern van alle New Breeding Techniques is dat er geen 'vreemde' genen in de vrucht van de plant zitten. Maar is die vrucht daarom dan geen genetisch gemanipuleerd organisme?
New Breeding TechniquesDeze onderzoekt de Europese Commissie:
- Oligonucleotide Directed Mutagenesis (ODM): een techniek om gericht een mutaties in het DNA aan te brengen.
- Zinc-finger nuclease: een andere techniek voor een gerichte mutatie van het DNA.
- Cisgenesis and intragenesis: met cisgenese worden genen ingebracht die ook 'natuurlijk' hadden kunnen worden ingekruist. Intragenese is vergelijkbaar, maar brengt genetische elementen in die in de natuur niet in die combinatie voorkomen.
- Grafting: het enten van een niet ggo-plant op een ggo-onderstam.
- Agroinfiltration: techniek om een vreemd gen in een plant tot expressie te brengen, zonder dat het gen in het planten-DNA wordt ingebouwd.
- RNA-dependent DNA methylation (RdDM): manier om bepaalde genen tijdelijk 'uit te zetten'.
- Reverse breeding: methode om achterstevoren te kruisen: van nageslacht naar ouderplanten.
- Synthetic genomics: het synthetisch bouwen van genen in een laboratorium.
Het is een lobbygroep opgezet door Schuttelaar & Partners, een Nederlands adviesbureau dat eerder ook bedrijven als Monsanto bijstond
Lobbyen in het Brusselse
Bij het beantwoorden van die vraag helpt de industrie, net als Greenpeace, graag een handje. Het zogeheten New Breeding Techniques (NBT) Platform voert sinds kort een geruisloze Brusselse lobby. Het is een lobbygroep opgezet door Schuttelaar & Partners, een Nederlands adviesbureau dat eerder ook bedrijven als Monsanto bijstond. Onder de leden onder meer enkele Nederlandse zaad- en fruitbedrijven, maar ook de Zwitserse biotech-gigant Syngenta.
Om haar zaak te bepleiten verspreidde het NBT Platform in de luwte een goed doortimmerde juridische analyse van de nieuwe technieken, bezorgd op de deurmat van Europese beleidsmakers. Volgens dit NBT rapportdat publiek werd via de Britse wet openbaarheid van bestuur, zou geen van de NBT's aanleiding geven tot GMO's, en zouden ze daarom dus niét gereguleerd hoeven worden.
Het NBT Platform vindt daarbij een bondgenoot in Europarlementariër Jan Huitema (VVD). Huitema zet zich samen met Bas Belder (SGP) en Peter van Dalen (ChristenUnie) al lange tijd binnen het Europees Parlement in om cisgenese uitgezonderd te krijgen van de GMO-wetgeving.
''Cisgenese doet hetzelfde als klassieke veredeling''
Kansen Nederland
Huitema wijst op de kansen voor Nederland: ''Ons land behoort van oudsher tot de wereldtop als het gaat om veredeling. We zouden dat verder kunnen versterken door nieuwe veredelingstechnieken als cisgenese in te zetten.'' De Europarlementariër heeft geen twijfel over de aard van de techniek. ''Cisgenese doet hetzelfde als klassieke veredeling. Ik ben het honderd procent met Schouten eens.''
Huitema refereert naar een analyse van voedselautoriteit European Food Safety Authority (EFSA) uit 2012, waarin 'gelijke gevaren' worden geïdentificeerd voor cisgene planten als voor conventioneel veredelde planten.
Maar op die bewering komt vanuit Wageningen Universiteit kritiek. ''Je doet de waarheid geweld aan door te zeggen dat cisgenese dezelfde resultaten oplevert als klassieke veredeling'', stelt hoogleraar biologische plantenveredeling Edith Lammerts van Bueren in het universiteitsblad Wageningen World. ''Cisgenese haalt een gen uit de context. (…) Bij klassieke veredeling komt met een gen een heel stuk chromosoom mee. Dat wordt door voorstanders (van cisgenese, red.) als risico gepresenteerd; je weet niet welke genen je meeneemt. Dat is zo, maar met klassieke veredeling hebben we veel meer ervaring. We weten hoe we planten moeten selecteren. Dat is bij cisgenese niet zo.''
Pro GMO
Dat cisgenese anders is dan conventionele veredeling concludeert ook een speciale werkgroep die in opdracht van de Europese Commissie de NBT's onderzocht. Net als het rapport van Schuttelaar & Partners keek deze werkgroep naar de vraag hoe de NBT's zich verhouden tot de Europese wetgeving. De werkgroep kwam echter tot andere conclusies dan het bedrijfsleven: in veel gevallen zouden de NBT's, waaronder cisgenese, wel degelijk aanleiding geven tot GMO's.
Cisgenese geen GMO-techniek? Die stelling kwam jaren geleden al onder vuur te liggen in het wetenschappelijk tijdschrift Nature
Janet Cotter, plantwetenschapper werkzaam bij Greenpeace, is het eens met dat oordeel over cisgenese. Cotter wijst erop dat de voorstelling van zaken van Henk Schouten omstreden is: cisgenese geen GMO-techniek? Die stelling kwam jaren geleden al onder vuur te liggen in het wetenschappelijk tijdschrift Nature.
Cotter vindt dat Europa niet zou moeten inzetten op gentechnologie. Wel zouden boeren moeten profiteren van de inzichten van de biotechnologie. Ze noemt een techniek genaamd mark assisted selection. ''Je kan daarmee soortgelijke resultaten als met cisgenese bereiken. Het stelt veredelaars in staat om, zonder gentechnologie, in korte tijd meerdere eigenschappen in een gewas te kruisen.''
De Europese Commissie komt volgens Jan Huitema eind dit jaar met een voorstel voor de New Breeding Techniques.
